ملیله به مفهوم ظریف کاری با فلز است که با استفاده از مفتولها و نوارهای ظریف نقره و بهکار گیری طرحهای اسلیمی و منظم ساخته میشود که با استفاده از مفتولهای باریک طلا و نقره به ساخت آثار زیبا و هنرمندانه منجر میشود.
تاریخچه ملیله کاری در زنجان
هر نقش ملیله کاری به دلیل انطباق و مشابهت بسیار بالایی که با نقوش هنر اسلامی دارد، دارای اصالت و دیرینگی بوده و به نوعی بازتابی از شهر زنجان و هنرمند ملیله کار است. ملیله کاری همواره به عنوان یکی از رشتههای اصیل، بومی و اولویتدار صنایع دستی زنجان است که با به کارگیری مفتولها و نوارهای ظریف شده نقره و با استفاده از انواع طرحهای سنتی ساخته میشود. درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست ولیکن از دو طریق میتوان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. نوشته ها و سفرنامههای سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کردهاند و آثار باقی مانده ملیله بسیاراندک بوده و اکثراً متعلق به دو سده اخیر است.
در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته اند، از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخههای فلزکاری است میتوان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است. سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است. دوره صفویه اوج فعالیت هنرمندان ملیله کار در زنجان بوده و پس از آن در دوره قاجاریه و پهلوی ادامه داشته و در زمان قاجار نیز شهر زنجان یکی از شهرهای معتبر کشور محسوب می شد و صنایع دستی این شهر از جمله ملیله کاری از رونق بسیاری برخوردار بود و در زمان پهلوی دوره حکومت رضاخان، با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان این هنر در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.
قدمت ملیله زنجان
قدمت ملیله در زنجان به بیش از دو هزار و 300 سال پیش میرسد. شاهد این ادعا، ادواتی است که در نتیجه کشف مردان نمکی در معدن چهره آباد به دست آمده که برخی از آن ادوات چوبی شکل و فرمهایی دارند که امروز نیز همان اشکال در صنعت ملیله کاری در زنجان کاربرد دارد.
تعداد کارگاه و هنرمندان ملیله در زنجان
هم اکنون بیش از ۵۰ کارگاه و حدود ۲۳۰ هنرمند در رشته ملیله کاری در زنجان فعالیت دارند. که استادان ملیله کار این کارگاه ها همگی شاگرد شاگردان استاد منصور کاظمیان مقدم هستند. این استاد گرانقدراز سال ۱۳۵۵ به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام کردند.
کاربرد ملیله
سرویسهای چایخوری و شربتخوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو، شکلاتخوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، آینه و شمعدان، انواع زیورآلات و....است.
مهمترین و رایجترین نقوش ملیله زنجان
مهمترین و رایجترین نقوش ملیله زنجان اشک، پیچک، غنچه، برگ، واو یک چشم، واو دو چشم، برگ فرنگ، کور ملیله و تابیده است که هر یک ویژگیهای خاص خود را دارد، از سویی دیگر مصنوعات ملیله زنجان که نماد بیشتری در شناساندن صنعت ملیله این استان را دارد و مورد علاقه گردشگران است، سرویس چایخوری، شکلاتخوری، گلدان، شمعدان، جعبه جواهرات، قاب عکس و انواع زیورآلات است.
تفاوت ملیله زنجان با سایر شهرها
ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش وهمچنین ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کیفیت بالاتری نسبت به ملیله سایر شهرها برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه ای نیز در بین رشتههای برجسته صنایع دستی ایران دارد. این صنعت در شهر زنجان از رونق چشمگیری برخوردار است.
از لحاظ ساختار، ریز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز میشوند. (عیار نقره مصرفی در اصفهان تقریباً 65 است. اما در زنجان نقره مصرفی با خلوص 9/99 معروف به عیار 100 استفاده میشود) به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمیکند. ملیله زنجان با توجه به طرحها و نقشهای اصیل و خصوصاً ظرافت زیاد آن در مجموع از کیفیت بالایی برخوردار است.
شاخصترین تفاوت ملیلههای قدیمی با ملیلههای جدید
شاخصترین تفاوت ملیلههای قدیمی با ملیلههای جدید زنجان این است که در ملیله قدیمی معمولاً برجستگی وجود ندارد، دیواره و داخل کار هم سطح بودند ولی در آثار قدیمی برجستهاند که کاملاً مشخص است و داخل آنها با نقوش ریز پر شده است. در گذشته فن زبره کاری، استفاده از گویهای کوچک و توپر طلایی و نقره ای که با جوشهای بسیار ظریف به سطح خارجی برای تزئین محصولات فلزی به کار میرفت در ملیله کاری بهکار میرفت. در زمانهای گذشته ملیله از شمش نقره با عیار پایین به وجود میآمد که موجب سفتی و زمختی آثار میشد، استفاده از مفتولهای حدیده کشی و تأیید شده بهکارگیری لحیمهای ظریف و نقوش انتزاعی در آثار گذشته وجود داشته که بنیان ملیله کنونی است امروزه در ملیله کاری زنجان از شمش نقره با عیار بالا استفاده میشود که آثار با ظرافت بیشتر و انعطاف بالاتر به وجود میآید. در ملیلههای قدیمی نقوش طبیعت گرا دیده نمیشود، بلکه نقوش تماماً انتزاعی هستند اما در آثار امروزی بنا به ذائقه مصرف کننده و مراودات فرهنگی نقوش فانتزی و طبیعت گرا هم دیده میشود و نقش برگ فرنگ وجود ندارد.
ریز نقشهای رایج ملیله زنجان
نقوش رایج در ملیله سازی اکثراً ذهنی و ملهم از نگارههای قدیمی و سنتی ایران است. ریز نقوش متداول در ملیله زنجان همانند سایر نقش های صنایع دستی اکثراً ذهنی و الهام یافته از طبیعت و طرحهای سنتی است، مهمترین و رایجترین نقشهای ملیله زنجان عبارتاند از: دسته اول نقوش برگ مانند انواع نقشمایه های برگ ملیله شامل، برگ گنجشک، برگ برگردان، برگ وسط، برگ فرنگ و .... است. دسته دوم انواع نقوش بیضی مانند ملیله کاری شامل نقش مایههایی به نامهای اشک ها، ترمه ها (بته جقه)، غنچه ها و پیچک یا بورما و... است.
تعداد نشان اصالت ملی و بینالمللی مرغوبیت اثر در زنجان
آثار ملیله هنرمندان استان زنجان در چند مورد موفق به کسب نشان اصالت ملی و بینالمللی مرغوبیت اثر در چند سال اخیر شده است، از جمله این آثار جعبه جواهر و کاسه ملیله است که دارای نشان بینالمللی مرغوبیت است که 18 اثر نیز نشان مرغوبیت ملی دارد.
ثبت ملی و جهانی شهر ملیله
طبق بررسی شورای راهبردی ثبت شهرهای ملی و جهانی برای ثبت هر شهر تاریخی شاخصهایی وجود دارد، بازدید از مراکز آموزشی که در آن رشته فعال هستند و یا مراکز آموزشی آکادمیک و سنتی و تعداد کارگاههای موجود در آن شهر که باید متناسب با جمعیت شهر باشد و با استانداردهای جهانی مطابقت داشته باشد. پس از اخذ تمامی این امتیازات در سال 97، زنجان به عنوان شهر ملی ملیله به ثبت رسید و پس از آن در سال 98 در سازمان جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی ملیله ثبت شد که همزمان با شب یلدا چهار نفر از ارزیابان سازمان صنایع دستی به زنجان سفر کرده و از کارگاههای صنایع دستی، فضاهای آموزشی، فروشگاهها، بازارچهها و فروش ملیله در بازار سنتی را بازدید و ارزیابی کردند و این شهر نیز به عنوان شهر جهانی ملیله ثبت شد. با این رخداد ملیله کاری همیشه در زنجان زنده و پویا خواهد ماند و با تمام وجودم آرزو دارم که این زنده بودن توأم با رونق برای تمامی صنعت گران این عرصه باشد. ثبت شهر زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله از جمله اتقاقات شیرین در سال 98 بود که بار دیگر زنجان را به عنوان مهد این هنر بر سر زبانها انداخت. هم اکنون ایران با ثبت ۱۱ شهر و سه روستای جهانی، با مجموع ۱۴ عنوان شهر و روستای جهانی صنایعدستی، مقام نخست را در میان کشورهای جهان دارد.
تهدیدات این صنعت
متاسفانه تهدیدی که اکنون متوجه صنعت ملیله کاری در زنجان است این که در برخی استان ها برای افزایش میزان تولید، به تولید صنعتی آثار ملیله کاری روی آوردهاند. در تولید صنعتی، فرم ها و اشکال، همان فرمهای ملیله است ولی در آنها از فلزات دیگری به غیر از نقره و یا نقره با عیار پایین استفاده میشود و به همین دلیل نیز محصول تولید شده قیمت بسیار پایینی نسبت به ملیله اصیل و دستی دارد و خوشبختانه در زنجان به هیچ عنوان تولید صنعتی ملیله نداریم.
نام چند تن از اساتید بنام ملیله کاری زنجان
هنرمندان ملیله کار زنجانی گویی نقوش ملیله را به مثابه ابزارهای بهکار برده اند تا بازتاب ایدئولوژی حاکم بر جامعهاش باشد و مخاطب را وادار به معناسازی در گفتمان خاص فرهنگی خود نماید و در نهایت باعث تعامل اجتماعی بین هنرمند و مخاطب شود. تعدادی از این هنرمندان عبارتاند از: مرحوم استاد بیات، منصور کاظمیان مقدم، قاسم شیروانی، محمدرضا حکیمیان، محمد حسین ستاری، عبدالحمید محرر، مر تضی جزء صادقی، کریم ابطحی، امیر شجاعی، علی نوری، علی لطفی رضایی، حسین میرمحمد رضایی، رسول فرجیان، محسن یزدان شناس، صمد عظیمی و...
سخن پایانی
ایجاد نوآوری در صنایعدستی از جمله ملیله یکی از راهکارهای مؤثر در توسعه این صنعت در بازارهای جهانی است. این روزها به عین تلفیق نبوغ و نوآوری را در صنعت ملیله دیدیم و این امر میتواند تنوع روز افزون در بازار ملیله را به دنبال داشته باشد. طبیعت، دستاورد بهترین معمار هستی یعنی خدا و بهترین سرچشمه الهام انسان است. همچنین در بررسی نوع نقوش ملیله کاری میتوان گفت که نقوش دارای بالاترین حد تجرید و انتزاع هستند، همانند نقش مایههای هنر اسلامی.
ملیله زنجان به حدی زیبا و ظریف است که امروز ره توشه پربار و نیکویی برای گردشگران داخلی و خارجی است که در پایان سفر خود از زنجان، همراه میبرند و به آن افتخار میکنند.
انتهای پیام/