اگر کشورها بتوانند از ظرفیت‌های موجود خود استفاده کنند و چرخ‌های این صنعت را به‌حرکت درآورند شاهد شکوفایی شگرفی در سطح اقتصاد کشورهایشان خواهند بود. تأثیر این صنعت از جهات مختلف قابل‌بررسی و مهم است. مؤلفه‌هایی مانند ورود ارز به کشور، افزایش اشتغال در زیربخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات، پویایی بازار خرده‌فروشی و محلی، فعال شدن سیستم‌ها و تأسیسات حمل‌ونقل ملی و بین‌المللی، افزایش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، توجه به تولیدات محلی و بومی مانند صنایع‌دستی و محصولات فرهنگی، افزایش میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به‌ویژه در زمینه توسعه طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری ازجمله آثار و تبعات مثبت اقتصادی توسعه گردشگری در مناطق جغرافیایی است.
اقتصاد قرن بیست‌ویکم اقتصاد فرهنگی است و عصر مادی‌زدایی اقتصاد از وابستگی به مواد معدنی نام‌گذاری شده است. در قلب اقتصاد فرهنگی، گردشگری قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که گردشگری تا دهه آینده (2010-2020) در صدر پُردرآمدترین صنایع جهان قرار گیرد.
همچنین انتظار می‌رود که این صنعت بیش از 40% اشتغال جهان را به‌خود اختصاص دهد و حدود 9/6% در سال رشد کند، به‌طوری‌که درآمد از 7/5تریلیون دلار امریکا در سال 2010 به 1/11تریلیون دلار در سال 2020 برسد. تعداد گردشگران از 940میلیون نفر در سال 2010 به 7/1میلیارد نفر در سال 2020 و اندازه اشتغال گردشگری جهانی از 260میلیون در سال 2011 به 320میلیون در سال 2021 افزایش یابد.
بنابراین بسیاری از کشورها در تلاش هستند تا صنعت گردشگری را توسعه دهند، به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته در گردشگری به‌دنبال توسعه گردشگری خلاق‌اند، یعنی گذار از الگوهای سنتی گردشگری (گردشگری انبوه با حمل تعداد زیادی از مردم در یک بازه زمانی کوتاه به مکان‌های موردعلاقه بدون مشارکت در فرهنگ‌های محلی) به‌سمت خلاقیت در گردشگری.
بر این اساس، خلاقیت در گردشگری مهم‌تر و باارزش‌تر شده و با افزایش رقابت بین مقاصد گردشگری، هر مقصد برای ایجاد تفاوت و برتری نسبت به دیگر مقاصد رقیب، استراتژی‌های خلاقانه ارائه می‌دهد.
گردشگری خلاق به یک گردشگر فرصت یادگیری ویژگی‌های فرهنگی، میراث تاریخی و فعالیت‌های هنری و محلی را از طریق شرکت و تجربه عینی در این فعالیت‌ها فراهم می‌کند. کلید موفقیت در صنعتِ رقابتی گردشگری، تأمین تقاضاهای گردشگران از طریق عرضه محصول و خدمات خلاق است.
صنعت گردشگری با تقاضای بیشتر مشتریان، قوانین جدید، جهانی شدن و تأثیر تکنولوژی مواجه است؛ بنابراین، استعداد خلاّق مبنایی برای مزیت رقابتی شهرهاست و ترکیب مفاهیم خلاقیت و گردشگری برای رشد این‌چنین استعدادهایی ضروری است. توسعه شهرهای خلاق، خوشه‌های خلاق، صنایع خلاق و زمینه خلاق می‌تواند در خدمت جذب طبقه خلاق باشد، اقتصاد را نجات دهد، جوامع را به‌هم پیوند بزند و فرهنگ محلی را احیا کند.
کشور ایران با برخورداری از سابقه تمدنی، فرهنگی و تاریخی خود، جزو کشورهای دارای ظرفیت توسعه گردشگری و بهره‌برداری اقتصادی و فرهنگی از آن به‌شمار می‌آید. در سند چشم‌انداز 1404 کشور، در راستای سیاست‌گذاری گردشگری، ظرفیت بالقوه جاذبه‌های گردشگری در ایران و بازارهای هدف خارجی موردتوجه قرار گرفته و جذب 20میلیون گردشگر بین‌المللی ورودی به ایران درنظر گرفته شده و افزایش سهم ایران از شمار گردشگران جهانی از 0.9درصد در سال 1383 به 1.52درصد در سال 1404 (سال پایانی چشم‌انداز بیست‌ساله) و افزایش سهم کشور از درآمد گردشگری جهانی از 0.7درصد در سال به 2درصد پیش‌بینی شده است، به‌گونه‌ای که کشور ایران در افق برنامه 1404، سالانه نزدیک به 25میلیارد دلار از محل گردشگری ورودی درآمد کسب کند.
در همین راستا، استان خراسان‌رضوی با برخورداری از شرایط ویژه جغرافیایی و هم‌مرزی با مناطق دارای قرابت فرهنگی، وجود مرقد مطهر امام رضا(ع)، ظرفیت‌های بی‌بدیل فرهنگی، تاریخی و طبیعی، برخورداری از برندهای شاخص بین‌المللی (مشهد، پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017؛ مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و آثار فرهنگی‌تاریخی ثبت‌جهانی) و زیرساخت‌های اقتصادی، انرژی، حمل‌ونقل و غیره موردنیاز برای توسعه گردشگری، یکی از مهم‌ترین قطب‌های توسعه صنعت گردشگری در کشور است که علاوه‌بر پاسخ‌گویی به گردشگران و زائران داخلی، پتانسیل کافی برای جذب گردشگران و سرمایه‌گذاران خارجی را دارد.
البته با توجه به رویکردهای مبتنی بر حفظ پایداری در گردشگری، مدیریت گردشگری در این استان نیازمند سیاست‌گذاری خردورزانه، حامی محیط‌زیست، اجتماع‌محور و اخلاق‌مدار است.
تأکید بر گردشگری و ظرفیت‌های آن در سیاست‌گذاری‌های توسعه منطقه‌ای و سیاست‌های ابلاغی ملی، با محوریت افزایش 15درصدی تعداد گردشگران خارجی خراسان‌رضوی، به‌عنوان قوه محرکه دستگاه‌های ذی‌ربط، گامی مثبت در جهت افزایش سهم بخش گردشگری در اقتصاد استان است و درصورت هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی صحیح، در فرصت باقی‌مانده تا سال 1404، می‌تواند زمینه‌ساز تحولات اقتصادی چشمگیری در این استان شود.
در این راستا، سیستم مدیریت گردشگری استان نیازمند تدوین برنامه راهبردی استانی و برش‌های شهرستانی توسعه گردشگری است که در قالب طرح جامع گردشگری استان اجرایی خواهد بود، چراکه برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی، در گام نخست، نیازمند شناخت وضع موجود گردشگری استان و پس از آن ارائه برنامه‌های راهبردی و عملیاتی مبتنی بر اطلاعات و آمار بهنگام است. چنین رویکردی می‌تواند زمینه بهره‌برداری از ظرفیت‌های ویژه و مزیت‌های رقابتی مناطق را مشخص کند و گردشگری انبوه کنونی را به گردشگری خلاق ارتقا دهد.
گردشگران امروز گردشگرانی فرهیخته‌تر از گذشته‌اند و به میزان بیشتری جویای آگاهی‌های جدید و سرمایه‌های فرهنگی هستند. آن‌ها همچنین جویای دریافت معنای عمیق‌تری از زندگی خویش‌اند و در تجارب شخصی خواهان اصالت بیشتری هستند. نسل سوم گردشگری با گردشگرانی مواجه است که از مرز دیدار صرف آثار تاریخی و طبیعی فراتر می‌روند و با حضور در بطن جامعه مقصد، به کسب درک عمیق‌تری از آن جامعه می‌اندیشند.
ایجاد چنین فضایی در شهرهایی چون مشهد، که از هویت فرهنگی و تاریخی برجسته‌ای برخوردار است، جهت‌گیری‌های آتی برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری را مشخص می‌کند و بر لزوم هوشیاری سیاست‌گذاران این حوزه می‌افزاید.
*. سرپرست معاونت گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌رضوی
انتهای پیام/
