به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سید‌محمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان این مطلب در نخستین نشست علمی گروه میراث طبیعی که در محل پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، روز چهارشنبه 19 مهر برگزار شد، با ابراز خرسندی از اینکه موضوع میراث طبیعی در این نشست مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌گیرد گفت: «اصطلاح میراث طبیعی در ادبیات حقوقی ما سابقه کوتاهی دارد و از سال 1383 که قانون ادغام میراث‌فرهنگی و گردشگری به تصویب رسید برای نخستین بار در آن وارد شد البته کنوانسیون میراث طبیعی را قبلا پذیرفته بودیم.»
او با بیان اینکه این مفهوم ابتدا برای فعالان در محیط‌زیست، منابع‌طبیعی، زمین‌شناسی و... بسیار مبهم به‌نظر می‌رسید تصریح کرد: «در جلساتی که آن زمان برگزار شد توانستیم با محیط‌زیست به مرز‌بندی‌هایی دست یابیم.»
بهشتی افزود: «از آن به بعد موضوع میراث طبیعی همچنان مسکوت ماند و بحثی جدی در آن صورت نگرفت به‌نحوی که ادبیات خاصی در مورد آن نداریم و سرفصلی که ذیل آن مقالات متعدد و کتاب‌های فراوان نوشته شده باشد وجود ندارد و \"هر کسی از ظن خود شد یار من\" شامل حال میراث طبیعی می‌شود.»
دلیل وارد کردن میراث طبیعی در ادبیات حقوقی کشور
او با طرح پرسشی درباره دلیل وارد کردن میراث طبیعی در ادبیات حقوقی کشور تصریح کرد: «میراث در سازمان میراث‌فرهنگی ترجمه کلمه انگلیسیheritage است در حالی‌که به نظر من و صاحب‌نظران این رشته معادل میراث برای heritage زیاد دقیق نیست و شاید از میراث نزدیک‌تر یادگار باشد. یادگار معمولا ما را به یاد چیزی می‌اندازد، در میراث طبیعی هم اصطلاح heritage باید یک چنین وجهی داشته باشد.»
او افزود: «در بحث فرهنگ در سازمان میراث‌فرهنگی با اموری سرو کار پیدا می‌کنیم که به اشتباه فرهنگ شمرده می‌شوند مانند ابنیه، اشیا، زبان، هنرها، آیین‌ها، افسانه‌ها و... در حالی‌که این‌ها مظاهر فرهنگی هستند و فرهنگ در آن‌ها به ظهور در آمده مانند آیینه‌ای که تصویر کسی در آن افتاده است.»
بهشتی افزود: «باید به صفت آیینگی به اشیا بنگریم؛ در غیر این‌صورت به صفت آیینه‌گی‌اش و آن چیزی که او مظهریت پیدا کرده توجه نکرده‌ایم. اگر توجه کنیم شأن و مقام مسائل فرهنگی را بیشتر متوجه می‌شویم زیرا که ما برای یافتن گم‌شده‌ای در آثار به‌جامانده از گذشته تأمل می‌کنیم، حال اگر آن گم‌شده یا اثر مربوط به دوره هخامنشی باشد که گذشته دیگر کاری به گذشته نداریم پس باید چیزی را درآن ببینیم که گذشتنی نیست و این است که به آن ارزش می‌دهد، پس آنچه گذشتنی نیست فرهنگ است.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، طبیعت را از جمله مظاهر فرهنگی دانست و تصریح کرد: «در سازمان محیط‌زیست، منابع طبیعی، جنگل‌ها، زمین‌شناسی و... به طبیعت به مثابه مظهر فرهنگی کاری نداریم.»
او افزود: «مثلا کاری نداریم که در دماوند چه افسانه‌هایی نهفته است و به آن به‌عنوان یک پدیده زمین‌شناختی می‌نگریم؛ حال اگر به طبیعت شامل کوه‌ها، گیاهان، حیوانات و... به مثابه مظهر فرهنگی بنگریم می‌بینیم که چیزهایی دراین‌ها منعکس است که دستگاه‌های موجود که نام بردم به آن‌ها کاری ندارند.»
بهشتی در ادامه گفت: «مثلا آیا همای سعادت موضوع سازمان محیط است که بگوید نسل آن در حال انقراض است. یا شیر ایرانی که نسلش منقرض شده ولی آیا نسل شیر ایرانی به‌حیث فرهنگی منقرض شده است یا کسی مانند تناولی که نقش جدی در احیای شیر ایرانی دارد برایش در سازمان محیط‌زیست شأنی قائل‌اند.»
سرو نماد آزادگی و رعنایی
او در ادامه صحبت هایش گفت: «سرو که از نظر حوزه گیاه‌شناسی گیاهی سوزنی‌شکل است که در ایران می‌روید اما در ادبیات قامت یار به آن نسبت داده می‌شود و نماد آزادگی، جوانی، رعنایی و... است.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با تأکید بر این نکته که سابقه سکونت انسان در ایران بسیار طولانی است و باستان‌شناسان معتقدند به اندازه تاریخ بشر در ایران سابقه سکونت داریم و همه چیز اولیش در ایران بوده تصریح کرد: «حال ایران را با سرزمین‌هایی نظیر قاره امریکا مقایسه کنید که عمر سکونت در آن‌ها کم است و ببینید که چگونه با این سرزمین‌ها مواجه شده‌اند.»
بهشتی یکی از شواهد جالب که از منظر میراث طبیعی قابل مقایسه با ایران است را نام‌هایی دانست که در مناطق مختلف این سرزمین‌ها گذاشته شده‌اند که تمام آن‌ها قرار دادی و در واقع زوری‌اند که تاریخی ندارند مانند کوه الیزابت که در زمان حکومت او کشف شده و این نام را گرفته است.»
نام میراث طبیعی ایران عمق تاریخی دارد
او گفت: «این در حالی است که هیچ جایی در سرزمین ایران نیست که بی‌نام باشد و نامش آن‌قدر در عمق تاریخ است که به‌راحتی نمی‌توان ردش را یافت به نحوی که هر دره، پرنده، قله، کوه و... نامی دارد.»
به گفته بهشتی، زمانی‌که در این اسم‌ها تأمل می‌کنیم می‌بینیم که این‌ها تمام قصه، افسانه و اسطوره دارند و به ما می‌گویند که تعاملی که انسان با طبیعت داشته در یک جاهایی شروع به انعکاس پیدا کردن کرده و کیفیتی جدید پیدا کرده و در مواقعی از دریچه غیرملموس یعنی افسانه و... متبلور شده و گاهی این تعامل باعث تصرفات مادی شده است. مانند کشاورزی که نوعی دخل و تصرف در طبیعت است .در دره‌های ایران این‌همه باغ و مزارع می‌بینیم که نشان می‌دهد فعل و انفعالاتی با طبیعت داشته‌ایم که آن را قابل زیست کنیم.»
بهشتی تصریح کرد: «تمام گیاهان و حیوانات اهلی شده که حاصل تعامل انسان با طبیعت‌اند، نام مکان‌ها، افسانه‌ها که در مظهریت طبیعت اتفاق افتاده‌اند و... میراث طبیعی هستند.»
او افزود: «میراث طبیعی به اندازه میراث‌فرهنگی ابعاد کمی و کیفی دارد اما تا الان به آن‌ها توجه نشده و مغفول مانده‌اند و قرار است با همت همکاران در این حوزه به سراغ آن‌ها برویم.»
به گفته بهشتی، خط و‌خال چهره فرهنگی ایران در میراث طبیعی آن هم ظهور می‌کند و آن‌طور نیست که تمام چهره فرهنگی در میراث‌فرهنگی به ظهور در بیاد و ما دیگر از میراث طبیعی مستقل باشیم که این‌گونه نیست و ما مستغنی از آن نیستیم.
اهمیت مفاهیم برای برقراری ارتباط
ناصر رضایی رئیس گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، دیگر سخنران این نشست بحث مبانی و مفاهیم را مهم‌ترین بخش در ایجاد ارتباطات دانست زیرا که با فهم و درک اصول اولیه در تمام حوزه‌ها می‌توان ارتباطاتات خوبی با سایر نهادها برقرار کرد .
او تصریح کرد: «از این رو این نشست به‌عنوان نخستین نشست تخصصی گروه میراث طبیعی برای ایجاد فضای گفتمان بین میراث طبیعی و سایر حوزه‌ها برگزار شد.»
او در ادامه از برگزاری شش نشست تخصصی تا پایان سال جاری از سوی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری خبر داد .
ثبت 400 میراث طبیعی در آثار ملی
محسن حسینی عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس دیگر سخنران این نشست با اشاره به مطالبی در خصوص میراث‌های طبیعی و ارزش‌های آن و ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو گفت: «جهانی که امروز در آن زندگی می‌کنیم از نظر زیست‌محیطی توسعه ناپایداری دارد.»
او افزود: «زیرا توسعه ناپایدار استفاده ازمنابع به نحوی است که نسل‌های بعدی قادر به استفاده از آن‌ها نباشند و این برعکس آن چیزی است که اجدادمان اجرا می‌کردند و هر آنچه داشته‌اند برای ما باقی گذاشته‌اند و این همان توسعه پایدار است.»
او از نشانه‌های ناپایداری توسعه را توزیع ناعادلانه ثروت در جهان دانست و با اشاره به شدید بودن فرایند نابودی فضای سبز طبیعی در جهان و ایران گفت: «تغییر کاربری اراضی به دلیل فقر، زیاده‌خواهی، افزایش جمعیت، پسماند، پلاستیک، فاضلاب و .. این موضوع را تشدید می‌کند.»
حسینی در ادامه با اشاره به شرایط ثبت یک اثر در یونسکو گفت: «از 22 اثر ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو یک اثر مربوط به میراث طبیعی، کویر لوت است.»
او در خصوص لزوم ثبت میراث طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو گفت: «کشور ایران از نظر اقلیم در دنیا بی‌نظیر است و در کنار کشورهایی مانند هند، چین، آمریکا و ... قرار می‌گیرد.»
او افزود: «در نتیجه وجود اقلیم‌های گوناگون، نژاد، دین، قومیت، فرهنگ و... مختلفی در کشور پدید آمده که هر یک فرهنگ، آیین، غذا و... مختلفی دارند و اگر اثری به‌عنوان میراث طبیعی به ثبت جهانی برسد تمام این ویژگی‌ها نیز به ثبت خواهد رسید.»
حسینی گفت: «تا 10 سال پیش هیچ فردی در ایران به ثبت میراث طبیعی نمی‌اندیشید تا اینکه جمهوری آذربایجان اقدام به ثبت جنگل‌های خزری کرد و این در حالی است که 90 درصد جنگل‌های خزری در ایران وجود دارند، در این راستا کمیته میراث طبیعی تشکیل شد و ثبت میراث طبیعی ملی در دستور کار قرار گرفت.»
او با بیان اینکه پیش از میراث‌فرهنگی دو نهاد حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌داری این منابع را به عنوان ذخیره‌گاه ثبت می‌کردند، تصریح کرد: «در حال حاضر با فعالیت و همکاری نهادهای مرتبط 400 اثر میراث طبیعی به ثبت ملی رسیده است.»
به گفته او، طبق قوانین موجود زمانی‌که میراث طبیعی به ثبت جهانی یونسکو برسد آن اثر بخشی از میراث بود که به تمام دنیا تعلق دارد و حفاظت از آن وظیفه مشترک همه است.
او امر حفاظت را در این زمینه بسیار مهم ارزیابی کرد و افزود: «در اثر ثبت آثار میراث طبیعی‌گونه‌های طبیعی حفظ، اکوسیستم ارتقا یافته و برنامه‌های توریسم پایدار پیاده می‌شود.»
مدیریت گام بعدی از ثبت میراث طبیعی
رسول اشرفی‌پور عضو شورای عالی جنگل و مرتع دیگر سخنران این نشست نیز با طرح مباحثی در خصوص قواعد رویکرد‌های پایداری سیمای سرزمین با اشاره به اینکه اکوسیستم‌هایی که کمتر دست خورده‌اند ثبت می‌شوند، تصریح کرد: «از آن جهت که بسیاری از اکوسیستم‌های ایران دچار آسیب شده‌اند، ثبت میراث طبیعی در آثار جهانی یونسکو بسیار مهم است.»
او افزود: «به‌عنوان مثال ریز‌گرد‌ها نشان می‌دهند که اکوسیستم‌های بیابانی کشور دچار آسیب‌هایی شدیدی شده‌اند که وظیفه داریم با شناسایی آن دسته از اکوسیستم‌هایی که هنوز شرایط پایداری دارند حفاظت کنیم. هرچند که این آثار شرایط ثبت ملی و جهانی را نیز نداشته باشند.»
اشرفی‌پور با مهم خواندن ثبت میراث طبیعی تأکید کرد: «برنامه‌ریزی بعد از ثبت برای مدیریت و حفاظت از این مناطق بسیار مهم‌تر است.»
انتهای پیام/
