.jpg "دستاوردهای حفاری باستان‌شناسی در محوطه تاریخی فیلده گیلان")
به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، بهروز همرنگ، سرپرست برنامه گمانه‌زنی محوطه باستانی فیلده از توابع شهرستان رودبار استان گیلان امروز چهارشنبه ۲۷ دی ۹۶ با اعلام این خبر به توضیح دستاوردهای حفاری باستان‌شناسی در فیلده پرداخت.
او در زمینه اهداف حفاری اخیر باستان‌شناسی در فیلده گفت: «این حفاری برای مشخص کردن عرصه و حریم آثار و محدوده تاریخی این روستا آغاز شد تا وسعت محوطه‌ها و بافت تاریخی روستا را برای عملیات گازرسانی مشخص کنند.»
همرنگ اظهار کرد: «کارگروه مشترک اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی وگردشگری گیلان و شرکت گاز استان با توجه به ضرورت اجرای گازرسانی به این منطقه محروم، طی تفاهم‌نامه‌ای مشترک و با تامین هزینه‌های مربوطه در راستای مصونیت آثار تاریخی، زمینه را برای مطالعات میدانی تحت عنوان گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و حریم روستای فیلده فراهم کرد.»
به گفته او، در روند اجرای این برنامه ۲۸ گمانه با ابعاد ۱/۵×۱/۵ تا ۳×۳ متر مربع ایجاد شد که بیشتر آنان دربردارنده لایه‌های فرهنگی از دوران تاریخی به ویژه عصر اشکانی و ساسانی، اوایل و قرون میانی تا دوران صفوی است.
این باستان‌شناس گفت: «کشف انواع قطعات سفالی از دوره‌های یادشده با فراوانی و تنوع گونه‌ای به‌لحاظ رنگ، اندازه، فرم، تمپر، پوشش، پخت و ساخت در روستای فیلده و محوطه‌های اقماری آن، باستان‌شناس‌ها را به کارگاهی وسیع از صنعت و هنر سفالگری رهنمون ساخت که زاییده دستان آفرینشگر سفالگران بومی، منطقه‌ای و فرا‌تر از آن است.»
او تصریح کرد: «در چند گمانه ایجادشده در محله‌های یوزداربن، قلایه‌سر و چیمه‌لب (لب چشمه) و اسب‌میدان و خونه‌پشتون بقایایی استقراری به‌دست آمد، به‌ویژه شالوده سنگی بناهای این روستا در اعصار تاریخی و اسلامی که با دیوارهایی سنگچین به ضخامت ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متر ساخته شده و گاه با جهاتی ناهمسان بر روی هم قرار گرفته‌اند.»
او افزود: «این بقایا از توالی حیات بشر و سکونت مستمر و منقطع در یک بخش و گاه انتقال به بخش دیگر روستا حکایت دارد.»
همرنگ با بیان اینکه واکاوی علت این استمرار و بررسی ویژگی‌های هر دوره، به طور حتم با توجه به ابعاد کوچک گمانه‌های در نظر گرفته شده و مدت کوتاه این پژوهش هم‌خوانی نداشته و مستلزم برنامه‌ریزی و تداوم هدفمند کاوش در فصول دیگر است، افزود: «بااین‌حال همین دریچه‌های کوچک و نقب در تاریخ نهفته در لایه‌های خاک به روشنی از وسعت و ژرفای فرهنگی نشان دارد که بی‌دلیل نام فیلده برای آن انتخاب نکرده‌اند.»
کشف بقایایی از تنور و کارگاه
او در ادامه از وجود مکانی در کنج و زوایای اتاق برای نگهداری آذوقه یا ایجاد تنورهای پخت‌و‌پز در بیشتر سازه‌های یافت‌شده خبر داد که‌گاه با دیوار سنگی باریکی احاطه می‌شد و در اطراف آن خاک حرارت دیده شده، ذغال و ذرات خاکستر هم وجود داشت.
سرپرست برنامه گمانه‌زنی محوطه باستانی فیلده با اشاره به کاربرد این اجاق‌ها، تنور‌ها و کله‌ها برای پخت نان و طبخ غذای روزانه ساکنان گفت: «ابعاد آن‌ها متنوع است اما جداره سفالی تنور‌ها در لبه‌گاه ۵ تا ۷ سانتی‌متر و قطر دهانه ۵۵ تا ۷۰ سانتی‌متر است.»
همرنگ در توضیح نحوه ساخت این تنور‌ها گفت: «بیشتر تنور‌ها به روش فتیله‌ای و با روی هم گذاشتن فتیله‌های گلی با محیطی دایره‌ای ساخته شده‌اند و سپس جداره داخلی آن‌ها با اندودگل، سطحی هموار و صاف پیدا کرده است.»
او در ادامه از کشف بقایای فراوانی از سفال‌های شکسته، تعداد اندکی میخ آهنی، چند قطعه آهنی و قطعات جوش کوره و سرباره در یک ساختار معماری در دو فاز تاریخی با عمق ۴۰ تا ۶۵ سانتیمتری در یکی از گمانه‌های محله خونه پشتون خبر داد که دلالت بر کارگاهی بودن این محل دارد.
او همچنین از کشف سازه‌ای سفالی در گوشه دیوارهای یکی دیگر از گمانه‌ها خبر داد که احتمالا برای نگهداری آذوقه کاربرد داشته است.
بقایای انسانی در قبور چهارچینه سنگی
سرپرست برنامه گمانه‌زنی محوطه باستانی فیلده، از کشف سنگ‌های مربوط به قبور چهار چینه سنگی و بقایای استخوان انسانی و سفال‌های شکسته در دامنه شیب دار تپه‌ها در محلی موسوم به قبرستان کوله خبر داد که به شدت توسط حفاران غیرمجاز در طی دهه‌های گذشته حفاری شده بود.
به گفته او، این یافته‌ها ضمن مشخص کردن محل تدفین مردگان برجنبه تاریخی این روستا و آثار استقراری موجود در فیلده مهر تایید می‌زند.
او در ادامه گفت: «در قسمتی از دامنه ارتفاعات این بخش از روستا در یکی از چاله‌های بزرگ قطعاتی از آجرهای شکسته با ابعاد ۵×۳۰×۳۰ دیده می‌شود.»
همرنگ افزود: «خاک حرارت‌دیده و آثار خاکستر و قسمتی از یک دیواره فروریخته حاکی از وجود کوره‌ای تاریخی است که نمونه‌های آجر آن در ارتفاعات سینه‌خانی، خرپین، دوگاهه و به‌ویژه لایه فوقانی تپه کلورز در غرب سفیدرود به‌دست آمده و با آجرهای یافت‌شده از تپه‌رشی در بخش رحمت‌آباد رودبار و در شرق سفیدرود قابل مقایسه هستند.»
او همچنین از کشف بقایای استخوان تقریبا پراکنده فردی نابالغ در شمال شرقی فیلده خبر داد که قسمت‌هایی از اسکلت از جمله دنده‌ها، مهره‌ها و استخوان دست‌و‌پا به صورتی آسیب خورده مشخص است.
او افزود: «به‌نظر می‌رسد سطحی بودن تدفین و نفوذ رطوبت و شیب تند زمین در این قسمت از عوامل ناپایداری وضعیت گور و تدفین باشد.»
او همچنین از شناسایی معماری گوری سنگ چین در محوطه اسب میدان و در عمق ۱۷۰ سانتیمتری خبر داد که بررسی وضعیت آن مستلزم افزایش اندازه گمانه است.
انتقال آب با لوله‌های سفالی
همرنگ در ادامه به کشف چند تنبوشه (لوله) سفالی در ۷۰۰ متری شمال غربی فیلده که بر اثر اکتشاف و برداشت معدن سنگ از زیر خاک بیرون آمده، اشاره کرد و آن‌ها را متعلق به قرون متاخر دانست و گفت: «این تنبوشه‌های سفالی نشانگر اهمیت آب در زندگی روزمره و کشاورزی این روستای تاریخی است.»
او با اشاره به طول ۶۰ سانتیمتری این لوله‌های سفالی گفت: «در گذشته این لوله‌ها آب چشمه‌های گوارای ارتفاعات سینه‌خانی را به این روستا انتقال می‌دادند.»
او کارگزاری این تنبوشه‌ها در عمق حدود یک متری خاک و انتقال جریان آب به فاصله چند کیلومتری در محیطی کوهستانی را نیازمند تجربه و مهندسی افرادی دانست که با درک اهمیت آب در زندگی روزمره، بهداشت مردم روستا و آب رسانی به زمین‌های زراعی به این مهم نائل شده‌اند.
این باستان‌شناس با تاکید بر اینکه روستای فیلده و آثار تاریخی شاخص آن جایگاه مهمی در باستان‌شناسی دوره تاریخی و اسلامی شهرستان رودبار و استان گیلان دارد، گفت: «با توجه به روند رو به رشد ویلا سازی و گسترش روستا و برای حفاظت از این محوطه در معرض خطر، پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی طی برنامه‌ای مدون و هدفمند در سال‌های آینده باید ادامه یابد.»
همرنگ در ادامه گفت: «با توجه به نزدیکی روستای فیلده به مرکز شهرستان و قرارگیری در مسیر جاده ورودی به استان، ایجاد یک سایت‌موزه تاریخی نقش مهمی در حفظ آثار گران‌بهای این روستا و رونق گردشگری منطقه خواهد داشت.»
او افزود: «رودبار با وجود غار دربند، تپه مارلیک و تپه کلورز، محوطه تاریخی شهران و اسطلخ‌جان و دیگر آثار تاریخی فراوان و ارزشمند، نیازمند توجه و نگرشی اساسی و رویکرد ملی است.»
نگاهی به پیشینه مطالعاتی در فیلده
او افزود: «پس از زلزله سال ۱۳۶۹ بیشتر ساکنان این روستا مجبور به ترک آن شده بودند و در چند سال اخیر عده‌ای بازگشته و به‌صورت فصلی در آن زندگی می‌کنند.»
همرنگ گفت: «فیلده یا پیلده آنچنان که از نام آن بر می‌آید روستایی تاریخی است که حتی در زمان‌های گذشته به بزرگی و وسعت و البته جمعیت بسیار شهرت داشته و در قرون میانه اسلامی از آن در کتب تاریخی یاد شده است.»
به گفته او، این روستا در ارتفاعات غربی شهرستان رودبار و در محیطی کوهستانی قرار گرفته و آب وهوایی خوش دارد.
او افزود: «فیلده در نزد اهالی شهرستان با بقعه امامزاده تاریخی‌اش شناخته می‌شود و درختان تناور جلوی این بنا که از نوع چنار و ون هستند توسط کار‌شناسان منابع طبیعی از ۵۰۰ تا هزار سال تاریخ‌گذاری شده‌اند.»
همرنگ با اشاره به اینکه بنای تاریخی بقعه پس از زلزله با توجه به آسیب‌های وارده به کلی ویران و سپس نوسازی شد، گفت: «قرآن خطی مشهور آن هم به موزه آستان قدس مشهد انتقال یافت.»
این باستان‌شناس در ادامه از بررسی و معرفی آثار تاریخی این روستا در دهه ۶۰ شمسی توسط هیئتی به سرپرستی محمدرضا خلعتبری و پس از آن هیات مشترک ایران و ژاپن در بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ میلادی توسط نوکنده و اوتسو خبر داد که در نتیجه آن گونه‌ای از سفال تحت‌عنوان سفال فیلده مشخص و نام‌گذاری شد.
او با اشاره به بررسی و شناسایی کلی آثار تاریخی شهرستان رودبار و از جمله فیلده توسط خودش در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶ گفت: «در این بررسی‌ها بیش از ۳۵۰ اثر معرفی و تعدادی در فهرست آثار ملی ثبت شد.»
برنامه گمانه‌زنی محوطه باستانی فیلده با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری صورت گرفت.
انتهای پیام/
