این هیئت ارائه گزارش های مقتضی در خصوص حراست از میراث فرهنگی ناملموس کشورمان، مشاوره در خصوص ثبت جهانی پرونده های مشترک میراث فرهنگی ناملموس برای سال های 1398 (2019میلادی) و 1399 (2020میلادی)، برگزاری نمایشگاه و سایر موارد را در دستور کار خود دارد.

کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس در سی و دومین نشست کنفرانس عمومی یونسکو که در تاریخ 29 سپتامبر لغایت 17 اکتبر 2003 (هفتم تا بیست و پنجم مهرماه 1382) در مقر این سازمان- پاریس، تشکیل شد، به تصویب رسید. این کنوانسیون که شامل یک مقدمه و چهل ماده است در 22 آذرماه 1384 به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران می رسد. 

با توجه به اینکه تا زمان تصویب کنوانسیون یاد شده، هیچ سند بین المللی (چند جانبه) الزام آور در خصوص حراست از میراث فرهنگی ناملموس وجود نداشت و فقط میراثِ فرهنگی و طبیعی از سوی جامعه بین الملل مورد عنایت قرار گرفته بود (کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان- 1972 یونسکو)، الزاماتی به شرح زیر باعث گردید تا جامعه جهانی نسبت به میراث فرهنگی ناملموس توجه بیشتری مبذول دارند و عاملی شوند برای  تصویب کنوانسیون یاد شده: لزوم آگهی بیشتر بویژه نسل های جوانتر نسبت به اهمیت میراث فرهنگی ناملموس و حراست از آن؛ توجه به جوامع بومی و افرادی که نقش مهمی در تولید، حراست، نگهداری و بازآفرینی میراث فرهنگی ناملموس ایفا می نمایند و از این طریق به غنای تنوع  فرهنگی و خلاقیت بشری کمک می نمایند؛ گرایش جهانی و حساسیت مشترک نسبت به حراست از میراث فرهنگیِ ناملموس بشر؛ جهانی شدن و تغییر شکل اجتماعی به عنوان دو پدیده امروزی جوامع بشری که موجب افزایش تهدیدهایی مانند زوال، کمرنگ شدن و تخریب میراث ناملموس می شوند و در نتیجه باعث از بین رفتنِ منابع اصلی برای حراست از این میراث می گردد؛ وابستگی متقابل ریشه دار میان میراث فرهنگی ناملموس و میراث فرهنگی و طبیعی ملموس؛ توجه به نقش ارزنده میراث فرهنگی ناملموس به عنوان یکی از عوامل نزدیک تر نمودن انسان ها به یکدیگر و تضمین تبادل و درک متقابل در میان آنها.

در ماده 2 این کنوانسیون، اصطلاح میراث فرهنگی ناملموس به رسوم، نمایش ها، اصطلاحات، دانش، مهارت ها و نیز وسایل، اشیاء، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها اطلاق می شود که جوامع، گروه ها و در برخی موارد افراد، آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می شناسند. چنین میراثی از نسلی به نسلی دیگر منتقل می شود، همواره از سوی جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آنها مجدداً خلق می شود و حس هویت و استمرار را برای ایشان به ارمغان می آورد، از این روی احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می کند. در این کنوانسیون ، تنها به میراث فرهنگی ناملموسی اشاره شده است که با اسناد بین المللی حقوق بشر موجود و نیز با ضرورت احترام متقابل میان جوامع، گروه ها و افراد و لزوم توسعه پایدار منطبق باشد. عوامل یاد شده در عرصه های پنجگانه

1-     سنت ها و اصطلاحات شفاهی، از جمله زبان که محملی برای میراث فرهنگی ناملموس به شمار می رود؛

2-     هنرهای نمایشی؛

3-     رسوم اجتماعی، آئین ها و جشنواره ها؛

4-     دانش و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان؛

5-     مهارت در هنرهای دستی و سنتی.

اصطلاح حراست، نیز برای اقداماتی که با هدف تضمین دوام میراث فرهنگی ناملموس از جمله شناسایی، مستند سازی، تحقیق، حفظ، حمایت، ترویج، ارتقاء و انتقال، بویژه از طریق آموزش رسمی و غیر رسمی و نیز احیای جنبه های مختلف این میراث بکار برده می شود.

اهداف این کنوانسیون بر اساس ماده 1، عبارت است از: حراست از میراث فرهنگی ناملموس؛ تضمین احترام به میراث فرهنگی ناملموس جهانی جوامع،گروه ها و افراد ذیربط؛ ارتقاء آگاهی محلی، ملی و بین المللی از اهمیت میراث فرهنگی ناملموس و تضمین درک متقابل از آن؛ تدارک و همکاری و کمک بین المللی.

ارکان این کنوانسیون عبارتند از:

1-     مجمع عمومی دولت های عضو که در حقیقت هیأت حاکمه این کنوانسیون است، بطور معمول هر دو سال یکبار تشکیل جلسه می دهد؛

2-     کمیته بین الدولی حراست از میراث فرهنگی ناملموس، متشکل از نمایندگان 18 دولتِ عضوِ این کنوانسیون می باشد، دولت های عضو کمیته در نشست عمومی کنوانسیون بر اساس اصول نوبت بندی و نمایندگی جغرافیایی یکسان و برای چهار سال انتخاب می شوند. در صورتی که تعداد دولت های عضو کنوانسیون به پنجاه برسد تعداد دولت های عضو کمیته نیز به 24 دولت افزایش می یابد. مجمع عمومی هر دو سال یکبار نیمی از اعضای کمیته را تجدید می نماید و کرسی های خالی را به سایر نمایندگان دولت های عضو واگذار می کند. نمایندگان دولت های عضو نیز از میان افراد واجد شرایط در عرصه های گوناگون میراث فرهنگی ناملموس انتخاب می شوند. وظایف اعضای این کمیته ترویج اهداف کنوانسیون و ترغیب و نظارت بر اجرای آنها، ارائه راهنمایی و توصیه هایی در زمینه اقدامات مربوط به حراست از میراث فرهنگی ناملموس، تهیه دستورالعملی های قابل بهره برداری برای اجرای مفاد کنوانسیون، بررسی گزارش های ارائه شده از سوی دولت های عضو کنوانسیون، بررسی درخواست های دولت های عضو جهت ثبت آثار در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس، اعطای کمک بین المللی می باشد؛

3-     دبیرخانه که وظیفه جمع آوری مستندات مجمع عمومی، کمیته بین الدول و نیز تهیه پیش نویس دستور کار جلسات تا حصول به نتیجه را برعهده دارد.

4-     صندوق میراث فرهنگی ناملموس: صندوق شامل صندوق های امانی است که بر اساس مقررات مالی یونسکو تشکیل می شود. ذخایر این صندوق شامل حق عضویت های پرداخت شده از جانب دولت های عضو، وجوهی که کنفرانس عمومی یونسکو بدین منظور اختصاص می دهد، ارثیه ها، هدایا و کمک های ارائه شده از سوی سایر دولت ها، سازمان ها و برنامه های سازمان ملل متحد بویژه برنامه توسعه سازمان ملل متحد و نیز سایر سازمان های بین المللی، تشکل ها یا اشخاص حقیقی یا حقوقی و ... می باشد.

هر کشوری موظف به حراست از میراث فرهنگی ناملموس در سطح ملی و بین المللی است.

الف- در سطح ملی: هر کشور عضو موظف به اجرای اقدامات لازم برای تضمین حراست از میراث فرهنگی ناملموس موجود در سرزمین خود می باشد. این مواریث با مشارکت جوامع، گروه ها و سازمان های غیر دولتی ذیربط شناسایی و تعریف خواهند شد که در نهایت منجر به تشکیل فهرست هایی از میراث فرهنگی ناملموس در سطح ملی می گردند که می بایست بطور منظم به روز شوند. گزارشی از این فهرست ها هر ساله به کمیته بین الدولی ارائه می شود. علاوه بر این هر دولت عضو با اتخاذ سیاست های عمومی و برنامه ریزی با هدف ترویج کارکرد میراث فرهنگی ناملموس در جامعه، با تعیین یا تأسیس یک  یا چند هیأت صلاحیت دار برای حراست از این میراث و ترویج مطالعات علمی، فنی و هنری و نیز روش های تحقیق با قصد حراست مؤثر از آنها بویژه آنهایی که در معرض خطراند، موظف به حصول اطمینان از حراست، توسعه و ترویج میراث فرهنگی ناملموس موجود در سرزمین خود است.

در سطح ملی اقدامات حقوقی، فنی، اجرایی و مالی نیز می بایست در نظر گرفته شوند. در این راستا می توان به موارد ذیل اشاره نمود: ایجاد یا تأسیس مؤسساتی که آموزش مدیریت میراث فرهنگی ناملموس و انتقال آن را بر عهده دارند، حصول اطمینان از دسترسی به جنبه های خاص این میراث، تأسیس مؤسسات مستند سازی میراث فرهنگی ناملموس و تسهیل دسترسی به آنها، برنامه ریزی های آموزشی و اطلاع رسانی به عموم مردم بویژه جوانان، جوامع و گروه های ذیربط، فعالیت های مربوط به ظرفیت سازی برای حراست از میراث فرهنگی ناملموس بویژه در امر مدیریت و تحقیقات علمی، آگاهی به عموم مردم از خطراتی که میراث مزبور را تهدید می کند، استفاده از مشارکت جوامع، گروه ها و افرادی که به خلق، نگهداری و انتقال اینگونه مواریث کمک می نمایند.

ب- در سطح بین المللی: کمیته بین الدول کنوانسیون نسبت به تهیه فهرست نمونه (جهانی) از میراث فرهنگی ناملموس بشر بر اساس پیشنهاد دولت های عضو اقدام می نماید. این فهرست هر ساله به روز شده و پس از تأئید مجمع عمومی کنوانسیون، از سوی دبیرخانه یونسکو منتشر می شود. فهرستی نیز از میراث فرهنگی ناملموس که نیاز به حراست فوری دارند- پیشنهادی از سوی دولت های عضو، تهیه، به روز و منتشر می شود. بررسی کمک های بین المللی نظیر تبادل اطلاعات و تجربه، ابتکارات مشترک و ایجاد راهکار، حمایت از برنامه ها، طرح ها و فعالیت های انجام شده در سطح ملی، زیر منطقه ای و منطقه ای بر اساس پیشنهاد دولت های عضو در دستور کار این کمیته قرار دارد. این کمک ها در سایه اقداماتی نظیر اعزام کارشناس، آموزش کارشناسان، تشریح استاندارد سازی، ایجاد و بهره برداری از زیر ساخت ها، تأمین تجهیزات و دانش فنی، اعطای وام های کم بهره و هدایا انجام می گیرد.

از جمله مراکزی که به اجرایی شدن کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس (کنوانسیون 2003 یونسکو)  کمک می نماید می توان به مراکز مقوله درجه 2 تحت نظارت یونسکو اشاره داشت.

مراکز مقوله‌ء درجه 2 تحت نظارت یونسکو توسط کشورهای عضو برای کمک به دستیابی به اهداف کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس (کنوانسیون 2003 یونسکو) به‌منظور انجام فعالیت‌‌های بین منطقه‌‌ای، زیرمنطقه‌ای، منطقه‌‌ای و جهانی تأسیس و بنیان نهاده شده‌¬اند. این مراکز قانوناً بخشی از سازمان یونسکو نیستند، اما با سازمان یونسکو از طریق توافقات رسمی منعقد میان یونسکو و دولت‌‌های عضو میزبان این مراکز همراه شده‌¬اند. این مراکز به عنوان قطب های تخصصی در سطوح زیر منطقه ای، منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی عمل میکنند تا از این طریق همکاری و خدمات فنی را برای کشورهای عضو، شرکای همکار و همچنین شبکه‌ دفاتر منطقه-‌ای یونسکو فراهم آورند.

تا به امروز 8 مرکز مقوله‌ درجه 2 که منحصراً به میراث فرهنگی ناملموس اختصاص دارند در کشورهای زیر تأسیس شده‌اند: الجزایر، جمهوری اسلامی ایران، برزیل، بلغارستان، پرو، چین،  کره و ژاپن. هر یک از این مراکز دارای حوزه فعالیت تخصصی و مجموعه¬‌ای از وظایف بمنظور دستیابی به اهداف مشترک می باشند. اهداف کلیدی مشترک این مراکز عبارت‌اند از:

    الف-  ارتقای کنوانسیون 2003 و اجرای مفاد آن،

    ب-   تقویت ظرفیت‌ها در منطقه برای اجرای فعالانه‌ کنوانسیون 2003 در سطوح منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی،

    ج-    افزایش مشارکت اجتماعات، گروه‌¬ها و اشخاص در پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس منطقه،

    د-    تقویت همکاری منطقه‌ای و بین‌الملی برای پاسداشت میراث فرهنگی ناملموس. 

در سال 1389(28 آوریل 2010)، توافق‌نامه‌ای برای تأسیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو، میان دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به امضا رسید. این توافق‌نامه در سال 1390 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده،  مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو (مرکز میراث ناملموس تهران)، در آبان 1391 با شرکت نمایندگان و سفرای 68 کشور خارجی، نماینده‌ دبیر کل یونسکو، و مقامات دولت جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی افتتاح شد. این مرکز، در تهران، خیابان فردوسی- خیابان کوشک (تقوی)- ساختمان کوشک واقع شده است.

در حال حاضر 11 کشور، عضو این مرکز در کشورمان هستند که عبارتند از ارمنستان، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، عراق، فلسطین، قرقیزستان، قزاقستان و لبنان.

تا کنون 14 پرونده میراث فرهنگی ناملموس از سوی کشورمان به طور مستقل یا به صورت مشترک با محوریت ایران به ثبت جهانی رسیده است.

* مینا روحانی، کارشناس دفتر امور بین الملل

انتهای پیام/