یکی از نواحی‌ای که مراسم جشن سده یا آیین علُو سر سِره را برگزار می‌کنند، روستاهای بخش سنخواست از توابع شهرستان جاجرم در خراسان شمالی و به‌ویژه روستای «اندوقان» است. این روستا در جنوب شرقی جاجرم و در کنار خط راه‌آهن خراسان واقع شده است. در این روستای کهن‌سال و روستاهای پیرامون آن، این آیین باشکوه فراوان برگزار می‌شود.
این رسم از دیرباز در منطقه سنخواست برجای‌مانده و تا آنجا که پیران سالخورده از نیاکان خود به یاد دارند، همه‌ساله در غروب دهم بهمن‌ماه برگزار می‌شود. این مراسم در فضای باز انجام می‌شود، اهالی، کشاورزان، روستاییان و چوپان‌ها نزدیک غروب ِ روز دهم بهمن‌ماه در حیاط خانه‌ها، دامنه کوه یا کنار کشتزار و چراگاه آتش می‌افروزند و بنا بر سنتی دیرین پیرامون آن گرد می‌آیند و تا فرارسیدن ساعت موعود خود را با گفتگو و دیدار یکدیگر و نوشیدن چای و خوردن تنقلات سرگرم می‌کردند.
چشم‌انداز دشت در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه و برگزاری رسوم و آوازخوانی مردم و جوانان، بسیار زیبا و دیدنی است. بر بام خانه‌ها و بر فراز کوه‌های اطراف، آکنده از بوته‌های فروزانی است که سراسر دشت را آتشباران و چراغانی کرده‌اند.
هیزم این مراسم از بوته خاصی فراهم می‌شود که به نام محلی جشن، «سـرِه» (sareh/ serah) نامیده می‌شود. مردم منطقه از چند روز پیش از سده به گردآوری این بوته می‌پردازند.
اجرای مراسم از دیرباز به اعتقاد پیشینیان ما در فاصله 50 روز و 50 شب مانده تا اول نوروز برگزار می‌شود، در شب چله کوچک و شامگاه دهم بهمن‌ماه آغاز و به مدت یک‌شب برگزار می‌شود. در این جشن، مردمان در غروب روز دهم بهمن بر بلندای کوه‌ها و بام خانه‌ها و جلوی منازل و بوته‌های صحرایی را به طرز خاصی بر روی هم می‌چیدند.
این جشن نزدیک غروب آفتاب با آتش‌افروزی آغاز می‌شود و امروز هم با همان سنت کوه‌هایی از بوته و خار و هیزم در بیرون شهر فراهم و پس از نیایش آتش زده شد. روشن کردن تعداد زیادی کپه‌های جداگانه آتش از ویژگی‌های این مراسم بوده و در همه متون کهن به آن اشاره شده؛ اما برافروختن تنها یک کُـپه آتش در منافات با آیین کهن است.
مردمان نواحی مختلف در کنار شعله‌های آتش با توجه به زبان و فرهنگ خود سرودها و ترانه‌های گوناگونی را خوانده و آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما را می‌کنند همچنین در برخی نواحی به جشن خوانی، بازی‌ها و نمایش‌های دسته‌جمعی نیز می‌پردازند.
جشن سده تقریباً در تمام روستاهای خراسان با شکوه خاص برگزار می‌شود و با وجود گذشت چند هزار سال هنوز هم در میان خراسانیان زنده و جاوید مانده است. این جشن در خراسان روز دهم بهمن‌ماه یعنی پنجاه روز پیش از نوروز آغاز گردیده و معمولاً سه روز به طول می‌انجامد.
روستانشینان خراسان در شب های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم بهمن‌ماه به مناسبت فرا رسیدن جشن سده به شادی و رامش می‌پردازند و در حین اجرای آتش‌افروزی تصنیفی می‌خوانند که از دوران کهن سینه‌به‌سینه نقل شده است و امروز به ما رسیده، در این تصنیف برگردانی وجود دارد به این مضمون: سد به غله، پنجه به نوروز(یعنی صد روز به غله، پنجاه روز به نوروز) از این برگردان به‌خوبی پیداست که این جشن به مناسبت نزدیک شدن فصل غله و برداشت محصول برپا می‌شده است.
آیین علُو سرسِره تجلی همبستگی فرهنگی است
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با بیان اینکه آیین علُو سرسِره تجلی‌گر همبستگی فرهنگی است، گفت: «آیین‌ها به وجود آمده از فرهنگ هر جامعه هستند و این آیین نیز با فرهنگ منطقه خراسان شمالی همبسته است.»
حبیب یزدان پناه افزود: «این آیین در پنجاه شبانه‌روز مانده به نوروز برگزار می‌شده و رسمی خانوادگی و به بیانی دیگر همه‌پسند است و در بین تمام قشرهای اجتماعی عمومیت دارد و بیشتر عاملی برای همبستگی فرهنگی و انسجام درونی خانواده‌ها است.»
او اظهار کرد: «آیین علُو سرسِره در حوزه جغرافیایی شهرستان جاجرم بخش سنخواست در آبان ماه سال 97 در فهرست میراث ناملموس کشور با شماره 1687 به ثبت ملی رسید.»
یزدان پناه، احیاء، حفظ و انتقال آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی - اجتماعی از سوی نسل‌های قدیم به نسل‌های جدید، نکوداشت و ارج نهادن به سنت‌ها و مراسم دیرینه فرهنگی و نیز گسترش میراث معنوی در جامعه را ازجمله اهداف ثبت این آیین کهن در فهرست ملی برشمرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی عنوان کرد: «نهادینه شدن سنت‌های اجتماعی در میان فرزندان خانواده‌ها و نسل‌های مختلف اجتماعی و حفظ اصالت و هویت ملی و فرهنگی ریشه‌دار و تاریخی از کارکردهای بزرگداشت آیین‌های نیاکان است.»
حضور قریب به یک هزار نفر در آیین کهن علُوسرسِره در روستای اندوقان
مسئول نمایندگی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان جاجرم نیز در این خصوص گفت: «امسال قریب به یک هزار نفر از مردم شهرستان جاجرم در روستای اندوقان با افروختن آتش، نقالی و شاهنامه‌خوانی، این آیین باستانی زمستانی را گرامی داشتند.»
اسماعیل کارگرمقدم افزود: «از آنجایی که این مراسم با حضور گسترده و بی‌نظیر مردم روبه‌رو بوده و صحنه‌آرایی بسیار زیبا و معنویت حاکم بر مراسم از مهم‌ترین ویژگی‌های این آیین است ضرورت حفظ آن لازم است.»
او تصریح کرد: «این جشن هر سال با حضور گرم مردم برگزار می شود و شرکت کنندگان با جمع آوری هیزم، گرد هم می آیند و این توده بزرگ هیزم توسط دو نفر از بزرگان و ریش سفیدان محل به آتش کشیده می شود.»
کارگر مقدم افزود: «پس از آن، تمام حاضران حول آتش می چرخند و با زمزمه کردن شعر «سد به سده، سی به گله، پنجاه به نوروز» ساعتی را در کنار یکدیگر به شادی وخوشی می گذرانند.»
* گزارش از محبوبه عبدی
انتهای پیام/
