آیین‌های بومی و محلی نشانگر هویت و فرهنگ نقاط مختلف کشور به شمار می‌روند و یکی از این آیین‌ها که با گذشت چند هزار سال نه تنها به فراموشی سپرده نشده بلکه اصالت خود را همچنان حفظ کرده جشن سده در شهرستان بجستان استان خراسان رضوی است.

مهدی ذوالفقاری یک کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری در این‌باره می‌گوید: «این جشن تاریخی یکی از آیین‌هایی است که پیش از اسلام در میان مردم بجستان و به خصوص روستاهای جزین، فخرآباد، سردق و قاسم آباد این شهرستان از نهم تا بیستم بهمن ماه با شور خاصی برگزار می شده و  علت انتخاب بهمن ماه برای برگزاری این جشن تاریخی به خاطر نزدیک بودن به ایام نوروز و فاصله سه ماهه آن تا برداشت محصول است.»

جشن تاریخی سده در روستاهای زین آباد، مرندیز، جزین و قاسم آباد بجستان بیش از دیگر آبادی‌های این منطقه اصالت خود را حفظ کرده و در روستای زین آباد و بقچیر جشن سده در غروب و شامگاه ۲ روز پایانی چلّه بزرگ و روز آغازین چلّه کوچک زمستان یعنی نهم، دهم و یازدهم بهمن ماه برگزار می‌شود.

ذوالفقاری درباره اجرای این آیین می‌گوید: «مردم مناطق روستایی بجستان برای برگزاری جشن سده هیزم و چوب جمع آوری کرده و با آن در مقابل منازل خود آتش می‌افروزند و جوانان با کمک بزرگسالان بر روی تپه‌ها و ارتفاعات آتش برپا کرده و شعرهای خاص این مراسم را می‌خوانند.»

ازجمله اشعاری که مردم بجستان از دوران کهن در زمان جشن سده می‌خوانند این اشعار است:

شب سده است یکی آتش بلند افروز/ حق است مر سده را بر تو، حق آن بگزار 

سده سده ی ماه نوروز/ صد به غله پنجاه به نوروز  

دخترای خنه/ کوگاشو مخنه     

زنای شودار/  به غم گرفتار     

زِنای بی شو/  چله به درشو   

ذوالفقاری می‌گوید: «براساس این رسم کهن، مردم منطقه، خاکستر به جا مانده از آتش را در همان مکان باقی می‌گذارند و معتقدند اگر این خاکستر به وسیله باران شسته شود سال پر برکت و پرنعمتی خواهند داشت.»

به گفته او این جشن از قدیم به عنوان سده معروف بود و در برخی از مناطق روستایی مانند فخرآباد و سردق به نام سبغلو و در روستاهای مزار و درزاب آن را کوری می‌گویند.

این کارشناس توضیح می‌دهد: «مردم از روزهای ابتدایی بهمن ماه برای اجرای جشن سده آماده می‌شوند و مدت سه روز به بیایان رفته، بوته‌های نوعی خارِ سبک و حجیم را جمع آوری می‌کنند که در روستاهای زین آباد و مرندیز به آن \"چرخه\" اطلاق می‌شود.»

او درباره دیگر رسوم این آیین می‌گوید: «جوانان گوی‌های کوچک پارچه‌ای درست کرده و آنها را به نفت آغشته نموده و در بیرون روستا آتش زده و با قدرت به هوا پرتاب می‌کنند سپس پشته های چرخه را به پشت بام‌ها برده و آتش می‌زنند و معتقدند هر که آتشش بلندتر شود، خرمن گندم او بزرگتر خواهد بود و آنکه آتشش دود کند، گندم‌هایش سیاه خواهد شد.»

شب‌های جشن سده با صله رحم و دید و بازدید بستگان و آشنایان و شب نشینی، شادی و خوردن غذاهای محلی سپری می‌شود و به ویژه خانواده‌هایی که به تازگی وصلت کرده‌اند به دیدار هم می‌روند.

در دیگر روستاهای منطقه هم آیین‌های مشابهی اجرا می‌شود. به گفته ذوالفقاری در روستای مزار از حدود سه دهه پیش، زمان این جشن به یک روز کاهش یافته و به دهم بهمن منحصر شده است و مردم این روستا در این روز پشته‌های خار را مقابل خانه‌های خود به آتش می‌کشند و کودکان به تماشای آن رفته و اشعاری مانند \"های کورّی کورّی کورّی، دلِ سِرما بِدرّی\" می‌خوانند.

او می‌گوید: «برگزاری این‌گونه آیین‌های مردمی برخاسته از فرهنگ غنی مردمان این سرزمین و یکی از معیارهای همدلی، هم‌زبانی و ایجاد وحدت بین آحاد مردم است.»

جشن تاریخی سده در سال ۱۳۹۱ با شماره ۸۳۹ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد.

شهرستان بجستان با بیش از ۴۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار معنوی و ملی کشور در ۲۷۸ کیلومتری جنوب استان خراسان رضوی قرار دارد.

پل یونسی، رباط‌های زین آباد و فخرآباد و مسجدهای جامع، مرندیز، ساواط و کاروانسراهای مزارآهنگ و خارفیروزی و باغ منزل‌های رحیمی در شهر بجستان و بخشایش در روستای جزین از جمله آثار تاریخی شاخص این منطقه است.

مهم‌ترین آثار ثبت شده این شهرستان در فهرست میراث معنوی کشور جشن باستانی سده، فنون تهیه شیره انگور و هنر سبد و ترکه بافی روستای مزار و آیین نخل بندان و نخل گردانی شهر بجستان است.

انتهای پیام/