اسپی‌مزگت در کرانه شمالی رود دیناچال و در 1/5 کیلومتری شرق جاده‌ تالش به انزلی واقع شده و یکی از شگفت ‌انگیز‌ترین بناهای تاریخی گیلان است.

این مسجد کهن که در واقع قدیمی‌ ترین مسجد گیلان است طی قرن‌ها، گنجینه‌ ارزشمند تاریخ اسلام را در قلب خود حفظ کرده است.

اسپیه مزگت از دو کلمه‌ی «ایسپی» در زبان تالشی به معنای سفید و «مزگت» در زبان اوستا به معنای مسجد تشکیل شده است، که در روستای کیشه‌خاله در شمال دنیاچال یکی از دهستان‌های شهرستان رضوان‌شهر استان گیلان واقع شده است.

این بنا در دوران پس از اسلام احتمالا بعد از قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و تا مدت‌های مدیدی مورد استفاده قرار گرفته است. علت وجودی چنین بنایی در یک نقطه دور افتاده هر بیننده‌ای را به حیرت می‌اندازد، بنایی با آن قدمت تاریخی که کتیبه کوفی بر آن گواهی می‌دهد.

قدمت این بنا با توجه به کتیبه کوفی و سفال‌های به دست آمده به دوره سلجوقیان می‌رسد که با آهک اندود و نماسازی شده است، اطلاعات به دست آمده از نوع معماری و همچنین وجود سفال های مربوط به عصر ایلخانی، از قدمت حداقل ۸۰۰ ساله این مسجد حکایت می‌کن اما برخی از روایات حاکی از آن است که بنای مسجد مربوط به دوره ساسانی است.

بعضی آن را «آق مسجد» و نیز «مسجد عبداللهی» می‌نامند، این مسجد با قدمت بیش از هزار سال قدیمی‌ترین مسجد گیلان است شاید چنین نمونه‌ای که هم ویژگی‌های معماری قبل و هم بعد از اسلام را در خود جمع کرده باشد، در جای دیگر موجود نباشد. بنایی که بعد از ورود اسلام به این منطقه بدون تخریب بنا، نحوه‌ی اداره‌ آن تغییر کرده و به مکان مقدس مسلمانان برای عبادت خداوند تبدیل شد. بر یکی از دیوارهای آن پنج شش متر کتیبه‌ کوفی ساده باقی ‌مانده و کلمات «ولم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین» ( قسمتی از آیه‌ی ۱۸ سوره‌ی توبه) بر روی آن به چشم می‌‌خورد.

این کتیبه که ابتدای آن در همین دهلیز بوده، زمانی چهار دهلیز اطراف را تزئین می‌داده است؛ اره دهلیز‌ها نیز گچ‌بری عجیبی به ارتفاع یک متر داشته که فعلا دو متر از این اره بر دیوار شمالی مشخص است، شاید بتوان از آنچه باقی مانده است حدس زد که این بنا شامل یک رواق در وسط و چهار دهلیز در چهار طرف بوده است.

دکتر منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استارآباد» این بنا را یکی از عجایب هفتگانه‌ی گیلان نامیده است. او بر این باور است که بیشتر سفال‌های پیدا شده از کاوش‌های باستان‌شناسان مربوط به دوره‌ی ایلخانی است و خاطرنشان کرده است که معماری این بنا معماری بومی نیست، اما با معماری بومی گیلان به زیبایی تلفیق شده است. از این بنا، در حال حاضر تنها قسمتی از رواق‌های شمالی و غربی بجا مانده است که قسمت داخل با ستون‌های قطور و قسمت بیرون با دیوارهایی مستحکم، بر پا ایستاده است. مصالح اصلی بنای این اثر تاریخی آجرهایی به ابعاد ۶×۲۳×۲۳ سانتی متر است و قطر دیوار آن ۱۷۵ سانتی‌متر است. سقف بنا کاملا سفال‌پوش بوده است؛ اما بر خلاف بام‌های سفال‌پوش امروزی گیلان سفال آن با ملات بر روی طاق‌ها چسبانده شده است و اندازه‌ی آن‌ها به ۳۶×۵۰ سانتی متر می‌رسد. سقف آن با طاق‌هایی طولی و کوره‌ پوش‌هایی چند، مسقف شده و سطح بام قدری شیب‌دار می‌باشد.

حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسان‌ها و دستیابی به توسعه پایدار و سازمان ‏یافته که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت، از چنان اهمیتی برخوردار است که یک بسیج عمومی، جهانی، دولتی و مردمی را می‏‌طلبد. مردم باید محیط‌های طبیعی و فرهنگی را به عنوان نهاد همبستگی معنوی در اجتماعات محلی خود تلقی کنند و بپذیرند که همان‏گونه که با انهدام و تخریب محیط طبیعی زندگی بشر به خطر می‌‏افتد، ویرانی میراث فرهنگی و تاریخی نیز زندگی معنوی را به مخاطره می‏‌افکند. امروزه در تمامی کشورها اهمیت حفاظت از محیط زیست که میراث طبیعی و فرهنگی در آن جای گرفته بر همگان روشن است لذا باید به دقت بر روی آثار به جای‏ مانده از گذشتگان که امروزه ما امانتدار آن هستیم، تأمل کنیم و آنها را بشناسیم و ضمن حفاظت، مرمت و نگهداری آنها، با ارائه طرح‌های نو، به ایجاد آثار جدید اقدام کنیم، به‌طوری‌که تفاوت‌هایی با آثار پیشینیان ما داشته باشد، زیرا اگر امروزه چنین کاری انجام نشود، نسل حاضر نمی‏‌تواند چیزی را به آیندگان بسپارد.

انتهای پیام/