در ایام ماه محرم و صفر استان گلستان همچون سراسر ایران اسلامی حال و هوای دیگری دارد، تکیه‌ها برپاشده‌اند و باری دیگر نوای «این چه شورش است که در خلق عالم است…» در شهر و روستاهای استان شنیده می‌شود.
مراسم ماه محرم درواقع بازسازی و یادآوری واقعه خونین کربلاست و استان گلستان دارای هفت برنامه آیینی در ماه محرم است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آیین طوق بندان
یکی از نمادهای کربلا، عَلم و یا طوق است که گرگانی‌ها در عصر روز چهارم تا دهم محرم، مراسم علم یا طوق بندان را به یاد و احترام علمدار کربلا برگزار می‌کنند.
علم‌ها یک شاخه عمودی بوده که از قطعات مختلفی که شامل یک چوب پنج متری و یک سری قطعات برنجی و فلزی که آیات مختلف بر روی آن حکاکی شده، تشکیل شده است. هریک از محلات تاریخی گرگان در شب قبل از طوق‌بندان دسته روی کرده و به‌صورت دسته، ذکر نوحه، مصیبت و صلوات به محلی که باید این وسیله سنگین چوبی و فلزی نصب شود، حرکت می‌کنند.
این مراسم در محلات مختلف شهر تاریخی استرآباد (گرگان) ازجمله میرکریم، نعلبندان، پاسرو، میخچه‌گران، سرچشمه، سبزه مشهد، سرپیر، دباغان، میدان عباسعلی، دربنو، دوشنبه‌ای، شازده قاسم، ملل و آلوچه باغ اجرا می‌شود.
مراسم طوق‌بندان بعد از نماز ظهر و قبل از نماز مغرب و عشا اجرا شده و این طوق‌ها پس از بسته شدن و انجام مراسم خاصی گِرد میدان به حرکت درآمده و در جداره تکیه تا روز ۲۸ صفر که گرگانی‌ها به آن چهل و هشتم می‌گویند، نصب خواهند شد.
مراسم سنتی طوق‌بندان گرگان در سال ۱۳۹۲ در اجلاس پیر غلامان با شماره ۴۳۱ به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
آیین دسته چوبی
شب دوازدهم ماه محرم که سومین روز شهادت امام حسین (ع) است، عزاداران از بعضی محلات قدیم گرگان مانند سبزه مشهد، سرپیر، دباغان و میخچه‌گران عازم محلات دیگر می‌شوند و دسته‌ای شبیه زنجیر از جنس چوب یا نی به طول یک متر را به‌طور عمودی به دست می‌گیرند و بر بالای سر برده و حین حرکت آن را به بالا و پایین حرکت می‌دهند و با دست دیگر سینه زده و اشعار خاصی را در مسیر زمزمه می‌کنند.
مراسم دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می‌شود، وقتی به داخل محلات می‌رسند، ابتدا مشعل‌داران واردشده و اشعاری را می‌خوانند.
این آیین سنتی به شماره ۶۸۰ در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی میراث ناملموس به ثبت رسیده است.
مراسم عزاداری چهل‌منبر شهر تاریخی استرآباد
چهل‌منبر یا پامنبری که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده، یکی دیگر از رسوم قدیمی عزاداری ماه محرم گرگانی‌ها است که طبق آن غروب روز تاسوعا مردم به درب منازلی که منبرهای عزاداری دارند رفته و با روشن کردن شمع در پای آن‌ها برای برآورده شدن حوائج خود دعا می‌کنند.
آیین مذهبی چهل‌منبر در شهریور سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۵۵۰ به ثبت ملی رسید.
آیین مذهبی چهل‌منبر ازجمله مراسم ایام محرم است که هرسال غروب روز تاسوعا در محلات شهر تاریخی استرآباد (گرگان) برگزار می‌شود. در بیشتر محله‌های قدیمی شهر گرگان اماکنی وجود دارد که منبرها را در آن نگهداری می‌کنند. کسانی که خادمین منبر هستند و نسل به نسل از منبر نگهداری می‌کنند قبل از اجرای مراسم بر روی آن پارچه‌ی سیاه یا سبز می‌گذارند. منبر در نزدیکی مسجد و یا در حیاط منزل قرار داده و یک سینی و تشت بزرگی پر از گِل روی منبر قرار می‌دهند تا هر فردی که نذری دارد شمعی روشن کرده و درون سینی قرار دهد.
در این شب از قدیم‌الایام مرسوم بوده که با خورشت قورمه‌سبزی و شربت از عزاداران امام حسین (ع) پذیرایی می‌کردند. مردم گرگان معتقدند که باید بهترین غذا را به احترام امام حسین (ع) طبخ کرده و به یاد لب‌تشنه امام و یارانش از عزاداران با شربت پذیرایی کنند.
غروب تاسوعا کوچه و پس‌کوچه‌های محله‌های سرچشمه، سرپیر، شازده قاسم، میدان عباسعلی و بسیاری از محلات شهر تاریخی استرآباد مملو از مردان و زنانی می‌شود که پای منبرها رفته و برای رفع حاجاتشان متوسل به ائمه اطهار به‌ویژه امام حسین (ع) و یاران باوفایش می‌شوند.
آیین مذهبی نخل پا در غرب گلستان
مراسم نخل پا ازجمله مراسم ایام محرم است که با قدمت ۲۵۰ سال همه‌ساله روز عاشورا در روستای بالاجاده شهرستان کردکوی استان گلستان برگزار می‌شود.
در نزدیکی ظهر عاشورا برحسب سنت قدیم تمامی هیئت‌های مذهبی روستا به‌صورت زنجیرزنی و سینه‌زنی با حضوری گسترده اما در حال حرکت خود را به مکان مجمع عزاداران امام حسین (ع) که ذوالجناح (نخل پا) در آن قرار دارد می‌رسانند و واقعه عاشورا را برای عزاداران حسینی ترسیم می‌کنند.
آیین نخل پا روستای بالاجاده شهرستان کردکوی با شماره ۶۸۱ در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار میراث معنوی کشور ثبت شد.
سینه‌زنی کمر به کمر رامیان نماد اتحاد عزاداران حسینی
یکی از آیین‌ها و مراسم ماه محرم‌الحرام در استان گلستان مراسم سینه‌زنی کمر به کمر در شهرستان رامیان است که این اثر در اسفند سال ۱۳۹۴ به شماره ۱۱۵۷ در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسید.
مراسم سینه‌زنی کمر به کمر در بین مردم و قوم قزلباش رامیان قدمتی دیرینه دارد. در شب‌های دهه اول محرم هر طایفه از قزلباش در مسجد مربوطه با حضور مردان و زنان طایفه مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان و یاران باوفای ایشان را برگزار می‌کنند اما این سوگواری در روز عاشورا به شکل دیگری برگزار می‌شود و از حالت مختص هر طایفه خارج‌شده و تمامی طوایف در کنار هم و با گرفتن کمر یکدیگر به سینه‌زنی می‌پردازند.
این نحوه عزاداری بیانگر اتحاد بین طوایف و اعلام این امر به همگان است که مردان طوایف مختلف کمر به کمر و شانه‌به‌شانه هم برای دفاع از اعتقادات و باورهای خود در کنار هم خواهند بود و برای دستیابی به اهداف مشترکشان باهم متحد می‌شوند.
در این مراسم دسته‌های عزاداری از سر عشق به مولا و اطاعت از ولی امر کفن‌های سفید و سبز بر تن کرده و در چند ردیف منظم با گرفتن کمر یکدیگر و سینه زدن و هم آهنگی ضربات پا به شیوه خاص، به دور میدان سینه‌زنی می‌کنند و در چند صف طولانی پشت سر هم حرکت می‌کنند و با نوحه‌خوانی به دو زبان فارسی و ترکی و سینه‌زنی، به عزاداری می‌پردازند.
تعابیری که از این آیین مذهبی می‌توان داشت این است که در مرکز این حلقه، ولی دین قرار دارد و گردش حلقه مردم عزادار به دور محور ولایت علی ابن ابیطالب (ع) و ۱۱ امام معصوم دیگر است که این امر به‌طور نمادین با حرکت به دور میدان اجرایی می‌شود.
آیین سوگواری «قوم بنی اسد» شهرستان بندر گز
بنی اسد نام قبیله‌ای بزرگ و سلحشور عرب از فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه است. پس از واقعه عاشورا، زنان قوم بنی اسد گذرشان به میدان جنگ افتاد و از دیدن پیکر شهدا کربلا بسیار متـأثر شدند. زنان قوم، مردان خود را به دفن اجساد شهدا فراخواندند ولی مردها به دلیل ترس از بنی‌امیه، اقدامی نکردند. به همین دلیل زنان بنی اسد با بیل و کلنگ به‌طرف صحرای کربلا به راه افتادند و وقتی‌که مردان قبیله، آنان را چنین در تصمیمشان راسخ دیدند، به میدان جنگ آمده و اجساد را دفن کردند. این مراسم تدفین اولین جنبش بر ضد امویان به‌حساب می‌آید چون یزیدیان می‌خواستند این اجساد در آن بیابان از بین برود و بنی اسد برخلاف نظر آنان عمل کردند.
امروزه برای حفظ و زنده نگه‌داشتن چنین قیام شجاعانه‌ای در یاد و خاطره مردم، هرساله مراسمی نمادین و به شکل تعزیه در روستای گز غربی و شرقی شهرستان بندر گز بعد از اذان مغرب و عشا روز یازدهم محرم برگزار می‌شود.
این مراسم از مسجد شهدای روستای گز غربی با پوشیدن لباس عزا و پیراهن‌های سیاه بلند بر تن جوانان محل و بستن چفیه یا کوفیه و عقال بر سر، به همراه پوشاندن صورت مردان، آغاز می‌شود. به این افراد در گروه بنی اسد، «میر عرب» گفته می‌شود. آن‌ها با گرفتن بیل و کلنگ بروی شانه‌های خود در حیاط مسجد به دور شهدا می‌گردند و اشعاری را که مداح قرائت می‌کند تکرار می‌کنند تا مراسم اصلی شروع شود و تا پایان مراسم نیز حضور دارند.
نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بروی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کند، نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بروی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کنند. برای اجرای این مراسم تعداد هشت بدن شهید باید در وسط میدان مراسم قرار بگیرد که تمامی پیکر شهدا در کنار هم هستند و فقط بدن حضرت ابوالفضل (ع) کمی بافاصله از مابقی شهدا قرار دارد. آن نیز به این دلیل است که در کربلای معلا بدن مطهر حضرت ابوالفضل (ع) در کنار نهر علقه و جدای از مابقی شهدا به خاک سپرده شده است.
آیین حسن حسین خوانی در شرق گلستان
آئین حسن حسین خوانی همه‌ساله از هفتم ماه محرم تا ظهر عاشورا در شهرستان‌های گالیکش و مینودشت و روستای فارسیان فرنگ، القجر و... برگزار می‌شود. به‌منظور اجرای مراسم گروهی از عزاداران به‌صورت دایره‌وار به دور علم حلقه می‌زنند و با گرفتن کمر فرد کناری با یکدست و سینه زدن با دست دیگر، اشعار مربوطه را بازگو می‌کنند. به این شکل که یک نفر یا دو نفر (اگر تعداد زیاد باشد) از بین برگزارکنندگان به‌طور هم‌زمان می‌گویند: «حسن» و بقیه برگزارکنندگان هماهنگ باهم می‌گویند: «حسین»؛ بعد از گذشت چند دقیقه «حسن‌گو» می‌گوید: «علی» بقیه می‌گویند: «حیدر» و این اسم چند بار تکرار می‌شود و مجدداً به گفتن حسن و حسین برمی‌گردند.
امروزه در طی مراسم مردان عزادار لباسی سیاه به همراه کفنی سفید که بروی آن شال سیاهی بسته شده است، بر تن کرده و به سینه‌زنی می‌پردازند اما درگذشته شال کمرشان از پارچه‌های ابریشمی دستباف منطقه بوده است. عزاداران هیئت هم از وسایلی چون علم (بایداق)، پرچم، طبل و... در طول اجرای مراسم عزاداری استفاده می‌کنند.
استان گلستان، نگارستان زیبای ایران‌زمین که اقوام مختلف ایران را در دل خود جای‌داده به ایران کوچک نیز معروف است، اگر در ماه محرم به استان گلستان سفر کنید به‌وضوح مشاهده می‌کنید، عشق به امام حسین (ع) زبان مشترک همه اقوام است.
باگذشت زمان برخی باورها و اعتقادات مردم دچار تغییر شده که به نظر می‌رسد تأثیر فلسفه وجودی این آیین‌ها برای مردم نسبت به گذشته کمرنگ‌تر شده است و اگر نگرش درستی از فلسفه برگزاری چنین آیین‌های نداشته باشیم باعث آسیب به مفاهیم اصلی این‌گونه مراسم می‌شود. آیین‌های مذهبی همچون چهل‌منبر، کمر به کمر، بنی اسد، دسته چوبی و... می‌تواند زمینه‌ساز پیوندهای فرهنگی-اجتماعی در جامعه باشد بنابراین حفظ و پایداری از این آیین‌ها حائز اهمیت است.
انتهای پیام/
نظر شما