میراث آریا: خانه کاظمی آنطور که گفته شده براساس بررسی‌ها متعلق به میرزا سید کاظم فرزند سید هدایت‌الله تفرشی بوده که در سال ۱۲۲۶ هجری قمری و ابتدای به قدرت رسیدن محمدشاه قاجار به خدمات دولتی وارد شد.
او در دوران ناصرالدین شاه قاجار در شمارمیرزاباشی‌های اصطبل شاهی بود و آن زمان که در سال ۱۲۸۳ هجری قمری به همراه ناصرالدین شاه عازم سفر به خراسان می‌شود شاه قاجار در میانه راه او را به سمت مستوفی‌گری منصوب می‌کند.
از آن تاریخ به بعد سید کاظم تفرشی تا زمان وفات در سال ۱۳۰۸ هجری قمری مستوفی اصطبل خاصه، ایلخی‌چیان و تمامی دواب دیوانی و زین‌خانه و کالسکه‌خانه شاهی بود و تنها در پایان عمر بود که وزیر دواب خوانده شد.
این خانه در راسته امامزاده یحیی درست در مقابل ورودی امامزاده واقع شده که تنها عمارت دارای بادگیر در آن محدوده است.
خانه تاریخی کاظمی همین بنایی است که درون حصار طهماسبی که در دوران شاه‌طهماسب صفوی به دور تهران کشیده شد قرار داشته که امروز مرمت و مورد استفاده است.
خانه کاظمی در راسته امامزاده یحیی مجاور گذر امامزاده و در محله چال میدان تهران قرار دارد، که بیش از یک قرن از عمر آن گذشته و شاه‌نشین خانه به هر دو حیاط شمالی و جنوبی مشرف بوده و فضای سمت راست سرای کاظمی از نو بازسازی شده است.
بنای کاظمی که سوم بهمن ماه سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۰۳۰ در فهرست ثبت آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری بنا برگرفته از طرح خانه‌های سنتی ایرانی و متناسب با جایگاه اجتماعی صاحب‌خانه بوده، به گفته کارشناسان بنای خانه کاظمی که اکنون ۱۸۰۰ مترمربع مساحت دارد بنای کامل‌تری بوده که به‌نظر می‌رسد به مرور زمان قسمت‌هایی از بنا در سمت غربی از آن جدا شده و پس از تخریب و نوسازی اکنون متعلق به اشخاص دیگری است.
به گفته کارشناسان آثار تاریخی سرای کاظمی یکی از کامل‌ترین خانه‌های تهران بوده که دوحیاط شمالی و جنوبی، دو ورودی، اندرونی، آب‌انبار و سردخانه، رختشویخانه، تالار و اتاق‌های متعدد با دو حمام مختص مردان و زنان و همچنین هشتی‌خانه که شامل تنورخانه، انبار و پستو بوده را در خود داشته است که اکنون با کاربری موزه تهران قدیم برای بازدید عموم فعال است.
از ویژگی‌های دیگر این بنا این است که سطح همکف ۱.۵ متر از کف حیاط خانه بالاتر و بخش زیرین که زیرزمین یا زیرین خانه قرار دارد آجرکاری‌های خوش نقش و نفیسی کار شده است.
ساختمان اصلی یا شاه‌نشین نیز دارای دو تالار در مرکز است که دو طرف آن گوشواره‌هایی قرار گرفته که میهمانان را به گوشواره راهروها هدایت می‌کند.
نمای خارجی دارای آجرکاری ساده بوده و در محل اتصال به رخ‌بام خانه، گچ‌بری‌های گل درشت با نقش برجسته کار شده است.
صاحب خانه کاظمی علاوه بر این ملک دارای یک خانه، مسجد و مدرسه بوده و یک باغ در خیابان ری نیز از او باقی مانده است.
مشخصات سند:
وقف نامه طوماری ۵۰ در ۸۰ سانتی‌متر پارچه بدون چرم با چرم ۹۰ در ۵۰ سانتی‌متر کل متن بر روی پارچه مکتوب شده است.
این سند بخط نستعلیق در ۳۰ خط تحریر یافته در ربیع الاول ۱۲۹۸ قمری با ۳۵ نقش سجع مُهر و یک مُهر پشت رجال معروف دربار قاجار و ساکنین محله چاله میدان تهران در خط دوازدهم نام واقف به اینگونه آمده است «مقرب الخاقان آقا میرزا سید کاظم مستوفی دواب خلف مرحمت و غفران پناه جنت و رضوان آرامگاه میرزا هدایت تفرشی طالب ثراه» که روی اسم سید کاظم مستوفی دواب سجع مُهر وی خورده ودر ادامه شرح موقوفه آمده، که مربوط به مدرسه وقفی چاله میدان است.
بنا در دو طبقه جدید احداث شده و شامل حوض و آب انبار در محله چاله میدان تهران که موقوفه برای طلاب مدرسه بوده که باید از محل موقوفه به شرح ذیل تامین شود: «تمامی یک باب مدرسه جدید بنا را از حجرات بزرگ و کوچک فوقانی و تحتانی و مهتابی و عرصه و اعیان و حیطان و جدران و حوض و انبار است و متعلقات شرعیه و منضمات عرفیه آنها از ابواب و احجار و مجری المیاه و غیر ذالک به هر اسم و رسمی که باشد که واقع است در محله چلمیدان من محلات دارالخلافه طهران حفّت بالا و الامان در منتهی الیه کوچه در داری که در محل خود لغایت الاشتهار عن الثحدید و التوصیف است بر طلاب علوم دینه که به جهته تحصیل و تدریس و تدرس و تعلیم و تعلم ساکن در مدرسه مرقومه کردند و کذلک وقف صححیح شرعی و حبس مخلّد ملّی اسلامی نمودند سر کار واقف معظم قربه الی الله» و در ادامه سند آمده است: «دو دست حیاط خانه واقعه در جنب مدرسه مرقومه و دو باب حمام و گرمابه متصل بهم یکی مردانه و یکی زنانه بازارچه که مشتمل است بر ۱۰ باب دکان» این سند قدیمی‌ترین سند شناخته شده از موقوفه مدرسه چاله‌میدان تهران است، که خانه کاظمی نیز جز موقوفات مدرسه چاله‌میدان تهران است.
هم اکنون سند مذکور در اختیار کارشناسان اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان است.
گزارش از علی جمیل کرمان، مولف و پژوهشگر حوزه میراث‌فرهنگی
انتهای پیام/
نظر شما