محمدحسین عزیزی خرانقی باستانشناس در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا، در تشریح یکی از بنیادیترین فصلهای تحول انسان، با اشاره به اینکه «خروج انسان از غار یک تصمیم ناگهانی نبود»، اظهار کرد: انسان برای میلیونها سال در الگوی مشترک شکار و گردآوری میزیست و تغییر شیوه زندگی نه یک تصمیم، بلکه فرایندی چند هزار ساله بود که در پایان آن، حدود ۱۲ هزار سال پیش، دورهای بهنام نوسنگی یا آغاز روستانشینی شکل گرفت؛ دورهای که بسیاری از دانشمندان آن را مهمترین رخداد تاریخ بشر میدانند.
ایران؛ از نخستین کانونهای اهلیسازی در جهان
عزیزی با اشاره به تغییرات بنیادی معیشتی بشر در نوسنگی گفت: مهمترین ویژگی این دوره، اهلیسازی است. انسان از شکار کامل دست میکشد و بهتدریج گونههایی را که امکان اهلیشدن دارند وارد چرخه زیست خود میکند. قدیمیترین شواهد اهلیسازی بز و گوسفند در ایران، حدود ۱۰ هزار سال قدمت دارند و در محوطههایی چون گنجدره و آسیاب شناسایی شدهاند.
او افزود: در همین دوره، انسان گندم و جو را ــ که امروز نیز پایه معیشت بشرند ــ برای نخستینبار اهلی کرد. مطالعات باستانشناسی نشان میدهد قدیمیترین شواهد اهلیسازی گندم در ایران، حدود ۱۱ هزار سال پیش از محوطه چهارگلان ایلام به دست آمده است.
سفال؛ نخستین محصول فناورانه بشر
این باستانشناس با تبیین اهمیت فناوری سفالگری در تاریخ تمدن گفت: سفال نخستین محصول فناورانه بشر است. تا پیش از آن، انسان فقط مصرفکننده طبیعت بود؛ اما پخت گل و تولید ظرفی بادوام، جهشی بنیادین ایجاد کرد. قدیمیترین نمونههای سفال ایران در کرمانشاه، ایلام و سپس خوزستان یافته شده و هنوز پس از ۹ هزار سال همان استحکام و پایداری را حفظ کرده است.
او تأکید کرد: پخت غذا در ظروف سفالی امکان بهرهگیری بیشتر از کالری و مواد مغذی را فراهم کرد و این امر بر رشد ذهنی، تغذیه بهتر و شکلگیری ساختارهای پیچیده زیستی و فکری انسان اثر گذاشت.
گسترش هنر و اندیشه انتزاعی
عزیزی با اشاره به دگرگونیهای ذهنی انسان در نوسنگی گفت: خانهنشینی، خواب منظم، تغذیه پخته و کالری بیشتر، موجب رشد بخش انتزاعی ذهن شد. انسان اکنون علاوهبر بازنمایی واقعیت، به جهان انتزاعی میاندیشید و هنر دوباره شکوفا شد. تولید انواع فرمهای سفالی و نقشپردازیها باعث شد ایدهها و باورها میان جوامع منتقل و اندیشه هنری گسترش یابد.
تحول در تصور مرگ و جهان پس از آن
عزیزی خرانقی، تغییر در نظام زیستمحیطی نوسنگی و تصور انسان از مرگ را نیز دگرگون عنوان کرد و گفت: در این دوره، تدفین بیشتر در کف خانهها انجام میشود. کودکان در ظروف سفالی و بزرگسالان عمدتا بهصورت درازکش و رو به آفتاب در زیر زمین خانه دفن میشوند. بسیاری بر این باورند که این شیوه، نشانهای از پیوند پایدار با نیاکان و تقویت تعلق مردم به محیط زیست و سکونتگاهشان بوده است.
آتش؛ از ابزار گرمابخشی تا نیروی تولید
عزیزی در ادامه گفت: انسانهای کهن آتش را میشناختند و از آن برای گرما، دفاع و پخت غذا استفاده میکردند؛ اما در نوسنگی، آتش برای نخستینبار بهصورت صنعتی بهکار گرفته شد. کنترل آتش در کورههای ساده برای تولید سفال، آغاز آگاهی بشر از قابلیتهای فنی آتش بود؛ دانشی که بعدها به ذوب فلزات و انقلابهای صنعتی بعدی انجامید.
ملکیت، بیماری و پیامدهای اجتماعی یکجانشینی
عزیزی افزود: با یکجانشینی، خانه ساخته شد، مزرعه شکل گرفت، دام در اختیار انسان قرار گرفت و مفهوم مالکیت پدید آمد. همچنین بسیاری از بیماریهای همهگیر از همین دوره آغاز شد. به همین دلیل برخی پژوهشگران معتقدند نوسنگی در عین اینکه بزرگترین تحول تاریخ است، شاید دشوارترین و سنگینترین تغییر نیز برای بشر بوده؛ تغییری که انسان را از آزادی میلیونها ساله جدا کرد.
انتهای پیام/
نظر شما