میراث آریا: عزاداری ماه محرم و صفر در استان یزد یکی از منحصربه‌فردترین آیین‌های عزاداری‌ها در ایران محسوب می‌شود چرا که دارای جذابیت‌های مخصوص به خود است.

در شب اول صفر، پنجشنبه‌های هر هفته، پنج شب اول محرم و دهه آخر صفر مراسمی با نام یارون به منظور جمع شدن عزاداران حسینی و خواندن روضه، در میدان علیا و سفلی شهر عقدا در ماه محرم و صفر برگزار می‌شود.

عقدا شهری از توابع شهرستان اردکان استان یزد در مرکز ایران است. این شهر در شمال غربی شهرستان اردکان واقع‌شده و شهر مهمی محسوب می‌شود.

مراسم یارون که مراسم خاص مردم شهر عقدا است و به‌صورت خودجوش برای عزاداری سرور و سالار شهیدان در ماه محرم و صفر در سراسر شهر عقدا برگزار می‌شود هرسال شکوه و جلوه بیشتری دارد.

تعریف و نحوه برگزاری مراسم یارون

دسته از دو حلقه دایره‌وار تشکیل‌ شده است که در حلقه اول اکثراً مسن‌ترها (ریش‌سفیدان محل) قرار گرفته و حلقه دوم را جوانان تشکیل می‌دهند. زنان دسته‌ها را همراهی کرده و با حضرت زینب(س) و اهل‌بیت امام حسین(ع) همدردی کرده و به سر و سینه می‌زنند. کودکان جلوی دسته‌ها حرکت کرده و با در دست گرفتن علم و پرچم حسینی آمدن دسته‌ها را اعلام می‌کنند. فردی با در دست داشتن چراغ‌نفتی بعد از کودکان قرار گرفته و کوچه ‌پس‌کوچه‌های تنگ و تاریک را برای عبور دسته‌ها روشن می‌کند.  

اشعار برای هر شب مشخص است. دسته اول بیت‌ها را به ترتیب زمزمه کرده تا اشعار به اتمام برسد و دسته دوم در جواب دسته اول، بعد از هر بیت، بیت اول اشعار را زمزمه می‌کنند. 

دسته‌ها در ساعت معینی از حسینیه‌های علیا و سفلی به راه افتاده و از کوچه‌ پس‌کوچه‌های قدیمی عبور کرده تا به حسینیه بزرگ برسند. سرگروه دسته اول حسینیه‌های علیا و سفلی طوری زمان را تنظیم می‌کنند تا همزمان عزاداران دو حسینیه، به حسینیه بزرگ وارد شوند. به‌محض ورود، حلقه‌ای یکپارچه و عظیم از مردم محله علیا و سفلی در حسینیه بزرگ تجمع می‌کنند و یکی از عزاداران چند قدمی جلوتر از سایر مردم به سمت کلک قرار گرفته و با بلند کردن دست راستش تکبیر یا به اصطلاح «شا» می‌کشد. شا کشیدن به این صورت است که ابتدا دست راستش را بلند کرده و می‌گوید: «بر قاتلان امام حسین تا به صبح قیامت مدام لعنت باد» و همگی با کلمه «بیش باد» نفرت و لعنت خود را بر آل امیه و قاتلان امام حسین(ع) اعلام می‌کنند، سپس دوباره چندین بار دست خود را بلند کرده و الله می‌گوید و همگان با بردن نام اهل‌بیت به سینه زده و یک نیم‌دایره حلقه حسن و نیم‌دایره دیگر حسین می‌گویند، سپس اهالی محله سفلی و علیا دوباره تفکیک‌شده و باز به‌صورت دسته‌های اولیه به سمت حسینیه‌های خود می روند و بقیه ابیات اشعار را ادامه می‌دهند.  

به‌محض رسیدن به دروازه‌های حسینیه‌ها، اشعار عوض شده و ضرب سینه زدن‌ها بیشتر می‌شود و بعد از ورود به حسینیه، دوباره حلقه‌ها به‌هم‌پیوسته و حلقه بزرگ را تشکیل داده و با کشیدن شا، دوباره بر قاتلان امام حسین(ع) لعنت فرستاده و سپس پامنبری شروع می‌شود.

مراسمی به مانند مراسم «دسته گرفتن» از شب بعد از شام غریبان تا شب اربعین حسینی در حسینیه‌های بالا و پایین برگزار می‌شود که به یارون معروف است. تفاوت یارون با دسته در این است که در یارون مراسم فقط در حسینیه‌های بالا و پایین برگزار شده و دیگر حلقه‌ها به سمت حسینیه بزرگ حرکت نمی‌کنند.

ابیات اشعار که به محض رسیدن به درگاه حسینیه‌های علیا و سفلی توسط عزاداران خوانده و ضرب سینه زدن‌ها بیشترمی شود. در هر شب جمعه، شب اول ماه صفر، شب اول تا شب پنجم محرم، شب اربعین حسینی و شب بیست و یکم تا شب بیست و هشتم صفر اشعار خوانده می‌شود.

قدمت این اثر ناملموس

به گفته اهالی و ریش‌سفیدان عقدا از زمان برگزاری مراسم محرم این مراسم نیز انجام می‌شده که البته مراسم عزاداری محرم از دوره قاجار آغاز شده است.

 ارزش‌های شاخص و منحصربه‌فرد یارون

به‌طورکلی مراسم عزاداری که در ماه محرم و صفر برگزار می‌شود، پیام‌رسان آزادگی و ظلم‌ستیزی است. عشق به اباعبدالله الحسین و خاندانش، مردم عقدا را در هرکجای استان که ساکن باشد برای عزاداری به عقدا می‌کشاند.

کمک به هم‌نوعان، اتحاد و یکدلی بین مردم از اثراتی است که این‌گونه مراسم‌ها در بین مردم ایجاد می‌کند.

در این مراسم همه مردم اعم از زن و مرد، پیر و جوان شرکت کرده و در عزای امام حسین(ع) بر سینه و سر می‌زنند، اشعاری که خوانده می‌شود، از دوره‌های گذشته و به‌صورت سینه‌به‌سینه از نسل گذشته به نسل امروز انتقال یافته است.

مراسم ماه محرم چون با اعتقادات مردم عجین شده و به دلیل عشقی که به خاندان پیامبر دارند، هیچ‌گاه در معرض فراموشی قرار نمی‌گیرد و خطر خاصی آن را تهدید نمی‌کند.

مراسم و اشعار آن توسط خود مردم و پیر غلامان امام حسین(ع) محافظت می‌شود و جوانان نیز به دلیل علاقه‌مندی به اشعار و تکرار آن در ماه محرم و صفر در ذهن خویش سپرده و به نسل‌های بعد از خود نیز انتقال می‌دهند.

این مراسم توسط صدا و سیمای مرکز یزد مستندسازی شده و امید است پس از ثبت تمامی اشعار موجود به‌صورت کتاب نیز جمع‌آوری شود.

یارون مراسمی است که در برخی از روستاها و شهرهای استان مانند ندوشن نیز برگزار می‌شود، اختلاف در نوع برگزاری و خواندن ابیات آن است.

آیین یارون شهر عقدا در سال 1394 در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/