میراث آریا: ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، به عنوان کشوری که با فرهنگ دیرین، در شکل‌گیری تمدن‌های جهانی دخیل بوده است، میراث‌فرهنگی گسترده‌ای دارد. 

نتایج مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی، بازگوکننده آن است که ایران دارای یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری بوده است. سیر تکامل فنون معماری و خانه‌سازی از مرحله استفاده از خشت‌های دست‌ساز و قالبی، اول بار در ایران و در بین‌النهرین یافت شده است. گشت و گذار در تاریخ، حرکت در مسیری پرفراز و نشیب برای ما ایرانیان به همراه دارد و چه خوب که سینمای مستند همواره زمینه‌ای برای این حرکت پیدا کرده است. این مستندسازان علاقه‌مند به سینما و میراث‌فرهنگی هستند که با آثار شاخص و جذاب خود در تاریخ قدم زده و بناهای باشکوه و شاهکارهای معماری را از نو یافته‌اند و به ما نیز یادآوری کرده‌اند که ایرانیان در تمام سال‌ها چگونه با سختکوشی، زندگی را پاس داشته‌اند و در دل کویر و در مجاورت دریا و جنگل، نشانه‌های این تجربه و زیست را به یادگار گذاشته‌اند. 

جامعه‌ای که دارای یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی در همه اجزا (تاریخ، شعر، ادبیات، معماری و…) است، باید در حفظ این دستاوردها و میراث نیز کوشا باشد. حفاظت لازم است تا این میراث فراموش نشود و به نسل بعد برسد و مضاف بر نکته بیان شده، این دستاوردها باید به مخاطب جهانی هم عرضه شود. این افتخار، پیشینه و عظمت نباید در سطح ملی محدود شود و باید راهی یافت تا آن را به جهانیان عرضه کرد. از این منظر، کار زیاد در این حوزه باز هم کم است. خلاقیت و نگاه نو اگر وجود داشته باشد، می‌توان این موضوعات را در قالب‌های تازه برای مخاطبانی وسیع‌تر روایت کرد. ولی باید به این نکته هم بسیار توجه کرد که جدا از مرحله تولید، محله عرضه این آثار نیز اهمیت بسیاری دارد. 

سینمای مستند، پاسدار همه ارزش‌هایی است که به وسعت تاریخ و جغرافیای ایران معنا پیدا می‌کنند و بخش مهمی از کارنامه بسیاری از مستندسازان برجسته ایرانی به ثبت همین میراث سپری شده است. 

هر چیزی که از گذشتگان به جای مانده، حامل پیامی است که می‌توان با بهره جستن از زبان مستند به بیان این پیام‌ها پرداخت. 

در ادامه این مطلب به بیان برخی از مستندهایی می‌پردازیم که در همین راستا قدم برداشته‌اند. 

مستند «با موریانه‌ها چه می‌کنید!؟» به تهیه‌کنندگی مهدی میرتیموری و کارگردانی محسن علیدادی درباره قلعه‌ای تاریخی به نام هژبر در روستای تخماقلو است که بعد از چند نسل به وراث رسیده و ثبت ملی شده است، اما نکته حائز اهمیت در اینجا این است که به دلیل اختلافات سلیقه‌ایِ وراث با یکدیگر و در پی آن بلاتکلیفی سازمان میراث‌فرهنگی در مواجهه با مرمت و احیای این قلعه تاریخی، سرنوشت آن دچار مشکل و در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است که چنین موضوعی دستمایه تولید این مستند شده است که یکی از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به حساب می‌آید. 

یکی دیگر از مستندهای تولید شده در همین راستا مستند «تکم» به کارگردانی احمد شادی است. این مستند درباره اهمیت تکم‌گردانی در منطقه آذربایجان است. در منطقه آذربایجان بخصوص شهر اردبیل، تکم گردانی یک آیین فولکور است. داستان این مستند به این صورت است که عسگر تنها تکم‌گردان (پیام‌آور نوروز) در دامنه کوه سبلان است. او هر سال با برپایی آیین تکم‌گردانی آمدن بهار را به خانواده‌ها در روستاهای دور افتاده خبر می‌دهد. عسگر بعد از چند سال  وقتی تصمیم می‌گیرد برای تکم‌گردانی به زادگاهش در کنار رود ارس برود، در طول مسیر ادامه کار برای او دشوار می‌شود. 

مستند «هولاین در ایران» به کارگردانی هادی آفریده و تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی درباره هانس هولاین معمار برجسته اتریشی و برنده جایزه پریتزکر است. او طراح داخلی موزه آبگینه و سفالینه در خیابان سی تیر تهران است. هولاین اواخر قرن بیستم به ایران دعوت می‌شود، در طول اقامتش در ایران، سفرهای مختلفی داشته و شیفته معماری ایران باستان و ایران پس از اسلام بوده است. 

مستند «گنج دره» یکی دیگر از چنین آثاری است که در جشنواره‌های متعددی نیز حضور داشته است. این مستند به تهیه‌کنندگی و کارگردانی کیوان طباطبایی صمیمی همکاری مشترک باستان‌شناسان ایرانی و دانمارکی در کاوش یکی از کهن‌ترین خاستگاه‌های پیدایش کشاورزی و اهلی‌سازی دام در خاورمیانه را به تصویر می‌کشد. 

مستند «بهارستان خانه ملت» ساخته بابک بهداد موفق و تولید شده در مرکز گسترش سینمای مستند که یکی از مهم‌ترین مستندهای اخیر به حساب می‌آید و جوایزی را هم از آن خود کرد؛ به مجلس نمایندگان مردم ایران می‌پردازد و سیر تاریخ سیاسی ایران را از زمان امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار تا آغاز انقلاب اسلامی با برش‌هایی از تاریخ نشان می‌دهد؛ برش‌هایی که همگی با محوریت مجلس شورای ملی، به صورت زنجیروار در یک سیر زمانی قرار گرفته‌اند و سندی تصویری از وضعیت مجلس و حوادث پیرامون آن از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی ارائه می‌دهد. 

«در جستجوی خانه خورشید» به کارگردانی مهدی باقری یکی دیگر از این دست از مستندها است که درباره شهر، هویت انسان شهری و محله ناصر خسرو است. 

«پرواز بر فراز سرزمین خورشید» به کارگردانی مهدی باقری درباره زندگی اشمیت از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ است که این باستان‌شناس در این سال‌ها روی مناطقی مانند قلعه حصار دامغان، ری و تخت جمشید کار کرده است. 

یکی دیگر از مستندهایی که نگاهی به موضوع میراث‌فرهنگی دارد؛ مستند «مه لقا» ساخته مریم جمالی است. این مستند به کاخ ویران شهرستانک که ییلاق ناصرالدین شاه بوده و در مجاورت روستای شهرستانک بر گردنه کوه جا خوش کرده است، می‌پردازد. 

«تا بادها یادها را نبرد» ساخته احمد صراف یزد نیز روایتی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شهر یزد به زبان عکس‌ها و تاریخچه عکاسی در این شهر است. در این مستند به واسطه چند فریم عکس سعی در تعریف قصه‌ای در شهر یزد شده است و همچنین به اتفاق‌ها و رویدادهایی که زمان ثبت این عکس‌ها رخ داده پرداخته شده است. 

این موارد تنها تعداد اندکی از آثاری بودند که در حوزه میراث‌فرهنگی و با حمایت سازمان‌های متولی مانند مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی تولید شده‌اند. 

سینمای مستند، پاسدار ارزش‌هاست و میراث فرهنگی کشورمان ایران یکی از مهم‌ترین ارزش‌هایی است که نیاز به توجه دارد. از آنجایی که ایران یکی از جوامعی است که دارای یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی است، این امکان برای مستندسازان مهیا است تا با پرداختن به چنین موضوعاتی در مسیر حفظ و اشاعه این میراث سهیم باشند، اما ذکر این نکته ضروری است که باتوجه به اوضاع اخیر فیلمسازی که بسیار سخت هم شده است، تحقق این امر حمایت و همراهی بیش از پیش سازمان‌ها و مسئولان را نیاز خواهد داشت. 

محمد زکی‌زاده، فعال رسانه

انتهای پیام/