خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

خانه نعمتی یکی از شاخص­ترین خانه‌­های قاجاری در شهر املش است که از نظر فنون تزئینی و نقش‌مایه‌­ها بسیار غنی است. تزئینات این خانه به عنوان یکی از قدیمی‌­ترین و شاخص­‌ترین خانه‌های بافت تاریخی شهر املش شناخته شده است.

طاهره تراضی، کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی در یادداشتی نوشت: خانه نعمتی یکی از شاخص­ترین خانه‌­های قاجاری در شهر املش است که از نظر فنون تزئینی و نقش‌مایه‌­ها بسیار غنی است. این خانه مانند خانه­ عبدالعلی‌­خان صوفی و میرزایوسف صوفی از نمونه­‌های با ارزشی است که می‌­توان آن را منسوب به دوره اول قاجار دانست. تزئینات این خانه به عنوان یکی از قدیمی‌­ترین و شاخص­‌ترین خانه‌­های بافت تاریخی شهر املش بشمار می‌رود.

خانه نعمتی در قسمت جلگه­‌ای و حاشیه جنوبی شهر املش، حدفاصل کوچه رهبری و بن­‌بست خداشناس قرار دارد. خانه‌­های تاریخی ربانی و مرحوم عباسی از مهم­ترین خانه­‌هایی هستند که در مجاورت این بنا  واقع شده‌اند. این بنا در دو طبقه و بر روی دیوارهای 70 سانتی­‌متری با مساحت اصلی 360 مترمربع در جهت شمال محوطه‌­ای وسیع بنا شده است. دسترسی بنا امروزه از ضلع شمالی به شکل پیاده و در ضلع جنوبی به شکل سواره است. در عکس هوایی سال 1343 ه.ش بنا در یک محوطه بسیار وسیع قرار دارد و دو طرف محوطه آن در ضلع جنوبی حالت باغ داشته است. در گوشه ضلع جنوبی یک بنا دیگر قرار دارد که احتمالا فضای خدماتی خانه محسوب می‌شد و امروزه نشانه‌­ای از آن مشاهده نمی­‌کنیم.

خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

نمای اصلی خانه نعمتی

بنا در دو طبقه بر روی کرسی ساخته شده و به دلیل اجرا با مصالح بنایی، بیشتر عناصر سازنده بنا نقش سازه‌­ای دارند و انتقال‌دهنده بار سقف به پی و در نهایت زمین هستند. ورودی اصلی آن بر دو دهنه متقارن یک متری و در جهت جنوبی است، که به وسیله دو قوس با انحنای کم از سایز اجزای نما مشخص شده است. در فاصله بین این دو ورودی، سه ستون چوبی با تزئینات شیرسر وجود دارند که نشان از وجود یک فضای نیمه باز در میانه نمای اصلی داشته که امروزه این فضا پرشده است. طبقه اول ساختمان از ضلع شرقی کاملاً مورد بازسازی قرار گرفته و ساختار اولیه خود را از دست داده است. دو اتاق موجود در این ناحیه به صورت یک سوئیت درآمده؛ البته با توجه به علائم و آثار موجود بر دیوارها، وضعیت قبل آن قابل تشخیص است. در قسمت میانی حد فاصل در ورودی، آثاری از یک پنجره چوبی دیده می‌شود که نورگیری آن بر کیفیت فضای سرسرای ورودی افزوده است. ضلع غربی بنا تنها بخشی از خانه است که در طبقه اول و دوم کاملاً نشانه­‌هایی از گذشته دارد و نسبت به سایر قسمت­‌ها سالم‌­تر و اصیل­‌تر باقی مانده است.

در پلان خانه سبک قرینه‌­سازی کاملا رعایت شده و در مرکز پلان فضای تقسیم و راه پله وجود دارد. در طرفین فضای مرکزی، دو اتاق در هر دو طبقه قرار دارد. مصالح به کار رفته عموماً آجر و چوب بوده که از مصالح بومی منطقه هستند. پوشش بنا در گذشته به صورت سفال­‌سر بوده که بعدها به دلیل آسیب­­‌های وارده و سنگینی بار سفال­‌ها، حلب­‌پوش شده است. رخبام بنا نیز بصورت سه‌­پشته و شیرسر اجرا شده است.

خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

تنوع تزئینات در نمای شمالی و جنوبی و بخش قدیمی بنا بسیار زیاد است. از تکنیک­‌های تزئینی در این خانه می‌­توان به آینه­‌کاری، گچ‌بری، تزئینات چوبی، نقاشی، تخمه‌­گذاری و بندکشی اشاره کرد. در اتاقی که در قسمت غربی بنا و بخش قدیمی باقی مانده شاهد تلفیق تزئینات گچ‌بری، نقاشی و آینه­‌کاری هستیم. از نقوش بکار رفته در گچبری­‌ها می‌­توان به نقوش نیمه برجسته با طرح­‌های اسلیمی، شکل گل و بوته و پرندگان اشاره کرد که در دور سقف و شومینه اجرا شده‌­اند. تکنیک بسیار ظریف مقرنس و کاسه‌­سازی در حاشیه سقف و میانه دیوار اجرا شده است. علاوه بر این تمامی درهای اتاق شاه‌­نشین با هنر زیبای نقاشی به شکل گل و مرغ تزئین شده­‌اند. 

از هنر چوب در ساخت در، پنجره و سقف بنا بصورت تکنیک تخته‌­کوبی استفاده شده و نورگیرهای اتاق شاه­‌نشین و یک اتاق دیگر در نمای شمالی با ارسی‌­های بسیار زیبا تزئین شده است.

خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

تزئینات اتاق شاه­نشین (بخش قدیمی در نمای جنوبی)

در نمای شمالی و جنوبی بنا شاهد تزئینات به شکل تخمه­‌گذاری(الوان) هستیم. این روش یکی از روش­‌های زیبای گچبری در ایران است. در این روش بعد از قاب‌بندی کار، سطح مورد نظر را با گچ سفید یک دست صاف می‌پوشانند. در این مرحله سطح مورد نظر همانند یک بوم سفید آماده اجرای طرح می‌شود. بعد از این مرحله با روش گردافشانی با زغال نقش مورد نظر را روی سطح گچ انتقال می‌­دهند، در مرحله بعدی با ابزارهای نوک تیز و نازک فلزی، نقش پیاده شده را کنده کاری می­‌کنند و به عمق حدود یک تا نیم سانتی‌متر طرح و نقش توخالی می‌­شود، بعد از اینکه نقش بطور کامل درآمد از انواع گچ‌­های رنگی پر می­‌کنند.

در این روش می­‌توان هم زمینه و هم نقش را به تنهایی توخالی کرد و به جای آن گچ­ رنگی نشاند. نقوش بکار رفته در جداره‌­های خارجی این بنا شامل نقوش گیاهی بصورت درخت سرو و گل و بوته اسلیمی، نقوش حیوانی بصورت پرنده و نقوش انسانی تنها در یک ستون در ضلع شمالی استفاده شده است. علاوه بر تمامی نقوش یاد شده، نقش دیگری شبیه به گردونه مهر در نمای جنوبی استفاده شده که باید بر روی آن بررسی­‌های بیشتری صورت گیرد.

یکی دیگر از تزئینات مهم که در این خانه شاهد آن هستیم بندکشی است. این نوع تزئینات شاید یکی از پرمصرف­‌ترین تزئین در ابنیه تاریخی شرق مازندران باشد که امروزه در بافت تاریخی شهر املش تنها در نمای شمالی و جنوبی خانه خانم نعمتی علی­رغم همه آسیب­‌ها مشاهده می‌­شود. در این تکنیک، تزئینات خاصی را در سطح خارجی بنا با ترکیب خاکستر در ملات آهکی در بندکشی سطح بیرونی دیوارهای آجری ایجاد می­‌کنند. این نقوش علاوه بر رمز و راز به کار رفته در آنها از تنوع بسیاری برخوردار بوده و عموما تنالیته غالب رنگی نما را به سمت خاکستری می­‌برد. در این خانه تکنیک بندکشی  بصورت ترکیب­­‌های هندسی و نقوش لوزی شکل در جداره خارجی طبقه اول به کار رفته است.

از فضاهای خدماتی این بنا امروزه آثاری باقی نمانده است. اما معماری بسیار با ارزش بنا از یک خانه باغ بسیار بزرگ در یک محدوده بزرگتر از اوایل دوره قاجار حکایت می­‌کند.

خانه نعمتی گیلان میراثی متفاوت از دوره قاجار

نقوش نما

انتهای پیام/

کد خبر 1402073001929
دبیر مرضیه امیری

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha