فریدون فعالی، مشاور معاون میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت: تا سال‌های اخیر، نقش میراث‌فرهنگی به‌عنوان نگهبان منفعل گذشته درک و محدود شده بود و اغلب به‌عنوان یک سد، مانع از توسعه دیده می‌شد. اگرچه این دیدگاه هنوز در رویکردهای سنتی حفاظت وجود دارد، اما تحولات و تغییرات اخیر در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، و اجتماعی و پیامدهای پیرامون آن نشان می‌دهد که نقش میراث فرهنگی نیز تغییر کرده است.

در این فرآیند این تغییرات چیست؟

اول، دانش و خلاقیت به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان یک دارایی استراتژیک کلیدی و موتورهای قدرتمند محرک رشد اقتصادی شناخته شده‌اند و شهرها، و به تبع آن فضاهای‌های تاریخی در سرتاسر دنیا به مکان‌های استراتژیک تبدیل شده‌اند، زیرا مقیاسی‌ایده‌آل برای تعاملات فشرده و رو در رو را نشان می‌دهند که‌ایده‌های جدیدی را تولید می‌کنند. نوآوری مبتنی بر دانش

دوم، تغییری از مفهوم سنتی‌تر فرهنگ و صنایع فرهنگی که به هنرهای زیبای سنتی مرتبط است به سمت درک صنایع خلاق که بر ظرفیت تولید و نوآوری دانش و اطلاعات متمرکز است، مشاهده شده‌ است.

سوم، نقش تولید فرهنگی در اقتصاد جدید، الگوهای مصرف فرهنگی را به شدت تغییر داده است و شهرها از عملکرد به عنوان «منظر تولید» به «چشم انداز مصرف» تبدیل شده‌اند. که این الگوهای جدید مصرف فرهنگی فرصت‌های بزرگی را برای توسعه محلی و منطقه‌ای ارائه می‌دهد.

تمامی این تحولات جدید مستلزم بازنگری در نقش فرهنگ و میراث فرهنگی بوده، و در راستای رویکرد جهانی آموزش و پژوهش در این زمینه در حال تغییر است.

امروزه در سطح دنیا و به ویژه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، بحث آموزش و پژوهش در عرصه میراث فرهنگی، به شکلی که بتواند نقش میراث فرهنگی را با تمامی مؤلفه‌های تعریف شده برای آن، در اقتصاد جدید پررنگ نماید، بطور جدی مطرح است.  

آموزش و پژوهش در این راستا، به بخش‌های گردشگری و ساخت‌وساز، صنایع فرهنگی و خلاق، توسعه املاک و بناهای تاریخی و بازآفرینی شهری، با هدف ارزیابی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم میراث در توسعه اجتماعی-اقتصادی می‌پردازد.

رویکرد جهانی این است که چگونه میراث فرهنگی به طور فزاینده‌ای به محرک توسعه اقتصادی تبدیل شده است.

میراث فرهنگی یک موتور اساسی برای توسعه اقتصادی است.

امکان ایجاد درآمد از دارایی‌های فرهنگی باعث ایجاد اشتغال، کاهش فقر، تحریک توسعه بنگاه‌ها، تقویت سرمایه‌گذاری خصوصی و تولید منابع می‌شود.

عمده‌ترین اثرات اقتصادی قابل اندازه‌گیری میراث عبارتند از: گردشگری تاریخی و فرهنگی. تولید صنایع فرهنگی؛ توسعه مشاغل کوچک خانگی؛ احیای شهرهای تاریخی و افزایش ارزش بافت‌ها و املاک تاریخی. با این حال متأسفانه تاکنون در ایران بدلیل نبود آموزش و پژوهش‌های کافی، تأثیر اقتصادی بخش میراث فرهنگی دست کم گرفته شده است.

پیوند بین فرهنگ و گردشگری بارزترین جنبه مشارکت فرهنگ در توسعه اقتصادی است: ۳۷ درصد از گردشگری جهانی دارای انگیزه فرهنگی است.

آمار جهانی نشان می‌دهد که بازدیدکنندگان فرهنگی ماندگاری طولانی‌تری دارند، دو برابر مکان‌های بیشتری را بازدید می‌کنند و دو و نیم برابر بیشتر از سایر بازدیدکنندگان هزینه می‌کنند. بنابراین، آن‌ها تأثیر اقتصادی قابل توجهی در هر سفر دارند.

در برخی نقاط گردشگری میراث فرهنگی یکی از عوامل اصلی اقتصادی است.

بخش گردشگری از میراث فرهنگی تا حد زیادی به عنوان پشتیبان فعالیت‌های اصلی خود مانند اقامت در هتل، حمل و نقل و پذیرایی استفاده می‌کند.

با بهره‌برداری درست از میراث فرهنگی، مشاغل جدید بسیاری می‌تواند در بخش گردشگری ایجاد شد.

بر اساس برآوردهای اخیر، بیش از ۸ میلیون شغل به طور مستقیم توسط بخش میراث فرهنگی در اروپا حفظ شده است.

یک گزارش تحقیقاتی اخیر در بریتانیا نیز ارقام بسیار چشمگیری در مورد اثرات اقتصادی گردشگری مبتنی بر میراث فرهنگی ارائه می‌دهد. این گزارش بیان می‌کند که اقتصاد گردشگری مبتنی بر میراث بزرگ‌تر از آن چیزی است که مطالعات قبلی نشان داده است.

این تحقیق نشان می‌دهد که اندازه بخش میراث فرهنگی گردشگری در بریتانیا بیش از ۱۲. ۴ میلیارد پوند در سال است.

195هزار شغل تمام وقت - این بخش را بزرگتر از صنایع تبلیغاتی، خودرو یا فیلم می‌کند.

این گزارش بیان می‌کند که از هر ۱۰ بازدیدکننده اوقات فراغت، چهار نفر از میراث فرهنگی و تاریخی به عنوان انگیزه اصلی سفر خود یاد می‌کنند.

پولی که از طریق اشتغال غیررسمی مانند فروشندگان خیابانی، راهنماهای غیررسمی، رانندگان و غیره به دست می‌آید به اقتصاد محلی بازگردانده می‌شود، زیرا بارها و بارها هزینه می‌شود.

یکی دیگر از جنبه‌های مشهود سهم فرهنگ در توسعه اقتصادی، صنایع فرهنگی است.

صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شود که موادی با ماهیت فرهنگی ایجاد، تولید و تجاری می‌کنند. به چنین صنایعی «صنایع خلاق»، نیز گفته می‌شود.

صنایع فرهنگی دانش و نیروی کار هستند، اشتغال و ثروت ایجاد می‌کنند، خلاقیت را پرورش می‌دهند و نوآوری را در فرآیندهای تولید و تجاری‌سازی پرورش می‌دهند.

امروزه صنایع فرهنگی و خلاق از پویاترین بخش‌های تجارت جهانی هستند.

در سطح جهانی، صنایع خلاق ۷ درصد از اشتغال، بیش از ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود به طور متوسط سالانه ۱۰ درصد رشد داشته باشند.

ارزش بازار صنایع فرهنگی و خلاق ۳. ۴ درصد از کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد.

این روند مثبت در همه مناطق و کشورها رخ داد و انتظار می‌رود با فرض افزایش تقاضای جهانی برای کالاها و خدمات خلاقانه‌ی فرهنگی، در دهه آینده نیز ادامه یابد.

اقتصاد خلاق به طور کلی و صنایع فرهنگی و خلاق به طور خاص فرصت‌های جدیدی را برای کشورهای در حال توسعه برای افزایش مشارکت خود در تجارت جهانی باز می‌کند. و بدیهی است که توسعه صنایع فرهنگی می‌تواند به کاهش فقر کمک کند.

صنایع فرهنگی همچنین ارزش‌های کارآفرینی را ترویج می‌کنند و به دلیل سرمایه و نیازهای زیرساختی اندک، به سرعت رشد می‌کنند که به تعادل ساختاری و جغرافیایی کمک می‌کند. علاوه بر این، صنایع فرهنگی به دلیل وابستگی زیاد به مواد محلی، به ویژه برای توسعه روستایی مناسب هستند.

به طور خلاصه، کالاها و خدمات فرهنگی ارزش‌های فرهنگی را انتقال می‌دهند و می‌سازند، هویت فرهنگی را تولید و بازتولید می‌کنند و به انسجام اجتماعی کمک می‌کنند.

صنایع فرهنگی که مبتنی بر میراث فرهنگی ملموس هستند را می‌توان به سه دسته اصلی طبقه‌بندی کرد: (۱) صنایع فرهنگی پایین دستی از جمله صنایع دستی، طراحی و انتشار. (۲) صنایع فرهنگی بالادستی که خدمات پشتیبانی را برای موزه‌ها و مکان‌ها از جمله طراحی و ساخت موزه، طراحی نمایشگاه، نورپردازی، جمع‌آوری سرمایه و سازمان نمایشگاه‌های سیار ارائه می‌کنند. (۳) ابزارهای تجاری که توسط موزه‌ها و سایت‌های باستان‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرند که درآمدها را افزایش می‌دهد و اطلاعاتی از جمله صدور مجوز تصاویر، امتیازدهی و اجاره فضاها را منتشر می‌کند.

در زمینه صنایع فرهنگی، یکی دیگر از بخش‌های مهمی که فرصت‌های بزرگی را برای حفظ و اشاعه میراث فرهنگی ارائه می‌دهد، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها از صنایع خلاق حمایت می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و ارتقای کرامت، عزت نفس و غرور انسانی کمک می‌کند.

چند رسانه‌ای، آموزش از راه دور، وب سایت‌ها، اینترنت و سایر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی نه تنها فقر را کاهش می‌دهند و به رفاه اقتصادی کمک می‌کنند، بلکه فرصت‌هایی را برای آموزش، مشارکت سیاسی، توانمندسازی و تشویق شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) فراهم می‌کنند.

با این حال، اهمیت صنایع فرهنگی و خلاق زمانی که در سطح شهر مورد بررسی قرار گیرد، بیشتر قابل توجه است.

شهرهای خلاق دارای برخی ویژگی‌های مشترک هستند: این شهرها «اصیل» و «منحصر به فرد» و دارای هویت محلی هستند. آن‌ها دارای تنوع انسانی و همچنین تنوع میراث فرهنگی هستند. آن‌ها دارای تاریخ و سنت طولانی هستند که با خلاقیت و نوآوری عجین شده‌اند. آن‌ها یک محیط خلاقانه از جمله زیرساخت‌های بسیار توسعه یافته سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را فراهم می‌کنند. و نسبت به‌ایده‌های جدید و سبک‌های مختلف زندگی، باز  و متنوع هستند.

میراث فرهنگی نه تنها تصویر شهر را تعیین می‌کند، بلکه روح شهر را منعکس می‌کند و یک عنصر ضروری در ایجاد زمینه‌ای است که باعث خلاقیت می‌شود.
در سال‌های اخیر، میراث صنعتی قدیمی از جمله کارگاه‌های متروکه، انبارها و دیگر ساختمان‌های تجاری یا مسکونی قدیمی تبدیل به داغ‌ترین املاک و مستغلات شده‌اند که فضاهای‌ایده‌آلی برای هنرمندان یا دیگر افراد خلاق هستند.

از این رو، میراث‌فرهنگی نقش مهمی در تحولات اخیر شهری به سمت توسعه شهری خلاق ایفا کرده‌است.

در شهرهای خلاق، بیشتر راهبردها با تقویت بافت هنری و فرهنگی مرتبط است. هنر و میراث فرهنگی، رسانه‌ها و صنایع سرگرمی و خدمات خلاقانه کسب‌وکار به تجارت، محرک‌های نوآوری در اقتصاد خلاق در حوزه میراث فرهنگی هستند.

ارتقای میراث راهی برای کمک به احیای مراکز شهرها است.

احیای شهر فقط به یک بنای تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه به محدوده وسیع‌تری از ساختمان‌های قدیمی (کارخانه‌های کشتی‌سازی متروکه، کارخانه‌های صنعتی، کتابخانه‌های قدیمی و غیره) محدود می‌شود که می‌توانند بازسازی شوند و برای اهداف دیگری که قبلاً پیش‌بینی نشده بود، مجدداً مورد استفاده قرار گیرند.

این به نوبه خود تأثیرات غیرمستقیم اجتماعی-اقتصادی زیادی دارد و تصویر و شهرت منطقه را بهبود می‌بخشد که به عنوان آهنربایی برای مشاغل عمل می‌کند.

یکی دیگر از بخش‌های مهم میراث‌فرهنگی، ساختمان‌ها و سایر محصولات صنعت ساختمان است. ارتقای چنین فضاهای ساخته شده در حال حاضر یک فعالیت اقتصادی مهم را تشکیل می‌دهد و در نتیجه بر ایجاد اشتغال تأثیر می‌گذارد. در مجموع، احیای عناصر تاریخی محیط ساخته شده، با محتوای کار بر آن، دارای مزایای اقتصادی مهمی است.

احیای میراث در محیط ساخته شده نیازمند نیروی کار است، واقعیتی که مجموعه‌ای از مزایای مرتبط با ایجاد اشتغال، ارتقای بنگاه‌های کوچک و متوسط، کاهش نیازهای ارزی، توسعه منابع محلی و غیره را به همراه دارد.

ارزیابی‌ها از بخش‌های مختلف از جمله گردشگری فرهنگی- تاریخی، صنایع فرهنگی و خلاق، بخش ساخت‌وساز، توسعه املاک و بازآفرینی شهری نشان می‌دهد که میراث نقش مهمی در این بخش‌ها دارد و این بخش‌ها تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم مهمی در توسعه اجتماعی-اقتصادی دارند.

انتهای پیام/