ابوالفضل آذری فعال رسانه در یادداشتی نوشت: شعار سال جاری شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) که با عنوان «میراث در معرض تهدید آمادگی و یادگیری در برابر بلایا و درگیری‌ها» منتشرشده، یادآور این واقعیت است که میراث‌فرهنگی، نه تنها گنجینه‌ای از گذشته، بلکه مسئولیتی برای آینده است. در جهانی که بحران‌های طبیعی و انسانی روزبه‌روز فراگیرتر می‌شوند، حفاظت از میراث تاریخی بدون آمادگی در برابر بحران‌ها، مسیری ناتمام خواهد بود.
در این چارچوب، معاونت میراث‌فرهنگی کشور با تبیین رویکرد «تاب‌آوری آثار تاریخی در برابر بحران‌ها» تلاش کرده است تا این رویکرد را به سطح اجرایی در استان‌ها تسری دهد. در استان گلستان نیز، شهر تاریخی استرآباد به عنوان یکی از نقاط شاخص دارای بافت تاریخی، در سال‌های اخیر شاهد اجرای مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند برای ارتقای آمادگی در برابر بحران‌ها بوده است.
گرچه هنوز تا رسیدن به استانداردهای کامل جهانی راه درازی در پیش است، اما نمی‌توان از مجموعه تلاش‌های انجام‌شده در پایگاه شهر تاریخی استرآباد چشم‌پوشی کرد. این اقدامات نه به عنوان الگو، بلکه به عنوان نمونه‌ای از رویکردهای در حال بلوغ در زمینه تاب‌آوری میراث تاریخی، قابل‌تأمل و پیگیری است.
تهیه طرح‌های مطالعاتی به‌عنوان گام نخست برای شناخت ابعاد آسیب‌پذیری بافت تاریخی، سنگ بنای بسیاری از برنامه‌های اجرایی بعدی را فراهم کرده است. این مطالعات، امکان شناسایی نقاط پرریسک، نیازهای زیرساختی و اولویت‌های حفاظتی را به صورت علمی فراهم کرده‌اند.
در حوزه ایمنی و پیشگیری از آتش‌سوزی، نصب شیرآلات آتش‌نشانی در بافت تاریخی، تجهیز واحدهای اداری و موزه‌ها به کپسول‌های آتش‌نشانی، و انجام شارژ سالانه آن‌ها بخشی از اقداماتی هستند که بر اساس یک برنامه‌ریزی میان‌مدت پیگیری شده‌اند. آموزش عملیاتی یگان حفاظت و برگزاری مانورهای عملیاتی، به ارتقای مهارت نیروهای صف منجر شده و اثربخشی مداخلات در لحظه وقوع بحران را افزایش می‌دهد.
اقدام مهم دیگر، افزایش شیرهای آتش‌نشانی در محدوده بافت تاریخی بوده که تنها در دو سال اخیر ۹ شیر جدید در مکان‌های اولویت‌دار نصب‌شده‌اند؛ اقدامی که از دل مصوبات کارگروه بافت تاریخی بیرون آمده و به صورت میدانی به اجرا رسیده است.
همچنین، بیمه ساختمان‌های تاریخی تحت پوشش و تهیه بیمه مسئولیت کارفرما برای کارگاه‌های مرمتی، رویکردی ترکیبی از مدیریت ریسک، مسئولیت‌پذیری و پایداری مالی را دنبال کرده است. این اقدامات، جنبه‌های حقوقی و حمایتی از فرایند حفاظت را تقویت کرده‌اند.
تشکیل کارگروه بافت تاریخی با حضور نمایندگان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، از جمله اداره‌کل مدیریت بحران، شرکت برق، آتش‌نشانی، هلال‌احمر و نیروی انتظامی، بستری برای تصمیم‌گیری هماهنگ و اجرای سریع‌تر برنامه‌ها ایجاد کرده است. هماهنگی‌های میان‌بخشی حاصل از این کارگروه، نقش مهمی در کاهش بروکراسی و تسریع اجرای اقدامات حفاظتی داشته است.
در بعد زیرساخت، اصلاح تأسیسات الکتریکی و مکانیکی بناهای تحت پوشش، گامی مهم در کاهش احتمال وقوع حوادث ناشی از فرسودگی تجهیزات بوده است. این اصلاحات، به‌ویژه در بناهایی که بازدید عمومی دارند، نقش حیاتی در ایمنی بازدیدکنندگان و کارکنان داشته است.
طرح‌های ساماندهی و مرمت در بافت تاریخی، از جمله احیای محور سرچشمه، جمع‌آوری تیرهای برق، ساماندهی کابل‌ها و اصلاح شبکه روشنایی با همکاری شرکت توزیع نیروی برق، گامی دیگر در راستای مدیریت بحران به‌ویژه در مواقع اضطراری نظیر آتش‌سوزی و قطع برق محسوب می‌شود. این پروژه‌ها ضمن افزایش ایمنی، به ارتقای منظر تاریخی نیز کمک کرده‌اند.
یکی از اقدامات قابل توجه، رفع خطر دوره‌ای از بناهای عمومی و بناهای آسیب‌دیده مشرف‌به گذرهای پرتردد است. این اقدام، افزون بر نقش حفاظتی، از منظر ایمنی شهری و حقوق شهروندی نیز اهمیت دارد. حفاظت از تکایا، مساجد و فضاهای عام‌المنفعه در اولویت این برنامه‌ها قرار داشته است.
در حوزه تعامل با مالکان، مکاتبه با دارندگان بناهای تاریخی و ابلاغ دستورالعمل‌های پیشگیری از آتش‌سوزی، فرصتی برای آموزش، اقناع و جلب مشارکت مردمی فراهم کرده است. این تعاملات هرچند گاهی با چالش همراه است، اما در بلندمدت به توسعه فرهنگ حفاظت کمک خواهد کرد.
تهیه طرح مرمت و ساماندهی بافت تاریخی، همراه با تعیین سایت‌های نیازمند تجهیز برای مدیریت بحران، نقشه راهی برای آینده بافت تاریخی استرآباد محسوب می‌شود. این طرح‌ها اگر با تأمین اعتبار و همراهی سایر دستگاه‌ها همراه شود، می‌تواند به اجرای مؤثرتر سیاست‌های پیشگیرانه کمک کند.
همچنان باید توجه داشت که حفاظت از میراث‌فرهنگی، پروژه‌ای میان‌نسلی و مستلزم صبر، مشارکت اجتماعی، ثبات مدیریتی و حمایت مستمر نهادهای حاکمیتی است. استرآباد با همه ظرفیت‌ها و چالش‌هایش، بستری برای آزمون‌وخطای سیاست‌های حفاظت بحران‌محور است.
در پایان، اگرچه اقدامات انجام‌شده هنوز به سطح آرمانی نرسیده‌اند، اما نفس وجود برنامه، اراده اجرایی و همگرایی میان نهادها، نویدبخش روندی مثبت در آینده حفاظت از این شهر تاریخی است. امید آن است که با تداوم این مسیر و تأمین منابع لازم، استرآباد بتواند نه به‌عنوان الگو، بلکه به‌عنوان نمونه‌ای پیشرو در حرکت به‌سوی تاب‌آوری آثار تاریخی در برابر بحران‌ها، ایفای نقش کند.
انتهای پیام/
نظر شما