میراث‌آریا: نخستین جرقه‌های کتابت در ایران‌زمین، نه بر کاغذ، که بر گل نقش بسته‌اند. گل‌نبشته‌های شوش و چغامیش در خوزستان، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری جهان، نشان می‌دهد که ایرانیان از هزاره چهارم پیش از میلاد، دست به ثبت اطلاعات زده‌اند؛ گاهی برای شمارش محصولات کشاورزی و گاهی برای مناسک آیینی. این اسناد، گواه آغاز دوره‌ای‌اند که دانش، دین و دولت را به‌واسطه نوشتن به هم پیوند داد.
هخامنشیان و امپراتوری نوشتار: خط، قدرت بود
با شکل‌گیری امپراتوری هخامنشی، خط نه‌فقط ابزار ثبت بلکه نماد قدرت و تمدن شد. کتیبه بیستون، منشور کوروش و هزاران لوح گلی تخت‌جمشید با خط میخی، نشانگر سیستمی پیشرفته برای ثبت، بایگانی، حسابرسی و حکومت‌داری بود.
این لوح‌ها، که امروز در موزه‌ها نگهداری می‌شوند، ثابت می‌کنند که ایران، از نخستین دولت‌هایی بود که «بروکراسی نوشتاری» را به خدمت مدیریت امپراتوری گرفت.
گندی‌شاپور؛ نخستین کتابخانه و دانشگاه فراملی
در سده‌های بعد، با ظهور دولت‌های اشکانی و ساسانی، سنت نوشتن و آموزش گسترش یافت. اوج آن در دانشگاه گندی‌شاپور در خوزستان بود؛ جایی که پزشکان، فیلسوفان و مترجمان از ایران، هند، یونان و روم گرد آمدند.
در کنار آموزش شفاهی، کتاب و کتابخانه به‌عنوان قلب دانش‌اندوزی شناخته می‌شد. نسخه‌های خطی به زبان پهلوی، آرامی، یونانی و سانسکریت در این مجموعه گرد آمد تا ایران پل دانش جهانی شود.
طلوع علم و ادب اسلامی در ایران
با گسترش اسلام، ایران نه‌تنها مرکز ترجمه، بلکه یکی از محورهای تولید علم و ادب اسلامی شد.
کتاب‌هایی چون زَبور الفُرس، شاهنامه فردوسی، طب‌الرضا، دانشنامه علائی، جامع‌التواریخ رشیدالدین و صدها اثر در علوم مختلف، حاصل ذهن ایرانی در سده‌های سوم تا نهم هجری است.
مراکز علمی چون نیشابور، ری، همدان، بغداد و شیراز با حمایت حکام ایرانی‌تبار، به پایتخت‌های کتاب و نوشتار بدل شدند. نسخه‌برداران، کاتبان، تذهیب‌کاران و صحافان، زنجیره‌ای بزرگ را در خدمت میراث مکتوب قرار دادند.
کتاب، حافظ میراث ناملموس ایرانی
بسیاری از آیین‌ها، آواها، بازی‌ها، باورها، قصه‌ها و صنایع‌دستی ایران، فقط از طریق کتاب حفظ شده‌اند.
اگر امروز از نوروزنامه خیام درباره آیینهای سال نو می‌دانیم، یا از مقالات شمس درباره موسیقی عرفانی ایرانی می‌خوانیم، یا با کتاب‌های صفی‌الدین ارموی درباره موسیقی سنتی آشنا می‌شویم، مدیون میراث مکتوب هستیم.
کتاب، گنجینه‌ای است که ایران با آن ناملموس‌ترین داشته‌های فرهنگی خود را عینی کرده است.
از چاپ سنگی تا نشر مدرن؛ پیوست تمدن به فناوری
در دوره قاجار، با ورود صنعت چاپ سنگی به ایران، کتاب دیگر تنها در انحصار دربار یا علما نبود.
کتابخانه‌ها شکل گرفتند، نشریات منتشر شدند و مدارس نوین پدید آمدند.
چاپخانه‌هایی در تبریز، اصفهان، تهران و قزوین راه‌اندازی شد. موضوعات متنوع‌تری مانند جغرافیا، کشاورزی، بهداشت و علوم اجتماعی در دستور نشر قرار گرفت.
این روند امروز در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به نقطه اوج خود می‌رسد.
نمایشگاه کتاب؛ نماد استمرار تمدن مکتوب ایرانی
نمایشگاه کتاب تهران، صرفاً یک رویداد فروش کتاب نیست؛ بلکه بازتابی از هزاران سال سنت دانایی، کتابت و خرد ایرانی است.
ناشران، پژوهشگران، مردم، معلمان، دانشجویان و دیپلمات‌ها، همه گردهم می‌آیند تا به‌نوعی «زیارت دانایی» داشته باشند.
غرفه‌هایی که کتاب‌هایی درباره میراث‌فرهنگی، ایران‌شناسی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و گردشگری ارائه می‌دهند، در واقع امتداد گل‌نبشته‌هایند، با زبان امروز.
نشر؛ ابزار دیپلماسی فرهنگی و سپر مقابله با ایران‌هراسی
در جهان امروز که تصویرسازی از ایران اغلب مخدوش است، کتاب می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. ترجمه آثار ایران‌شناختی، انتشار کتاب‌هایی درباره تمدن ایران به زبان‌های مختلف و عرضه آن در بازارهای بین‌المللی، دیپلماسی آرام و ماندگار فرهنگی ایران را تقویت می‌کند.
ضرورت اجرای طرح ملی «ایران در کتاب»
شایسته است تمامی نهادها و دستگاه‌های فرهنگی کشور، طرحی ملی برای تألیف و انتشار مجموعه کتاب‌هایی درباره میراث شهرها، گویش‌ها، آیین‌ها و صنایع‌دستی هر منطقه راه‌اندازی کنند.
چنین طرحی، حلقه اتصال تمدن کهن با آینده‌سازی فرهنگی خواهد بود.
ایران، تنها سرزمین گل‌نبشته‌ها و الواح نیست؛ سرزمین کتاب است. از نخستین خطوط بر گل گرفته تا چاپ دیجیتال امروز، ایرانیان همواره به ثبت، انتقال و صیانت از دانایی باور داشته‌اند. در جهانی که تصویرهای دروغین پررنگ شده‌اند، ایران باید با کتاب از خویشتن دفاع کند؛ چراکه کتاب، گل‌نبشته امروز ماست.
انتهای پیام/
نظر شما