فریبا بابایی، سرپرست جنگل‌های هیرکانی استان گیلان در یادداشتی نوشت: جنگل‌های باستانی هیرکانی زیست بومی منحصربه‌فرد، پر رمز و راز و یادگاری از تاریخ طبیعت گذشته است. سابقه تکاملی این جنگل ها به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش باز می گردد؛ منطقه ای خوش آب و هوا و منزوی در میان رشته کوه‌های البرز و دریای کاسپین، که از ارتفاع ۲۸ تا ۲۸۰۰ متری از سطح دریا در باریکه ای به پهنای ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر در سواحل جنوبی دریای کاسپین گسترش یافته است. این منطقه که در میان بیابان های خشک و بی آب و علف محصور شده است، به لطف موقعیت خاص جغرافیایی خود از سرمای شدید عصر یخبندان در دوران سوم نجات یافت و به پناهگاهی امن برای گونه های گیاهی و جانوری باقیمانده از آن دوران تبدیل شد.

جنگل‌های هیرکانی به دلیل ارزش های منحصر بفرد جهانی، در ۱۹ تیرماه سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۰ جولای ۲۰۱۹، در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو در کشور آذربایجان، باکو، به عنوان دومین میراث طبیعی ایران، بر اساس معیار ۹، به شماره ۱۵۸۴، در فهرست میراث جهانی طبیعی یونسکو ثبت شده است. در شهریور ماه ۱۴۰۲ با الحاق دو پهنه از جنگل های هیرکانی در محدوده ی حاکمیتی جمهوری آذربایجان، این اثر به تنها میراث جهانی فرامرزی ایران تبدیل شد.

جنگل‌های هیرکانی که همواره زیستگاه طیف وسیعی از گونه‌های گیاهی و جانوری طی میلیون ها سال بوده است، منطقه‌ای امن برای انسان‌های اولیه نیز به شمار می‌رفت. در طول آخرین عصر یخبندان این منطقه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود دارای اقلیم گرم و مرطوب بوده؛ به طوریکه فقط قله‌های بسیار بلند آن تحت تاثیر یخبندان قرار گرفته است.

شرایط اقلیمی نسبتاً پایدار، جنگل‌های معتدله وسیع و سرسبز، فراوانی و تنوع جانوران و گیاهان و منابع آبی، همگی این منطقه را به جایگاهی جذاب و پناهگاهی امن برای سکونت انسان تبدیل کردند. بنابراین این منطقه یکی از دالان‌های اصلی پراکندگی انسان های نخستین در دوران گذار پلیستوسن- هولوسن  به شمار می‌رفت. مساحت اولیه این جنگل ها ۵ میلیون هکتار برآورد شده است (مساحت کل استان­های گیلان، مازندران، گلستان برابر است با ۲/۶ میلیون هکتار) که این مقدار تا اوایل قرن بیستم به کمتر از ۶/۳ میلیون هکتار رسید و با شروع بهره برداری تجاری از جنگل‌ها، توسعه کشاورزی و صنعت، گسترش شهرها و روستاها واگذاری اراضی جنگلی و همچنین چرای مفرط و قطع بی رویه، این سطح دائماً رو به کاهش نهاده به طوری که امروزه حدود ۹/۱ میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این مقدار فقط ۲/۱ میلیون هکتار جزء جنگل های مرغوب و تجاری محسوب می شوند؛ به عبارتی بیش از ۷۵ درصد از جنگل های باستانی هیرکانی با دخالت های انسانی از بین رفته است.

متاسفانه در دهه‌های اخیر سایه تهدیدات بسیاری بر این جنگل‌های باستانی و ارزشمند سایه افکنده است. گردشگری بی ضابطه، سدسازی، ویلاسازی، هجوم گونه‌های بیگانه، برداشت بی رویه چوب و گیاهان دارویی، شکار غیر قانونی، زباله، تغییر کاربری، آلودگی آبها، آفات و بیماری ها نیز از جمله تهدیدات این جنگل های بی‌نظیر به شمار می روند.

با این حال پدیده تغییر اقلیم یکی از بزرگترین تهدیداتی است که امروزه میراث فرهنگی و طبیعی جهان با آن روبروست. در حال حاضر یک سایت از هر سه سایت طبیعی و یک سایت از هر شش سایت فرهنگی در معرض تهدید تغییرات اقلیمی قرار دارند. باران‌های سیل آسا، توفان، آتش سوزی، فرونشست زمین، انقراض گونه ها، بالاآمدن سطح آب دریاها و آب شدن یخ های قطبی تنها برخی از پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی است. پیش بینی ها نشان می دهد که تغییر اقلیم در قرن ۲۱ ادامه می یابد و افزایش مداوم انتشار گازهای گلخانه‌ای این اثرات را تشدید خواهد کرد.

تاثیر تغییرات اقلیمی بر سایت‌های جهانی ایران نیز بسیار مشهود است. از فرونشست زمین در نزدیک تخت جمشید و نقش رستم گرفته تا کاهش پنجاه درصدی نزولات جوی و افزایش میزان آتش سوزی در کرانه های جنوبی دریای کاسپین و تاثیر آن بر میراث جهانی جنگل های هیرکانی از جمله تاثیرات تغییرات اقلیمی بر سایت های جهانی ایران است؛ که لزوم بررسی و پایش منظم این تغییرات و یافتن راههای مقابله با آن و افزایش میزان تاب آوری را بیش از پیش آشکار می کند.

تاثیر متقابل تغییرات اقلیمی و سایت های جهانی از دو بعد قابل بررسی است. از یک سو تغییرات اقلیمی بر ارزش‌های برجسته جهانی اثر (OUV)، یکپارچگی و اصالت، همچنین توسعه اقتصادی و اجتماعی و کیفیت زندگی جوامع مرتبط با میراث جهانی تأثیرگذار است؛ بنابراین حفاظت مداوم از این آثار مستلزم درک این تأثیرات بر ارزش های برجسته جهانی اثر و یافتن راهی برای مقابله موثر با آن است. از سوی دیگر، سایت های طبیعی میراث جهانی مثل جنگل های هیرکانی می توانند از طریق خدمات اکوسیستمی، مانند تنظیم آب و هوا و اقلیم و ترسیب کربن در کاهش تاثیر و سازگاری با تغییرات اقلیمی موثر باشند و سایت های فرهنگی نیز انتقال دهنده دانش سنتی با هدف ایجاد انعطاف‌پذیری نسبت به تغییرات بوجود آمده هستند، که ما را به آینده‌ای پایدارتر هدایت می‌کند.

در واقع می‌توان گفت سایت‌های میراث جهانی به‌عنوان رصدخانه‌های تغییرات اقلیمی برای جمع‌آوری و به اشتراک‌گذاری اطلاعات در مورد پایش، کاهش تاثیر و شیوه‌های سازگاری کاربردی و آزمایش‌شده عمل می‌کنند. همچنین شبکه جهانی میراث جهانی در افزایش آگاهی در مورد تأثیر تغییرات اقلیمی بر جوامع انسانی و تنوع فرهنگی، تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم و میراث طبیعی و فرهنگی جهان بسیار موثر است.

انتهای پیام/