*مينا درعلي-
دردنياي مدرن امروز يافتن رفتار هاي سنتي کمي مشکل به نظر مي رسد. جايي که انسان ها فرصت ديدن دنياي پيرامون خود را هم ندارند ، ديدن بخشي از گذشته، بسيار شگفت انگيز است.
يکي از آيين هاي تک مکاني «حيات حاجي» است که در بندر ديلم برگزار مي شود. آيين سنتي - مذهبي «حيات حاجي» از ويژگي هاي خاصي برخوردار است، از جمله اين آيين با توجه به ويژگي هاي آيين ها ، رفتار هاي نمايشي و نماديني را به جا مي آورد که رابطه اي با دنياي متافيزيک برقرار مي کند.
افرادي که اين آيين را به جا مي آورند، اکثراً زنان و کودکان آن منطقه هستند. اين مراسم با رفتن يکي از اعضاي خانواده، دوستان يا آشنايان به مکه (مراسم زيارت خانه ي خدا) در شب عيد قربان انجام مي شود و بعد از آن (آمدن زوار از زيارت) ادامه مي يابد.
اين مراسم بعد از رفتن زوار با بستن تاب ها يي در حياط خانه ي حاجي ها، کاشتن سبزه ، خريد و نگه داري گوسفندان براي قرباني کردن جلويِ حاجي ها و خريد شيريني و پختن حلوا و غذاهاي محلي شکل مي گيرد.
در حال حاضر اين مراسم فقط در بندر ديلم برگزار مي شود. به نسبت سال هاي پيش اين مراسم کم رنگ تر شده زيرا که بستن تاب در حياط هاي موزاييک شده و سيماني کمي سخت شده و مردم هم کمتر به دنبال روزنه هايي براي برگشت به گذشته ي خود هستند.
يکي از مهم ترين ارتباطاتي که اين مراسم براي مردم به وجود مي آورد، ارتباط با دريا است. از آن جا که آب يکي از نمادهاي حيات است و وجوه بارز زندگي به شمار مي آيد، در اين مراسم نقش مهمي دارد.
در اين آيين، سبزه هاي کاشته شده را تزيين مي کنند و در شب عيد قربان در مراسم خاصي به دريا سپرده مي شوند.
کساني که بيمار دارند يا خود بيمار هستند، پاهاي خود را به دريا مي زنند وگاهي نيز مقداري آب را براي شفا مي برند.
اين مراسم علاوه بر اين ارتباط، باعث ارتباط هاي اجتماعي نيز مي شود و شادي عمومي را در پي دارد. دور هم نشيني فاميل نيز يکي از دستاورد هاي اين آيين سنتي است.
سبزه ها در عصرشب عيد قربان به همراه کِل و شادي و خواندن بيت هايي از اين قبيل «حيات حاجي منم/ كشكول حاجي منم/ حاجيون حج مي روم/ بلكه ثوابي ببرم» به آب سپرده مي شوند.
حلواهاي پخته شده را نيز گاه به همراه سبزه به کنار دريا برده و به آب مي ريزند.
از ويژگي هاي مهم اين آيين، هم اجرايي يا ادغام يک آيين مذهبي به همراه يک آيين باستاني است. چاووش خواني و ياد آوري سفر حجاجي که به زيارت خانه ي خدا مشرف شده اند به همراه سبزه کاشتن - که يکي از سنت هاي باستاني است - بسيار زيبا و شگفت انگيز است. ادغام اين فرهنگ ها که برخاسته از رفتار هاي سنتي مردم است، نشان دهنده ي اين است که باورهاي مردم در طول زمان تحت تأثير فرهنگ هاي غالب تغيير مي کنند، اما باز هم اصالت رفتاري خود را نگه مي دارند و با تغييرات خاص، آيين هاي خاص تري را به وجود مي آورند.
مردم ديلم زمان به آب انداختن سبزه ها، در آب مقداري غذا ريخته و بر اين اعتقادند که ماهي ها اين غذاها را خورده و به مسافران آن ها آسيبي نمي رسانند.
آن ها اعتقاد ديگري هم دارند و اين است که با بستن تاب در حياط و هر شب سوار شدن بر آن با مسافران خود همذات پنداري احساسي مي کنند، زيرا که در گذشته هاي دور مسافرت به مکه با لنج صورت مي گرفت و با باد و توفان، اين لنج ها دچار تکان و لرزش هايي مي شدند که مانند تاب سواري همراه با سرگيجه و دلهره بوده است.
از ديگر اعتقادات پيرامون تاب بستن اين است که : در شب عيد قربان، خانواده ي حاجي ميهماني برپا مي کنند و كساني كه از شب قبل دعوت شده اند هنگام بازگشت از دريا به منزل حاجي مي روند . در منزل حاجي دو يا چهار تاب بزرگ در وسط حياط برپا شده و طناب هاي آن ها را با زرورق تزيين كرده و در نشيمنگاه آن نيز قاليچه هاي كوچك مي اندازند. تاب ها دو به دو روبه روي هم قرار دارند و افراد روبروي هم بر آن مي نشينند.
اگر كسي نيتي دارد مثلاً بچه بخواهد در دل نيت مي كند كه خداوند به وي فرزندي عطا كند. سپس بر تاب مي نشيند و تاب به حرکت در مي آيد. تاب خوردن در خانه نمادي از سعي بين صفا و مروه است كه حاجي بايد هفت مرتبه بين آن ها رفت و برگشت نمايد.
شادي اين آيين به صورتي است که مدام بيت خواني همراه با «کل» انجام مي گيرد و تاب سواران با پوشيدن لباس هاي محلي، گرمي مجلس را مضاعف مي کنند.
پخش گلاب و نقل و پول بر سر و روي ميهمانان از ديگر بخش هاي اين مراسم است.
از غذاهايي که در مراسم پخته مي شود مي توان به انواع خورش ها و مرغ و شکر پلو و گاه گوشت گوسفندي - که قرباني مي گردد - اشاره کرد .انواع حلواها به خصوص يک نوع حلواي محلي که از آرد برنج ، هل و دارچين درست مي شود از دسر هايي است که بر سر سفره ها بايد باشد.
بچه ها در اين مراسم پا به پاي زن ها و گاه مردان حضور دارند و در اغلب مواقع آنها هم بيت خواني و چاووش خواني را بر عهده مي گيرند. مراسم شب عيد قربان که تمام مي شود بر تاب ها روبان يا پارچه هاي رنگي بسته مي شود تا هنگام آمدن حجاج توسط آن ها باز شوند.
وقت آمدن حجاج همه ي مردم شهر به ورودي شهر رفته و با دود کردن اسپند و پخش پول و نقل و شيريني مراسم استقبال را به انجام مي رسانند و در نهايت با قرباني کردن گوسفندان و باز شدن گره تاب به دست حجاج و تاب خوردن آن ها و صرف نهار يا شام مراسم به پايان مي رسد.
*کارشناس ارشد ادبيات نمايشي و مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی استان بوشهر
انتهای پیام/
