برگ برگ صفحات تاریخ ایران گواهی می دهد که نوروزباستانی همواره کهن ترین سنت و عزیزترین روز سال نزد ایرانیان بوده است. آنگاه که فرشته فروهر از عرش به فرش می آید و نوید حلول سالی نو را می دهد. در گردونه سالانه تکرار، نوروز یک انبساط روانی است که قوم ایرانی دوام خویش را در فراز و نشیب تاریخ، مدیون این سنت دیرینه و خردمندانه می داند.

همه اقوام ایرانی این پدیده طبیعی را جشن می گیرند. نوروز با آداب و رسوم و مراسمات خاصی همراه می باشد، در این مطلب سعی شده تا سرحد امکان به آداب و رسوم نوروز در استان چهارمحال و بختیاری پرداخته شود.

در استان چهارمحال و بختیاری نیز، مانند اقصی نقاط کشور نوروز با رسم و رسوم خاصی همراه   می باشد. در این استان با خانه تکانی که معمولا دو هفته قبل از عید شروع می شود به استقبال سال نو می روند، فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که عید نزدیک است. آب ریختن دانه هایی مانند گندم – عدس – ماش برای تهیه سبزه سفره هفت سین نیز از حدود 10 روز قبل از عید آغاز می شود. در این استان به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید اهمیت زیادی می دهند. چرا که سبزه نشانه شروعی سالی سبز و پربرکت به خصوص در زمینه زراعی می باشد. در برخی نقاط این استان، اعتقادی به زوج بودن سبزه ها ندارند و معمولا سبزه را در تعداد یک یا سه تهیه می کنند.

در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آن را در بشقابی گذاشته و پای آن را  خاک ریخته و به برای سبز ماندن به آن آب می دادند.

چهارشنبه سوری نیز در این استان از قدمت بالایی برخوردار است. شب چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن سلامتی و رزق و روزی و پایان غم را طلب دارند. پریدن از روی آتش سه بار تکرار می شود. هنگام پریدن از روی آتش شعر زیر را می خوانند:

تش تش نوروز می کنیم                   شادی هر روز می کنیم

سرخی تو برای من             زردی من برای تو

غم بره شادی بیاد               محنت بره روی بیاد

تعداد آتش ها را نیز مانند سبزه ها فرد می گیرند و معتقدند کسی که از روی آتش زوج بپرد سال آینده چهارشنبه سوری نخواهد داشت.

در مناطق بختیاری به چهارشنبه سوری \"چهارشنبه سیری\" یا \"تش پرک\" می گویند. هنگام پریدن از روی آتش به زبان محلی اینگونه تکرار می کنند: \"زردی مو سی تو    سری تو سی مو\". سپس مقداری اسپند را روی آتش ریخته و لباس خود را روی آتش می گیرند.

در گذشته در فارسان هنگام پریدن از روی آتش این شعر را تکرار می کردند:

شو اومی شو بره - روز اومی روز بره – به او رون بره هر قضا بلایی که یکسال به خانه ما اومد همین امشو بره. (یعنی شب آمدی شب برو – روز آمدی روز برو – با آب روان برو و هر قضا و بلایی که در طول یکسال به خانه ما آمده همین امشب باید برود)

تهیه گندم برشته که به آن گندم بوداده می گویند از رسوم دیرینه این استان می باشد. معمولا گندم برشته را با شاهدانه مخلوط کرده و در روز عید، عیدی می دهند. برای تهیه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شیر می جوشانند و آن گاه روی ساج یا تاوه تهیه می کنند.

یکی دیگر از رسوم این استان برگزاری عید رفتگان می باشد. این عید که یک روز پیش از عید برگزار می شود عید علفه – عرفا یا عید کوچک نیز خوانده می شود. در این روز مردم به زیارت اهل قبور     می روند و روی مزار آنها سبزه می گذارند. در این روز معمولا حلوا که به آن چرب و شیرین یا خیراتی هم گفته می شود پخته و بین مردم تقسیم می کنند. در این شب معمولا مردم شیربرنج می پزند، چون معتقدند شیر برنج غذایی است که به شخص فوت شده نیز می رسد. در بروجن غذای این شب را معمولا سبز تهیه می کنند. خوراکهایی مانند قورمه سبزی غذای این شب آنان را تشکیل می دهد. در مناطقی مانند شهرکرد – فرخشهر و چالشتر علاوه بر شیربرنج، کوفته گوشتی نیز درست می کنند. کوفته گوشتی ربطی به خیرات رفتگان ندارد. در فرخشهر، در گذشته معمولا سکه ای را بین کوفته می گذاشتند و هرکس سکه در کوفته او پیدا می شد عیدی قابل ملاحظه ای دریافت می کرد.

زنان روز قبل از عید به سر و دستهای خود حنا می گذاشتند.

رسم سمنو پختن نیز از رسومی است که در این استان به آن اهمیت زیادی داده می شود. با توجه به پیوند سنتهای ملی و مذهبی سمنو را از حضرت زهرا(س) می دانند و معتقدند سمنو وقتی کامل پخته  می شود که حضرت زهرا دست مبارک خود را روی آن بگذارد.

قبل از تحویل سال نو سفره هفت سین را پهن می کنند. علاوه بر هفت سین گذاشتن قرآن – گلاب – آینه – تخم مرغ رنگی (اکثرا قرمز) و انواع آجیل ها و میوه در سفره مرسوم می باشد.

معمولا اعتقاد بر این است که چراغی را در امامزاده ای روشن و به داخل خانه بیاورند. این چراغ را تا هنگامی که خودش خاموش نشود خاموش نمی کنند. شمع سفره هفت سین نیز همین حالت را دارد.

در شهرکرد قبل از سال تحویل به زیارت امامزاده دومعصوم – حلیمه و حکیمه خاتون – می روند و در آنجا شمع روشن می کنند. در گذشته چراغ نفتی را آنجا روشن و به خانه می آوردند که امروزه چراغ نفتی جای خودش را به چراغ گازی کوچک داده است.

در مناطق دیگر نیز قبل از شروع سال به زیارت امامزاده محل می روند و اگر تحویل سال آخر شب نباشد موقع تحویل سال را نیز در امامزاده می مانند و این گونه سال خود را با یک شروع معنوی پیوند می زنند.

در بروجن بعد از تحویل سال به زیارت اهل قبور و شهدا می روند.

عشایر بختیاری نیز همزمان با تحویل سال به مکان سبزتری رفته و سیاه چادر خود را در آنجا برپا  می کنند.

هنگام تحویل سال، بزرگ خانواده قرآن می خواند و همه برای شروع نیک یا قرآن خوانده یا روی آیات قرآن نگاه می کنند. پدر خانواده بین صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحویل سال آن پول را بین اعضای خانواده تقسیم می کند. این پول نشانه برکت و رزق و روزی می باشد.

در گذشته، رسمی بوده که به آن شال اندازی یا دستمال اندازی می گفتند. به این صورت که بعد از تحویل سال پسر بچه ها روی پشت بام می رفتند و از دریچه پشت بام که به اتاق باز می شد یا دودکش، شال یا دستمالی را که به طنابی وصل بود به داخل خانه می انداختند. اهل خانه نیز عیدی آنها را داخل آن شال می گذاشتند. این عیدی معمولا گندم شاهدانه – نخودچی کشمش – تخم مرغ رنگی – پول و ... بود. در چالشتر همزمان با انداختن شال  به داخل خانه کلمه هوتوتو را تکرار می کردند که واو آخر آن را می کشیدند.

در شهرکرد، شالی را به دور کمر می بستند و از خانه ها عیدی خود را دریافت می کردند.

در پردنجان از توابع شهرستان فارسان در گذشته، مردم به خصوص زنان هنگام تحویل سال یه اولین روز سال به زیارتگاه می رفتند. این کار را آنقدر زود انجام می دادند که کسی چشمش به دیگری نیفتد و اگر هم همدیگر را می دیدند تا زیارت نمی کردند با همدیگر حرف نمی زدند.

معمولا به قدم اولین کسی که روز عید پایش را در خانه می گذارد معتقدند. اگر کسی قدمش برای اهالی خانه خوب بوده باشد از او دعوت می کنند تا اولین کسی باشد که به خانه آنها وارد می شود.

در مورد غذای شب عید معتقدند اجاق خانه نباید خاموش باشد. در گذشته اعتقاد بر این بود که هر کس غذایی را یک سال می پزد باید همان را هر سال تکرار کند. این باور هنوز در برخی نقاط وجود دارد. بستگان و آشنایان از غذای شب عید برای یکدیگر می برند. در فارسان به جای غذای شب عید در گذشته انگشتر عقیقی را هدیه می دادند.

یکی دیگر از رسوم این استان، عیدی بردن برای دختری است که هنوز در حالت نامزدی یا عقد به سر می برد. این عیدی بردن معمولا با شادی و هلهله همراه می باشد. معمولا خانواده داماد، افراد فامیل را خبر کرده و با تشریفات خاصی برای دختر عیدی می برند. هر کدام از افراد فامیل نیز به تناسب وضع خود، به دختر عیدی می دهند. در مناطق بختیاری به این عیدی بلگه belge می گویند.

از رسوم جالب این استان رسم \"شنبه گردی\" یا شنبه گردش\" می باشد. در اولین شنبه سال مردم به کوه و دشت می روند. معتقدند با این کار سال خوبی در انتظار آنان است. معمولا در این گردش \"مچه\" که گیاهی خوراکی و دارویی است را چیده و پس از به خانه آمدن آش رشته که به آن آش برگ نیز     می گویند درست می کنند.

و بالاخره سیزده بدرنیز از رسوم جدانشدنی مردم این استان می باشد. صبح روز سیزدهم همه وسایل گردش را جمع آوری و به دامن طبیعت پناه می برند.

در این روز سعی می کردند زودتر از دیگران بیرون بروند تا به عبارتی\" سیزده به آنها\" نشکند. موقع آمدن نیز سعی بر آن است که زودتر از دیگران به خانه بیایند. در این روز سبزه های هفت سین را با خود آورده و آنها را به رودخانه می اندازند. هنگام به آب دادن سبزه ها شعر\" غم بره شادی بیاد محنت بره روزی بیاد\" را تکرار می کنند. به این طریق نشان می دهند که امید به سبز شدن دوباره و رفتن غم و آمدن شادی همواره وجود دارد و همین امید سبز است که آدمی را به تکاپو و زندگی مجدد وا می دارد. کسانی که مشکلی دارند یا دختران دم بخت با دست راست خود سبزه گره می زنند و حل مشکل خود را استدعا دارند.

به این ترتیب با امید به خداوند سالی نو را شروع کرده و زندگی جریان عادی خود را از نو می گیرد.

روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری

انتهای پیام/