ارگ طبس (كهن دژ) از بناهای تاریخی این شهر است كه قدمت آن به بیش از هزار سال پیش بر می گردد و می توان زمان به وجود آمدن ارگ طبس را مصادف با تشکیل اولین اجتماعات شهری در این منطقه دانست. در منابع تاریخی متقدم از جمله فتوح البلدان، سفرنامه ناصر خسرو و نزهةالقلوب به این ارگ اشاره شده است.

این بنای تاریخی در طول تاریخ و در مقاطع مختلف بر اثر فرسودگی و تاثیر حوادث طبیعی و یا تغییرات سلیقه ای حاکمان دچار تغییراتی شده و به همین دلیل بارها مورد مرمت و باز سازی قرار گرفته است. این بازسازی ها وضعیت معماری موجود این ارگ را به سمتی برده که به جز حصار ارگ که مربوط به بنیان اولیه آن در سالهای پیش از اسلام و یا قرون اولیه اسلامی است؛ بخشهای داخلی ارگ، اکنون ویژگیهای معماری دوره قاجاری را نمایان می سازند. با این توصیف می توان گفت که غالب بخشهای داخلی ارگ دچار تغییر و تحولهای بسیاری از زمان تاسیس ارگ گردیده ولی حصار موجود  تقریبا همان حصار اصیل ارگ می باشد. این ویژگی را می توان در بخش حاکم نشین ارگ بم نیز مشاهده کرد.
یکی از این بازسازی ها بوسیله میرحسن خان طبسی به سال 1216 هجری قمری و دیگری در سال ۱۲۹۲ هجری قمری و در زمان عمادالملك حاكم طبس بوده است. این ارگ تا اواخر دوره قاجاریه مورد استفاده حاکمان محلی قرار گرفته و پس از آن متروک می شود. خاطره این ارگ تاریخی در فیلم  پ مثل پلیکان به کارگردانی پرویز کیمیاوی در سال ۱۳۵۱ جاودانه شد و میتوان با مشاهده این فیلم عظمت آن را مرور کرد. از طرف دیگر در سال های 1355 تا 1357 این ارگ توسط مهندس دانشدوست مورد مستند سازی و مطالعه قرار گرفته اما اما آخرین بقایای آن در زلزله سال 1357 طبس به تلی از خاك مبدل شد.
حصار ارگ طبس نیز در طول تاریخ از تغییران مصون نبوده است و از سمت بیرون لایه های متعددی را در سطح بیرونی آن اجرا شده و برجهایی را در میانه برجهای اصلی افزوده بوده اند. این الحاقات پس از زلزله سال 1357 به علت عدم چفت و بست مناسب با بخشهای اصیل حصار اغلب آوار شده و در آواربرداری های سالهای 1373 و 1375 این بخشها حذف شدند. البته هنوز هم می توان شواهد برجهای فرعی که در میان برجهای اصلی در دوره های متاخر احداث شده اند و در میان حصار به صورت حفره هایی بزرگ هنوز دیده می شوند را دید. 
با توجه به اینکه ارگ طبس تنهای بنای اصیل باقی مانده از زلزله مهیب 25 شهریور 1357 –جز آب انبارها- است کار آوار برداری و حفاظت موضعی این بنا در سالهای مختلفی در دستور کار میراث فرهنگی قرار داشته است. این اقدامات با آوار برداری در سالهای 1373 و 1375 شروع و با ادامه آواربرداری ها و برخی اقدامات حفاظتی در سال 1378 توسط میراث فرهنگی خراسان وقت ادامه یافته ولی در سالهای بعد در این ارگ اقداماتی انجام نشده است. با انتزاع شهرستان طبس از استان یزد و الحاق آن به خراسان جنوبی بار دیگر این اثر مهم تاریخی مورد توجه قرار گرفته و در سال 1393 برخی اقدامات حفاظتی آغاز شد و با توجه به اهمیت حصار این اثر تاریخی کار مرمت و بازسازی این حصار از سال 1394 شروع و اکنون فاز دوم مرمت حصار این ارگ توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در دست اقدام است. با توجه به اینکه خشتهای اصیل حصار ابعادی بزرگ به اندازه میانگین 8×48×48 سانتیمتر دارند برای ایجاد تمایز، خشتهای مرمتی در ابعاد 5×25×25 سانتیمتر انتخاب شده اند. این تمایز به درک صحیح اصالتهای اثر کمک فراوانی می کند.
ارگ طبس در خیابان واعظ طبسی این شهر واقع شده و در نهم فروردین سال 1379 به شماره 2305 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده و در پناه قانون قرار گرفته است.

انتهای پیام/