به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، اسماعیل رحمانی، باستان‌شناس روز گذشته 17 بهمن در نشست گزارش به همکار با اعلام این خبر گفت: «آثار و مواد فرهنگی موجود در محوطه قلعه‌جوق معرف آثاری از دوره اشکانی تا قرون میانه اسلامی است.»
به گفته این باستان‌شناس، وجود حجم وسیعی از آثار در سطح گسترده‌ای از منطقه و همچنین وجود تنوع آثار و غنای تاریخی و باستانشناختی مجموعه باعث شده که به عنوان یکی از محوطه‌های اولویت دار اداره کل استان برای سامان‌دهی و انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی از جمله تعیین عرصه، حریم و حریم دید و منظرمحوطه مد نظر قرار گرفته و برنامه ریزی برای آغاز پژوهش‌های مستمر انجام شود.
او افزود: «این محوطه وسیع شامل، دخمه‌های دستکند صخره‌ای با پیچیدگی‌های معماری منحصربه‌فرد، محوطه استقراری، برج سنگی واقع در قسمت فوقانی صخره‌ها و گورستان تاریخی است.»
رحمانی اهداف این برنامه را علاوه بر تعیین محدوده عرصه و حریم این محوطه تاریخی، دستیابی به نحوه ساختار های استقرار آن بر اساس داده‌های باستانشناختی و همچنین ارزیابی و سنجش گسست‌ها و ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اعلام کرد.
نصب دکل برق برروی عرصه
این باستان‌شناس با اشاره به حفاری‌های غیرمجاز و کشاورزی، عبور راه روستایی قلعه‌جوق به راستگویان از روی عرصه محوطه باستانی را از عوامل مخرب در این محوطه تاریخی دانست و در ادامه از نصب دکل‌های برق بر روی عرصه انتقاد کرد.
او با اشاره به این که عوامل طبیعی عمدتا از میزان تخریب و آسیب‌رسانی کمتری برخوردارند، گفت: «ایجاد باغ و درخت کاری در سده‌های اخیر در بخش میانی محوطه در قسمت دربند دره که بخش گسترده‌ای از محدوده استقراری به سمت گوردخمه را در برگرفته است و شخم زمین‌های محوطه به صورت کشت دیم در بخش‌هایی از گورستان محوطه باعث آسیب‌های جدی به این محوطه تاریخی شده است.»
به گفته رحمانی، به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد سیمای بافت سنتی روستای قلعه‌جوق و پیوستگی فرهنگی و بافت معماری روستا و همچنین پیوند ساختار زمین‌شناسی ارتفاعات با محوطه تاریخی قلعه‌جوق با هدف جلوگیری از دخل و تصرف‌های احتمالی ضوابط حریم دید و منظر محوطه از محدوده روستای قلعه‌جوق تا محدوده روستای راستگویان در نظر گرفته شده است.
او در ادامه هرگونه فعالیت عمرانی در محدوده حریم دید و منظر محوطه را منوط به تهیه طرح وتصویب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دانست.
ممنوعیت فعالیت‌های کشاورزی
به گفته این باستان‌شناس براساس ضوابط حفاظتی عرصه پیشنهادی هرگونه فعالیت عمرانی، ساخت و ساز، خاک‌برداری، تسطیح، کاشت درختان، کشاورزی، حفرچاه و کانال و موارد مشابه در این محدوده ممنوع است.
او همچنین ایجاد راه و جاده خاکی، ساخت و عبور هر گونه خطوط لوله، نفت، گاز، آب و برق و دکل مخابراتی در عرصه اثر را ممنوع اعلام کرد و گفت: «برای حفظ منظر طبیعی و ویژگی‌های زیست محیطی اثر هرگونه فعالیت عمرانی، نصب دکل‌های مخابراتی، تغییر کاربری اراضی زراعی، از بین بردن یا تغییر مسیر آب‌های سطحی (نهر وچشمه) و نیز ساخت و ایجاد جاده و غیره باید با تهیه طرح و تصویب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باشد.»
نگاهی اجمالی به روند کار
به گفته این باستان‌شناس، با توجه به گستردگی و پراکندگی آثار در سطح و وسعت محوطه، ابعاد گمانه‌ها در بخش‌های مختلف محوطه در ابعاد 1×1 متر انتخاب شد.
او با اشاره به این که یکی از مهم‌ترین فاکتورها در گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم انتخاب محل ایجاد گمانه‌ها است، گفت: «در این پژوهش، برای ثبت و ضبط اطلاعات و مطالعه لایه‌های فرهنگی ـ طبیعی از روش معمول لایه و لوکوس بهره گرفته شد.»
رحمانی در ادامه به معرفی هر لایه فرهنگی یا طبیعی با ویژگی‌های ثابت و پایدار و مجزا از دیگر عناصر محیطی، به عنوان یک واحد یا لایه مستقل اشاره کرد و گفت: «زیر لایه‌ها و همچنین مواد فرهنگی ثابت و پایدار مانند نهشته، ساختار، یافته‌های ویژه و خاص، به عنوان لوکوس، در هر لایه معرفی شد.»
گورستانی از دوره قرون میانی اسلامی
این باستان‌شناس با اشاره به شش گمانه ایجاد شده در محدوده گورستان گفت: «فقط در دو گمانه داده‌های فرهنگی سفالی به دست آمد.»
او بر اساس داده‌های سفالی به دست آمده از گمانه‌های ایجاد شده و هم چنین گونه‌شناسی قبور این محدوده گفت: «به نظر می‌رسد این گورستان در دوره قرون میانی اسلامی و محتمل در دوره تاریخی، مورد استفاده قرار گرفته است.»
او دستیابی به اطلاعات جامع درباره جزییات قبور و گاهنگاری دقیق‌تر آنها را نیازمند برنامه‌های هدفمند کاوش در این محدوده دانست.
رحمانی در توضیح گمانه‌های ایجاد شده در محدوده استقراری گفت: «در این بخش هم از بین 14 گمانه ایجاد شده، فقط در دو گمانه داده‌های فرهنگی سفالی به دست آمد.»
او اظهار کرد: «داده‌های استخوانی به‌دست‌آمده از گمانه‌های 7 و 10 نیز نیازمند آزمایش‌های کارگاهی است تا اطلاعات قدمت‌سنجی درست در اختیار باستان‌شناسان قرار دهد.»
این باستان‌شناس افزود: «بخش میانی محوطه را باغات دره دربند دربر دارد که گستره آثار و دیواره‌ها را می‌توان بیشتر در بخش مرکزی آن از چشمه بلاغ به سمت گوردخمه مشاهده کرد.
او در ادامه اظهار کرد: «این فضاسازهای سکونتی در محدوده گور دخمه در سمت شمالی محوطه نیز دیده می شود اما متاسفانه در فرایند باغ سازی آسیب‌های جدی به آن وارد شده است و به نظر می‌رسد بخش اعظمی از محدوده استقراری تخریب و تسطیح شده است.»
این باستان‌شناس افزود: «بنا بر روایت اهالی،در فرایند این باغ سازی، آثار تنورها و داده‌های سفالی و سنگی بسیاری مشاهده که در اثر دخل و تصرف‌ها، نابود شده‌اند همچنین در سده‌های گذشته در مرزبندی باغات به صورت دیوارچینی از تخته سنگ‌ها و قلوه سنگ‌های محدوده استقراری استفاده شده است.»
رحمانی گوردخمه صخره‌ای قلعه‌جوق را از جمله نادرترین آثار موجود در منطقه دانست که تاکنون نمونه مشابه آنها در منطقه شناسایی نشده است.
به گفته او، این اثر در طی دهه‌های گذشته توسط کارشناسان اداره‌کل حفاظت آثار باستانی و بناهای تاریخی ایران، وزارت فرهنگ و هنر، و نیز سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری استان همدان، مورد بررسی و بازدید قرار گرفته است. این در حالی است که تاکنون اطلاعات دقیق یا گزارش مدونی از این آثار تهیه نشده است.
سفال‌هایی از دوره تاریخی تا اسلامی
این باستان‌شناس در ادامه افزود: «از نظرگاه‌نگاری سفال‌های مذکور محدوده‌ای از دوره تاریخی (اشکانی و ساسانی) تا دوره اسلامی (سلجوقی تا قاجاریه) را در بر می‌گیرد هرچند اغلب این دسته از سفال‌ها را به طور دقیق نمی‌توان تاریخ‌گذاری کرد.»
او در توضیح دلیل تاریخ‌گذاری نکردن دقیق سفال‌ها گفت: «تمام قطعات سفالی در لایه فرهنگی برجا به‌دست نیامده‌اند، بلکه قطعات حاصل جمع آوری‌های سطحی است که طی سالیان دراز توسط فعالیت‌های انسانی از جمله حفاری‌های غیرمجاز از بافت اصلی خود جدا و بر روی سطح خاک منتقل شده‌اند.»
رحمانی در ادامه افزود: «بسیاری از قطعات به صورت بخش‌های کمی از ظروف بوده و چون بسیاری از سفالینه‌های مذکور در غالب فرمی منسجم در تمامی دوره‌ها تولید می‌شدند، بنابراین تعیین تاریخ دقیق ساخت سفالینه‌ها تقریبا غیر ممکن است، لذا می‌توان در محدوده زمانی احتمالاً قرون تاریخی تا دوره قرون میانی اسلامی را برای آنها در نظر گرفت.»
انتهای پیام/
