این بنای باشکوه که به عنوان یکی از اولین آثار ثبتی در سال 1310 با شماره 169 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1389 توسط یونسکو در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است، در طول حیات خود القاب گوناگونی به خود دیده است؛ فیروزه اسلام به خاطر زیبایی خارق‌العاده‌اش، قبة الاسلام به خاطر بزرگی گنبدش، مسجد جهانشاه و مسجد کبود (به زبان ترکی گوی مچید) از آن جمله‌اند. آنچه از مصالح در این بنای فاخر وجود داشت از آجر و سنگ گرفته تا گچ و ملاط با کاشی‌هایی معرق و متنوع به رنگ فیروزه و لاجورد پوشانده شده بود. نگین ارزنده‌ای بر انگشتر اسلام که کاشی‌کاری‌های معرق و معماری ترکیبی آن توجه هر بیننده‌ای را مسحور خویش می‌کرد.
در باب معماری ارزشمند آن باید گفت برخلاف مساجد دیگر ایران که غالباً به‌صورت شبستانی ساخته می‌شدند، به دور یک هسته مرکزی ساخته‌شده است و دیگر این‌که در بنای آن از هیچ ستونی استفاده نشده است. دریغ که قامت مسجد کبود را یارای ایستادگی در برابر زلزله دهشتناک 1193 نبود و در آن رویداد حزن‌انگیز سقف و گنبد مسجد فروریخت. تا قریب به دو قرن پس از زلزله بنا متروکه ماند و مورد تاراج قرار گرفت، اما در اوایل قرن حاضر در فرآیندی طولانی به همت اهالی فرهنگ دوست تبریز و با حمایت دولت ساختمان بازسازی مسجد ره کمال پیمود و امروز مرمت آن مراحل نهایی خود را می‌گذراند. با تمام آنچه بر این پیکره آجرین رفته است هنوز هم دلربا و استوار میزبان نگاه جستجوگر بازدیدکنندگانی است که قدم به خاک تبریز می‌گذارند.
بخشی از مسجد دارای سقفی است که طلا و لاجورد باهم درآمیخته‌اند و زیبایی کم‌نظیری را پدید آورده‌اند. نوعی خاص از زیبایی که گویی جهان شاه منحصراً برای آرامگاه ابدی خود و همسرش در نظر گرفته است، چراکه در داخل شبستان کوچک مسجد، سردابی است که جای دو قبر در آن پیداست.
کاشی‌کاری‌های معرق با طرح‌های هندسی و ترکیب دل‌انگیزی از کثیرالاضلاع‌های مکرر نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. کاشی‌کاری‌های معرق با طرح‌های اسلیمی و ختایی و کتیبه‌ای از آیات قرآنی به خط ثلث سفید در زمینه فیروزه‌ای بسیار خوش‌رنگ و نیز طرح‌های متنوعی از انواع گل‌ها، بوته‌ها و ترنج‌ها با خطوط نسخ، ثلث و کوفی مزین بهنام‌های جلاله آیات قرآنی و احادیث نبوی.
کاشی‌کاری محراب اما با مقرنس‌های پوشیده شده با معرق و طرح‌های اسلیمی به رنگ فیروزه‌ای، لاجوردی، سفید و طلایی جلوه بدیع دیگری از این هنر را در مسجد به نمایش گذارده است. سردر ورودی مسجد کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فردی دارد که با کاشی‌کاری معرق و کتیبه‌هایی به خط ثلث و خط رقاع متعلق به سال 870 ه.ق و تابلوهایی با خط کوفی شامل سوره‌هایی از قرآن تزئین شده است و از کامل‌ترین نمونه‌های معرق دوران اسلامی به شمار می‌رود.
این بنای تحسین‌برانگیز در هر برهه‌ای از تاریخِ خود مخاطبانش را به تحسین وا‌داشته است، چه مسافرانش در زمان‌های دور مانند کاتب چلبی جهانگرد تُرک که شگفتی خود را از این بنا این‌گونه بیان می‌کند: «درگاه مسجد جهان شاه بلندتر از طاق کسری است، این بنای عالی که با کاشی‌کاری‌های زیبا آراسته شده و گنبدهای بلندی دارد و همه در و دیوار آن با کاشی‌های رنگارنگ زینت یافته است، جامع دل‌انگیزی است که هر کس داخل شود دلش اجازه بیرون شدن را نمی‌دهد» و چه معاصرانش و آنان که در سده‌های اخیر این بنا را مشاهده نموده‌اند، مانند مادام دیولافوآ جهانگرد فرانسوی که می‌نویسد: در شهر تبریز ابنیه قدیمی زیادی باقی نیست اما آنچه باقی‌مانده شایان توجه است و بهترین نمونه آن مسجد کبود است که در قرن 15میلادی ساخته‌شده است.
اکنون این یادگار ارجمند دوران که در قرون و اعصار با سردر عالی و باشکوه، کاشی‌های معرق بی‌مثال و گلستانی از نقوش گل و بته دل از هر بیننده‌ای برده است در گذر از سالیان، هنوز استوار و با صلابت، سلام میهمانان تبریز را پاسخ می‌گوید.
*رئیس روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی
انتهای پیام/
