علی‌اکبر آگاه یکی از مجاهدین نهضت مشروطه ایران همزمان با شکل‌گیری نهضت آزادیستان شیخ محمد خیابانی از طرف دولت مرکزی مأموریت پیدا می کند عازم تبریز شده و در خدمت والی جدید آذربایجان انجام‌وظیفه نماید. آگاه باآنکه در آن برهه از مانوران دولتی دستگاه وثوق‌الدوله و از همراهان عین الدوله والی آذربایجان بشمار می‌آمد، انسانی آزادیخواه و منصف بود که از نزدیک و به‌صورت عینی شاهد شکل‌گیری نهضت آزادیستان به رهبری شیخ محمد خیابانی بود، او در روزهای سرنوشت‌ساز آغاز قیام، بنا بر موقعیت شغلی‌اش چندین بار به‌عنوان نماینده عین الدوله با شیخ محمد خیابانی دیدار داشته است. گزارشی که سید علی آذری به نقل از او در کتاب ارزشمند قیام شیخ محمد خیابانی ارائه داده است، بی‌شک مستندترین روایت از روزهای آغازین قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز است.
او در بخشی از این گزارش که مؤلف مذکور در کتابش عیناً به نقل آن مطالب پرداخته، به فرازی مهم از نطق تاریخی شیخ محمد خیابانی در روز 17 فروردین‌ماه 1299 اشاره می‌کند که در محل عمارت تجدد واقع در بازار صفی ایرادشده است. او می‌نویسد: «وقتی وارد محوطه شدیم، مرحوم خیابانی در حضور بدون اغراق 20 هزار نفر از مردم تبریز مشغول نطق بودند و خلاصه نطق امروز این بود: امروز من رسماً به همه جهانیان اعلام می‌کنم ما علیه این حکومت که قرارداد خانمان‌برانداز وثوق‌الدوله و انگلیس را منعقد کرده قیام کرده‌ایم و چون تبریز که محل نشو و نمای آزادی خواهان است، در تحصیل آزادی پیش‌قدم بوده و فدائیان خود را درراه استقلال و عظمت ایران به خاک سپرده است، اسم آذربایجان را به آزادیستان تبدیل کرده از این تاریخ رسمیت آن را اعلام می‌نماییم.»
اما شیخ محمد خیابانی که بود؟
محمد خیابانی در سال 1297 هجری قمری برابر با 1259 هجری شمسی در خامنه به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات ابتدائی در زادگاهش، به پتروفسک از شهرهای قفقاز رفت و در تجارتخانه پدرش مشغول بکار شد، در بازگشت به تحصیل علوم دینی در مدرسه طالبیه تبریز پرداخت، او در کنار علوم دینی، ریاضیات و حکمت و طبیعیات و تاریخ ادبیات را نیز فراگرفت و در اندک مدتی به مدارج بالای علمی نائل شد. او در جنبش مشروطه در صف آزادی خواهان قرارگرفته و پس از فتح تهران و تشکیل مجلس دوم به نمایندگی مجلس انتخاب شد و در پی التیماتوم روسیه به دولت ایران، به‌عنوان یکی از مخالفان سرسخت آن به مبارزه برخاست.
او در سال 1295 روزنامه تجدد را در تبریز منتشر کرد. در روز 17 فروردین‌ماه 1299 برضد قرارداد استعماری 1919 وثوق الدله در تبریز قیام کرد. خیابانی همواره آذربایجان را جزء لاینفک ایران و ایران را جزء لایتجزی آذربایجان می‌دانست، این موضوع اتهاماتی را که مخالفان و افراد مغرض به دنبال تغییر نام آذربایجان به آزادیستان به او و قیامش وارد می‌ساختند، نفی می‌کرد.
قیام شیخ محمد خیابانی شش ماه به طول انجامید و در جریان آن برای انجام اصلاحات اساسی در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تلاش شد. سرانجام با انتصاب \"مخبرالسلطنه\" به سمت والی آذربایجان، او به یاری نیروهای قزاق به سرکوب قیام پرداخت و شیخ محمد خیابانی نیز در روز 22 شهریورماه سال 1299 شمسی برابر با 29 ذی‌الحجه 1338 هجری قمری به شهادت رسید. پیکر شیخ محمد خیابانی که به‌طور موقت در گورستان سید حمزه تبریز دفن شده بود، توسط خانواده‌اش به تهران منتقل و در صحن آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهرری به خاک سپرده شد.
خانه این شخصیت بزرگ تاریخ معاصر ایران در محله خیابان یکی از محلات قدیمی تبریز واقع است که پس از تملک، مرمت و تجهیز آن توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی هم‌اینک به خانه موزه شیخ محمد خیابانی تبدیل‌شده است.
* گزارش از مهدی بزاز دست‌فروش رئیس امور موزه‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی
انتهای پیام/
