بررسی‌ها و پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی مبین این است که سرزمین الموت با ویژگی‌های زیست‌محیطی مناسب و موقعیت جغرافیایی گذرگاهی بودن آن‌که پلی بین سرزمین‌های شمالی و دشت است، دست‌کم چهار هزار سال پیش زیستگاه مردم بوده و جمعیت چشمگیری داشته است. وجود ریشه‌های عمیق آداب‌ورسوم فرهنگی پیش از اسلام چون مزدایی زرتشتی و مزدکی در این سرزمین، یادگاری از آن دوران است.
با توجه به وجود شواهدی درزمینهٔ کشت پنبه، دام‌پروری و حضور انسان در هزاران سال پیش در این مناطق و همچنین طبق گفته بافندگان این منطقه، پارچه‌بافی از سالیان دور در بین اهالی این مناطق وجود داشته و از نسلی به نسلی دیگر منتقل‌شده تا به امروز که به شکل کنونی باقی‌مانده است.
ایزار در لغت‌نامه دهخدا به معنی دستمال، بقچه و سفره آمده است. ایزار بافی یا همان بافتن سفره نان یا جامه نان در زیرشاخه دست‌یافته‌های سنتی دستگاهی (نساجی سنتی) قرار دارد. این دست‌بافته‌ها پارچه‌های ظریف و نیمه خشنی هستند که در کارگاه‌هایی معروف به پاچال در منطقه الموت با چله‌هایی از جنس پنبه به رنگ سفید و پودهایی از همان جنس، به رنگ‌های آبی و سفید بافته می‌شوند. چله‌ها از جنس نخ‌های پنبه‌ای است و از نخ‌های پشمی دست‌ریسی شده و خودرنگ (سفید و کرم روشن) برای بافت پارچه‌های نیمه خشن استفاده می‌شود و بافت آن را به طایفه مراقی ها نسبت می‌دهند.
درگذشته اهالی روستا برای پخت نان گرد هم می‌آمدند و از این دست‌بافته در تمامی مراحل پخت نان از کیسه آرد تا سفره نان استفاده می‌کردند.
خصوصیات این رشته از صنایع‌دستی مانند دیگر دست‌بافته‌های دستگاهی سنتی این است که تمامی مراحل سه‌گانه بافندگی با ایجاد دهانه کار، پود گذاری و دفتین زدن انجام می‌شود و امکان استفاده از پودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح و بافت با در اختیار داشتن و کنترل حرکات وردها میسر می‌شود که این امر نشانگر حضور مؤثر و خلاق در تولید است.
دستگاه بافندگی سنتی پاچال، شامل غلطک پارچه پیچ، ورد، میل میلک، ساز و قرقره، شانه، دفتین، پدال و طناب است.
برای شروع به بافت، ابتدا باید نخ‌های چله‌کشی (تار) را آماده کرد که این کار به‌وسیله «چوقه» انجام می‌شود. نخ‌ها به‌صورت رفت‌وبرگشت و با ایجاد ضربدر بین تارهای زیرورو بر روی میخ‌ها پیچیده می‌شود، به این مرحله چله‌دوانی گفته می‌شود، معمولاً عرض موردنظر برای چله‌ها 35 سانتی‌متر و طول آن تا چند صد متر در نظر گرفته می‌شود.
پس‌ازآن چله‌ها را بر روی دستگاه بافت انتقال داده که از یک‌سو به« غلطت پارچه پیچ »در قسمت جلوی و از سوی دیگر به میخ‌های بلندی که به بالای دستگاه بافت و یا میله‌های که در سقف تعبیه‌شده است متصل می‌شود. تارها به‌وسیله «ورد» به دو قسمت، تار زیر و تار رو تقسیم می‌شود، سپس از داخل شانه که در میان جعبه دفتین چوبی قرار دارد عبور داده می‌شود. وردها از بالا، توسط طناب‌هایی از جنس پنبه تابیده‌شده است به «ساز»و «قرقره»، به قسمت بالای دستگاه متصل است و در قسمت پایین دستگاه، توسط طناب‌های دیگری به «پدال» متصل می‌شود با حرکت پدال‌ها به سمت پایین توسط پای بافنده وردها به حرکت درآمده و تارهای زیر به پایین هدایت می‌شوند و دهانه‌ای ایجاد می‌شود، که برای عبور پود و ایجاد بافت ضروری است. نخ‌های پود به‌وسیله دستگاه ماسوره‌پیچ به دور ماسوره پیچیده می‌شود و سپس داخل«ماکو» قرارمی‌گیرد. با حرکت نوسانی«دفتین»و «شانه» پود در بین تارها تنیده و محکم می‌شود به‌این‌ترتیب عمل بافت صورت می‌پذیرد.
پس‌ازآنکه 20-25 سانتی‌متر از پارچه بافته شد، انتهای چله‌ها که به بالای دستگاه متصل است رهاشده و پارچه بافته‌شده بر روی غلطک پارچه پیچ گردانده می‌شود، این روند ادامه دارد تا زمانی که تارها به پایان برسد.
نقوش بکار رفته راه‌راه‌های افقی، با عبور پود رنگی (آبی) به فاصله سه تا چهار سانتی‌متر ایجاد می‌شود. پس‌ازآنکه پارچه بافته شد، از دستگاه جداشده و به اندازه‌های مختلف یک متری و گاه بیشتر بریده‌شده و لبه‌ها کنار هم دوخته می‌شود.
گروه‌های قومی در الموت مانند مراغی‌ها که درگذشته‌ای نه‌چندان دور به کشت پنبه اشتغال داشتند، تنها از نخ‌های پنبه‌ای خود در بافته‌ها استفاده می‌کردند. امروزه به علت دسترسی نداشتن به این مواد کاموا جایگزین آن‌ها شده است.
محترم پرهیزکاری هنرمند پیشکسوت ایزار بافی در علی‌آباد الموت بیش از 50 سال از عمر خود را صرف تولید انواع دستباف‌های سنتی با دستگاه پاچال کرده بود و در زمستان سال 98 دار فانی را وداع گفت.
او وجود انواع مختلف دستباف‌ها را در جهیزیه دختران یکی از مهم‌ترین سنت‌ها و اعتبار هر خانواده می‌دانست و به گفته او در صندوقچه خانه هر این روستا انواع مختلفی از پارچه‌های ایزار، چادرشب، کرباس و... وجود دارد. باوجوداینکه زندگی به سمت ماشینی شدن رفته است، افراد معدودی هنوز به این سنت‌ها پایبند بودند و تا چندی پیش سفارش‌هایی برای جهیزیه دختران خود به کارگاه خانم پرهیزکاری می‌سپردند.
ایزار بافی منطقه الموت در سال 1391 با شماره 932 در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است.
گزارش از معصومه طارمی كارشناس ارشد صنايع دستی استان قزوين
انتهای پیام/
