یگانه استاد قفل‌ساز شهر ما، یکی از انسان‌های مهربانی است که در میانه هر کلام و بیانش تورا میهمان خنده‌های آرام و دلنشینش می‌کند، مردی که چاشنی صبوری و پختگی مثال‌زدنی‌اش را این روزها کمتر می‌توانی ببینی و بیابی! استاد کوکبی 55 سال است با آهن دست و پنجه نرم می‌کند و بیشتر از قفل‌های زیبا و پُر رمز و نمادش، آهن روح و درونش نرم و صیقلی شده؛ گاهی در می‌مانی که او بر آهن تاثیر گذاشته و آن را به نرم و موم ساخته یا که برعکس ...
حسن کوکبی این هنرمند کمتر شناخته شده و البته بی‌ادعا و با اخلاق در سال 1333 در قزوین متولد شد . پدرش محمود کوکبی و پدر بزرگش ابراهیم کوکبی قفل‌ساز بودند جدش هم، حاج تقی کوکبی بود که به اوستا تقی قفل‌ساز معروف بود. از 7 سالگی در کارگاه پدری مشغول به کار شد و از همان زمان دم دادن به فلز را شروع کرد. در 14 سالگی طریقه ساخت انواع قفل را یاد گرفت و به طور رسمی قفل‌ساز شد..
به گفته خودش اولین کارگاهی که در آن مشغول شد در ابتدای سعدالسلطنه، راسته وزیر بود تا سال 52 ، بعد مغازه‌ای در نبش خیابان عبیدزاکانی خرید که تا سال 1374 آنجا بود و از آن به بعد هم، تا حالا در خیابان ولیعصر مشغول به کار است.
آثار استاد با الگوی قفل‌های قدیمی و آثاری کاملا منحصر به فرد و بدیع است که در هیچ جا دیده نمی‌شوند ، طراحی قفل‌ها را خودش انجام می دهد، دقیقا در هنگام ساخت، آن را طراحی می کند که بیشتر شامل اشکال حیوانات و به صورت مختصر (انتزاعی) است، تفاوت طرح‌های او با سار آثار این رشته در نحوه حجم دادن به این اشکال است.
قفل‌ها را در اندازه‌های مختلف، از 7 میلیمتر تا 70 سانتی‌متر می سازد جنس آنها هم از فلزات مختلف و ترکیب آنها مثل برنج و آهن و... است که در نحوه ساخت کلید و قفل آنها هم رموز شخصی خود را دارد.
استاد کوکبی می‌گوید: این هنر در این شهر مهجور مانده و تمام سعی من این است که دوباره اسم قزوین را در این رشته زنده کنم و مجموعه‌ای تهیه کنم که این ادعا را ثابت کنم.در تمام کارهایی که انجام می‌دهم، چه در کشاورزی و پرورش گل و چه در قفل‌سازی، فقط یک موضوع بیشترین اهمیت را برایم دارد و آن هم اینکه، در زمان کار غرق در تفکر و تخیل می‌شوم و آرامش بعد از تمام شدن کارهایم، یک دنیا ارزشمند است.
تاريخچه و قدمت قفل‌سازی
در رابطه با تاریخچه قفل سازی شواهد به دست آمده، مؤید آن است که این هنر حداقل از قرن ششم میلادی به بعد در کشورمان رواج داشته است. درآن زمان هنر قفل سازی نیز همانند سایر صنایع وابسته به فلز کاری از اهمیت ویژه ای بر خوردار بود لیکن در ادوار اسلامی در قالب شاخه ای مجزا از هنر به تکامل و ترقی دست یافت. در این دوران قفل علاوه برخصوصیت امنیتی که داشت ، کاربری سمبولیک نیز یافت چنان که دربستن دخیل به نخل ها و علم‌های عزاداری جهت قضای حاجت نیز استفاده می شد. درآن زمان قفل در نذربندی‌های مذهبی اهمیتی همانند ایمن داشتن خانه ها و صندوقچه‌ها از گزند حوادث پیدا کرد و مراکز عمده تولید آن در ایران شامل تبریز، اردبیل، سراب، زنجان، قزوین، تهران، سمنان، کاشان، اردستان، نجف آباد ، اصفهان، چال شتر ، یزد، مهریز، ابرکو، بوانات، شیراز، فسا، جهرم، همدان، کرمانشاه، کرند، بروجرد، بجنورد، مشهد، نیشابور، کرمان می‌شد.
انواع قفل
قفل ها به طور كلي به دو دسته تصویری و هندسی تقسیم می‌شوند و این هنر از دوره ساسانی در ایران رواج داشته است، جنبه آیینی آن بعد از اسلام بخصوص در دوره صفویه به اوج رسیده و صنعتگران هنرمند ایرانی این هنر و صنعت را فرا گرفته اند. در آن دوران قفل علاوه بر خصوصیت امنیتی، کاربرد سمبولیک نیز داشت و ظهور قفل فولادی در زمان صفویه تحول عظیمی را در این صنعت بوجود آورد
قفل‌ها به لحاظ ساختار کاربردی به سه دسته قفل رمزی، قفل کلیدی و قفل طلسمی تقسیم می‌شوند.
قفل‌هایی که بدون کلید باز و بسته می‌شوند به قفل‌های رمزی مشهورند. این قفل‌ها مرکب از چند حلقه عریض متحرک است که در هر حلقه حرف یا حروفی نوشته شده و در هنگام بازکردن قفل درکنار هم قرار می‌گیرند. قفل کلیدی نیز به قفل‌هایی می‌گویند که با کمک کلید باز و بسته می شود این قفل ها در انواع مختلفی چون قفل فنر خاردار، قفل فنر خمیده و قفل فنر پیچ دار قابل مشاهده اند. قفل طلسمی هم از نمونه هایی است که انتقال آن نوعی ایمنی و اتکا به صاحب قفل و دور شدن آن از چشم بدخواهان می بخشید
مهارت قفل سازی سنتی قزوین به شماره 111 در فهرست آثار ناملموس و استاد حسن کوکبی هنرمند پیشکسوت این حرفه و تنها بازمانده هنر قفل سازی قزوین با عنوان «گنجینه زنده بشری در قفل سازی سنتی» با شماره 32 در فهرست «حاملان میراث ناملموس» به ثبت رسیده است.
گزارش از اعظم اکبرحلوائی
مدیر موزه شهر قزوین
انتهای پیام/
