در استان هرمزگان و در مناطقی چون میناب، بندرعباس، بندر خمیر از قدیم کوزه‌هایی از جنس سفال سفید به نام جهله رایج بوده است.
سال‌هاست بعضی گروه‌های اجراکنندهٔ موسیقی در هرمزگان به‌ویژه در میناب و بندرعباس از این نوع کوزه به‌عنوان ساز خود صدا استفاده می‌کنند. ظاهراً جهله در قدیم به‌عنوان ساز خود صدا متداول بوده و مدتی فراموش شده و در سال‌های اخیر دوباره احیا شده است.
تاریخچه جهله
طی بررسی و پژوهش‌های باستان‌شناسی در هرمزگان، پیشینه ساخت و وجود کوره‌هایی برای پخت سفال منطقه به هزاره سوم پ.م (5 هزار سال قبل) می‌رسد (سرلک،1386، ص 6)، طی دو فصل بررسی و شناسایی باستان‌شناسی در شهرستان میناب و یک فصل کاوش باستان‌شناسی در این شهرستان همچنین شهرستان رودان، آثار به دست آمده در این منطقه، ابزار و ادوات این رشته، چرخ سفالگری که با دست به حرکت درمی‌آید و... بیانگر قدمت سفالگری این خطه است.
در شش هزار سال پیش از میلاد مسیح، نخستین نشانه‌های استفاده از کوره در صنعت سفالگری دیده می‌شود و باز یافته‌ها حاکی است در سه هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح، چرخ سفالگری ساده‌ای که با دست حرکت می‌کرده و هم‌اینک نیز استفاده از آن در روستاهای شهوار (از توابع میناب) و کلپورگان (از توابع سراوان) رایج است به خدمت سفالگران درآمده و تحول بزرگی در این صنعت به وجود آورده است.» (حسن بیگی، 1365، ص 50)
جهله یا همان کوزه آبخوری با قائده کروی و غیر ایستا، در حال حاضر تنها در شهوار میناب تولید می‌شود. نمونه‌هایی از این فرم خاص در کشورهای واقع در شرق آفریقا مشاهده شده است.
این کوزه با توجه به ویژگی، فرم خاص و سایر مواد افزودنی موجود در گل سفال (خاکستر)، در خنک نگه‌داشتن آب کارایی خارق‌العاده‌ای دارد.
جهله قرن‌ها فرم باستانی خود را حفظ کرده و همواره موردتوجه و علاقه یونسکو نیز بوده است.
امروز دیگر این ظرف کاربری خود را از دست داده است و تولید این ظرف زیبا و کم‌نظیر که زمانی در بیشتر مناطق هرمزگان انجام می‌شد از بین رفته و تنها توسط استاد عبدالله رحیمی شهواری در روستای شهوار میناب انجام می‌شود.
طریقه نواختن جهله
برای به صدا درآوردن جهله با کف یکی از دست‌ها به‌طور عمودی بر دهانهٔ آن و با دست دیگر بر بدنه آن می‌کوبند.
نتیجهٔ صوتی این دو شیوهٔ نواختن کاملاً باهم متفاوت‌اند. صدای ایجاد شده در دهانه جهله بسیار گرفته و نسبتاً بم و صدای حاصل از قسمت شکم آن زیر و نسبتاً خشک است.
تلفیق این دو جنس صدا باعث صدادهی جالبی می‌شود. جهله را هم به‌صورت منفرد و هم به‌صورت گروهی می‌نوازند و هر نوازنده بیش از یک ساز استفاده نمی‌کند.
در داخل جهلهٔ هرمزگان هنگام نواختن آب نمی‌ریزند و از این رو نیازی به تغییر کوک آن با افزایش یا کاهش آب داخل کوزه نیست.
در قدیم در بندرلنگه و بندرکنگ از خمرهٔ سفالی همراه با هاون برنجی به‌عنوان سازهای خود صدا در مجالس عروسی استفاده می‌شد و خمره را با زدن ضربهٔ کف دست بر دهانهٔ آن به صدا درمی‌آورند.
موفقیت در عرصه بین‌المللی
در حال حاضر از جهله در کنار ادوات موسیقی و سازهای دیگر در برخی گروه‌های موسیقی استفاده می‌شود.
موسی کمالی نامی آشنا در وادی هنر هرمزگان به‌ویژه موسیقی است، کسی که این ظرف سفالی را به یکی از ادوات موسیقی تبدیل نموده است. او در سال 1374 با گروه موسیقی جهله فعالیت خود را آغاز کرد و توانست موفقیت‌های چشم‌گیری را در عرصه بین‌المللی کسب کنند.
جهله یکی از صنایع‌دستی محلی و ارزشمند هرمزگان است که رفته رفته ساخت آن منسوخ می‌شود بنابراین استفاده از آن به‌عنوان یک وسیله موسیقی می‌تواند به حفظ و تولید بیشتر آن کمک کند.
صدای جهله به‌عنوان یک برند نه تنها در هرمزگان بلکه در جهان برای دوستداران موسیقی خاطره‌انگیز است و خواهد بود و امیدواریم به‌عنوان یک ساز اصیل و بومی که بار فرهنگی برای مردم منطقه دارد بیش از پیش به آن توجه شود.
* گزارش از بهاره جوشعار کارشناس میراث‌فرهنگی
انتهای پیام/
