دیوار بزرگ گرگان دارای 200 کیلومتر طول به‌همراه تأسیسات وابسته شامل خندق، کوره‌های آجرپزی، سد خاکی، کانال‌های آب‌رسانی، 38 قلعه و برج‌های نگهبانی متصل به دیوار و بیش از 20 قلعه شهرهای حاشیه جنوبی دیوار و... است که به جهت غربی‌شرقی از سواحل شرقی دریای کاسپین واقع در شمال شهر گمیشان شروع و تا صخره‌های بیلی کوه در پارک ملی گلستان (روستای زاو پایین، دهستان عزیزآباد، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله) در امتداد گرگانرود احداث شده است.

تاکنون سیاحان و سفرنامه‌نویسان زیادی از دیوار گرگان یاد کرده‌اند و از سال 1310 خورشیدی مطالعات میدانی پراکنده توسط بعضی پژوهشگران ایرانی و خارجی روی دیوار بزرگ گرگان اجرایی شده است، اما تهیه عکس هوایی از محوطه باستانی ایران علی‌الخصوص شناسایی 145 کیلومتر از مسیر دیوار بزرگ گرگان توسط اشمیت آمریکایی، بستر لازم را برای مطالعات گسترده باستان‌شناسی فراهم کرد.

در دهه 1350 خورشیدی شادروان محمدیوسف کیانی، سرپرست هیئت کاوش باستان‌شناسی دشت گرگان با پرواز مجدد بر روی دیوار بزرگ گرگان موفق به شناسایی 155 کیلومتر از مسیر دیوار بزرگ گرگان از سواحل شرقی دریای کاسپین تا کوه‌های پیشکمر در ارتفاعات مربوط به عرب‌داغ می‌شود که نتایج این بررسی هوایی با همکاری شادروان محمد مهریار، به‌همراه نتایج اولین کاوش دیوار بزرگ گرگان در قلعه شماره 13 و دشت حلقه یکی از قلعه شهرهای مهم ساسانی در دشت گرگان، چاپ و ارائه شد.

پس از یک وقفه 15 ساله در روند مطالعات دیوار بزرگ گرگان و تأسیسات وابسته، در سال 1377 خورشیدی و با پیگیری‌های صورت گرفته توسط مسئولان سازمان وقت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دیوار بزرگ گرگان به‌همراه چندین اثر شاخص در سطح کشور به‌عنوان یکی از پروژه‌های بزرگ در حوزه میراث‌فرهنگی معرفی و بر حسب میزان اعتبار تخصیصی، اقدامات حفاظتی دیوار بزرگ گرگان نیز آغاز شد.

در سال 1378 خورشیدی با تأمین بخشی از اعتبارات پژوهشی، اولین بار بررسی پیمایشی هدفمند باستان‌شناسی به سرپرستی جبرئیل نوکنده عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و مدیر پروژه‌های باستان‌شناسی دشت گرگان آغاز و در تابستان این سال دیوار بزرگ گرگان به‌همراه تأسیسات وابسته با شماره 2345 در سال 1378 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

به‌علت گستردگی و پراکندگی قلمرو دیوار بزرگ گرگان در محدوده جغرافیایی استان گلستان (ارتفاعات البرز شرقی، جلگه‌ها و دشت‌های حاصلخیز، ترکمن‌صحرا، حوضه آبریز گرگانرود، اترک رود، سواحل شرقی دریای کاسپین، خلیج گرگان و...) هنوز اطلاعات کاملی از دیوار بزرگ گرگان و تأسیسات وابسته وجود ندارد و همچنان مطالعات میدانی، اقدامات حفاظتی، معرفی و آگاهی‌بخشی عمومی استمرار دارد.

در بیست‌ویکمین سالروز ثبت این اثر ارزشمند در فهرست آثار ملی، عزم و همت جدی همه مسئولین و دولت‌مردان صفی و ستادی برای تأمین مالی و همکاری صمیمانه مردم شریف استان گلستان در ادامه اهداف عالی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در راستای تحقق ثبت در فهرست میراث جهانی به‌عنوان یک فرصت گردشگری تاریخی‌فرهنگی پایدار برای استان الزامی و در قبال آن شاهد پویایی و رونق اقتصادی اشتغال‌زایی و افزایش درآمد ناخالص ملی در منطقه خواهیم بود.

* مدیر پایگاه دیوار بزرگ گرگان

انتهای پیام/