حسین بن علی (ع) و یارانش در روز دهم محرم سال 61 هجری قمری، میراثی ارزشمند و تکرار نشدنی بر جای گذاشتند که همواره در امتداد تاریخ جاری است و با گذشت حدود 1400 سال از آن واقعه، هنوز حرف‌های زیادی برای مردمان جهان دارد.
اما حسین (ع) نشان داد که می‌توانیم پیام خود را حتی با خون خود برای قرن‌ها به عالمیان برسانیم که ظلم پایدار نیست و روزی آزادی‌خواهی و عدالت در این پهنه گیتی گسترده خواهد شد. مهم باور بر این مبانی و اعتقاد راستین بر معنویت دل‌های پاک مردمانی است که بر پایه امید و آرمان زنده‌اند و زندگی می‌کنند و این خود ارزشی است بی حد و انتها.
اما سخن از ارزش‌های محرم و فرهنگ عاشورا، بی‌آنکه این داشته فرهنگی و اجتماعی غنی و ارزشمند را با آثار معنوی و آیین‌های مرتبط با آن در نیامیزیم، اجحاف در حق سخن است. میراث معنوی ما ایرانیان شامل دایره وسیعی از ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی عامه و جوامع محلی از منظر آیین‌ها، سنت‌ها، رسوم، اعتقادات و حرکات جمعی است که عزاداری‌ها، مرثیه‌ها و مراسم مرتبط با سوگواری اهل بیت یکی از اجزای مهم، تاریخی و جدایی‌ناپذیر با فرهنگ شیعی و ایرانی ما مردمان کهن آسیایی، را در بر می‌گیرد.
از این‌رو مراسم‌ها و سوگواری‌های مربوط به ایام محرم و عاشورای حسینی، یکی از شاخص‌ترین رویدادهای فرهنگی و اجتماعی اقصی نقاط ایران است که فارغ از گرایش‌های دینی، مذهب یا نوع تفکر، یکایک اجزای جامعه را برای 10 روز از سال، برای یک هدف مشخص و به یک منظور گرداگرد یکدیگر جمع می‌کند تا بار دیگر یادآور یک واقعه تاریخی که چرخه زندگی انسان‌ها را به قبل و بعد از خودش تقسیم کرده، باشیم،تعمق در اینکه اگر بار دیگر حادثه‌ای مشابه در دوران حاضر ما رخ دهد، ما کجای ماجرا خواهیم بود.
در میان مراسم‌های مرتبط با عاشورا که در سطح کشور برگزار می‌شود و مردم به هر طریق، ضمن عزاداری به شهدای روز تاسوعا و عاشورا ادای احترام کرده و یادآور مصائبی که بر آنان رفته می‌شوند، شاید بتوان استان سمنان را از منظری مهد و خواستگاه آئین‌ها و مراسم‌های عاشورایی و عزاداری سید و سالار شهیدان دانست. چرا که از هر کجای این استان عبور می‌کنیم، از کوچک‌ترین روستاها تا شهرهای بزرگ، شاهد برپایی انواع مختلف آیین‌ها، تعزیه‌ها، شیوه‌های خاص عزاداری و سوگواری هستیم که هر یک در نوع خود راوی یک بخش از این رویداد تاریخی و برخواسته از سنن و باورهای مردم آن منطقه در جغرافیای سرزمینی است.
از توزیع نذری‌های متنوع و غذاهای خاص گرفته، تا نخل‌گردانی، شیوه‌های خاص مرثیه‌سرایی و روضه‌خوانی و برپایی خیمه در این روز، همه بازگو‌کننده عظمت و شکوه یک اتفاق بزرگ است.
در استان سمنان تاکنون بیش از 200 آیین و مراسم سنتی و تاریخی عزاداری ایام محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا شناسایی شده که از این حیث یکی از استان‌های حائز طرفیت در حوزه میراث معنوی و ناملموس شناخته می‌شود.
از این تعداد، 30 اثر با درخواست جوامع محلی و پس از گردآوری اطلاعات و مستندات لازم، در فهرست میراث ناملموس کشور قرار گرفته‌اند که تلاش می‌شود هر سال دست کم پنج تا 10 اثر، در این حوزه، پس از شناسایی به آثار واجد ارزش و ثبت شده افزوده شود.
شاید بتوان از مهم‌ترین آثار معنوی با محوریت محرم و عاشورا در استان سمنان، را شناسایی و ثبت 11 عنوان مراسم نخل‌گردانی در چندین روستا و شهرهایی نظیر شهمیرزاد، مهدی‌شهر، شاهرود، تکیه جهادیه شهر سمنان و دامغان اشاره کرد که هر کدام تفاوت‌های بسیاری در شیوه تجمع مردم، حرکت و ابعاد و اندازه نخل با یکدیگر دارند.
همچنین مراسم سنگ‌زنی در سمنان و روستای حسن‌آباد و زانو زدن در روستا لاسجرد شهرستان سرخه نیز از دیگر مراسم‌های خاص و منحصر به‌فرد استان است که سالانه علاقه‌مندان و گردشگران مذهبی زیادی را برای بازدید از این مراسم که با نظم و ترتیب مثال‌زدنی برگزار می‌شود، به نقاط محل اجرای این سنت جذب می‌کند.
از دیگر آیین‌های منحصر به‌فردی که مطابق مشاهدات و پژوهش صورت گرفته در سطح کشور، تنها در شهر دامغان انجام می‌شود، مراسم روز یازدهم محرم است که علاوه بر سوگواری و عزاداری در دهه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا، سیاه‌پوش شدن شهر در سوگ شهادت 72 فرشته آسمانی است، دسته‌های عزاداری به خیابان‌ها می‌آیند و غذای نذری در تعداد بی‌شماری میان عزداران حسینی توزیع می‌شود که به گمان پژوهش‌گران در آن روز خاص، دست‌کم 20 تا 30 هزار نفر از گوشه کنار کشور برای شرکت در این مراسم به دامغان سفر می‌کنند.
اما در این میان نباید از شهر سرخه و مراسم‌های خاص آن به سادگی عبور کرد. مراسم «قاتل آو» یا در فارسی «آب قاتل»، «حیدر حیدر» در تکیه آق علی چال و مراسم «دسته عرب» از جمله میراث معنوی و روایی در سرخه است که جمعیت پرشمار شرکت‌کننده در خلال برگزاری این مراسم‌ها، نشانگر ارزش‌ها و باورهای اصیل مرتبط با آن است.
به‌عنوان مثال در مراسم قاتل آو، با بهره‌گیری از واقعه مسدود کردن آب بر خیمه‌های جبهه حق از سوی دشمنان، مسیر ورودی آب از خارج از شهر توسط عزاداران طی می‌شود و این میان با مرثیه‌خوانی بر سوگ امام دل‌ها می‌نشینند. تعزیه نیز از دیگر اجزای مهم و جاری در فرهنگ عاشورایی مردمان استان سمنان است.
از هر شهر که گذر می‌کنیم، شاهد برپایی تعزیه و نمایش‌های روایی واقعه عاشورا هستیم که مراسم «حسن و حسین» میامی گرفته تا تعزیه روستای گرمن شاهرود، تعزیه گرمسار و خیمه‌سوزان دامغان، سرخه و سمنان، هر یک از ویژگی‌ها و روایت‌های شفاهی و بعضاً ریشه در فرهنگ جامعه محلی دارد که مخاطبان به‌دلیل ارتباط روحی و معنوی خاصی که با رویدادهای وقایع برقرار می‌کنند، مجذوب آن شده و بر مصائب اهل جنت سوگواری می‌کنند.
بی‌شک سمنان، استانی است که باید در همه فصول و ایام سال مورد بازدید قرار گیرد. از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی گرفته تا مواریث ناملموس که هر آینه رنگ و بوی توالی زندگی و حیات در آن متبلور و متجلی است، همه و همه انگاره‌‌هایی نو در ذهن مخاطب ایجاد می‌نکند و ظرفیتی مغفول را نمایان می‌سازد.
انتهای پیام/
