عشایر این منطقه به‌دلیل کوچ‌نشین بودن و حرکت‌های مداوم، معمولاً از دارهای افقی که به‌راحتی جمع‌شده و در مناطق اسکان ایل قابل استقرار باشد، استفاده می‌کردند. از نظر مصرف نیز بخش عمده‌ای از قالی و گلیم‌های ساده تولیدشده توسط زنان، جنبه خودمصرفی داشته و در زندگی روزمره آنان مورد استفاده قرار گرفته است.

گلیم نقش برجسته در بین سایر رشته‌های صنایع‌دستی دارای حداکثر صنعتگر دستی است که اکثراَ شامل زنان بوده و در کارگاه‌های خانگی  تولید می‌شود، چراکه با تکنیک و شیوه‌های مختلف بافت آشنایی داشته و علاوه بر رسیدگی به امور منزل، به بافت گلیم نقش برجسته می‌‌پردازند.

گلیم نقش برجسته مهمترین و اصیل‌ترین صنعت دستی ایلام بوده که برای اولین‌بار در سال ۱۳۶۶ شمسی توسط سحر چلانگر از توابع شهرستان چرداول بافته می‌شود. او دست به ابتکار عمل‌ زده و چند گره قالی در متن بافته خود می‌زند. از آن زمان تاکنون این هنر توسط عده کثیری انجام شده و به آن اشتغال دارند. به‌واسطه مستندات و چاپ کتابی در این خصوص، گلیم نقش برجسته به‌نام ایلام در فهرست آثار ملی به‌ثبت رسیده است.

گلیم نقش برجسته بیشتر جنبه تزئینی داشته و به‌صورت تابلو بافته می‌شود و ضمن آنکه زنان بنا به میل ذاتی خود به خانه‌داری و تزئین خانه‌‌های خود می‌پردازند که در این میان علاوه بر نقوش الهام گرفته از طبیعت پیرامون و نگاره‌های اصیل و اعتقادات مذهبی خود نقوش کتیبه‌ای همچون طرح نوشتاری دوازده امام (ع) و نقوش تصویری ائمه اطهار و آیات قرآنی (آیه‌الکرسی) را با اشتیاق بر بافته خود ثبت می‌کنند.

مواد اولیه مصرفی عمدتاً نخ پشمی و نخ پنبه‌ای است که معمولاً از نخ پنبه‌ای برای تار (چله) و از نخ پشمی برای گره و پود گلیم نقش برجسته استفاده می‌شود. بافندگان ایلامی نخ پشمی موردنیاز خود را از پشم دام‌های منطقه خود تهیه می‌کنند.

سایر ابزارهای گلیم نقش برجسته شامل افزار شانه مانندی به نام دفه یا دفتین است که برای ضربه زدن و هموار کردن سرنخ‌ها و رشته‌های پود پس از بافته شدن هر رج به‌کار می‌رود. کارد وسیله دیگر بافت است که قلابی در انتهای تیز آن تعبیه شده و بافنده به‌جای آنکه نخ را با انگشت بر چله‌ها گره بزند قلاب را به‌کار می‌برد و سپس سرنخ را با تیغه همان افزار می‌بُرد و کار سریع‌تر انجام می‌شود.

از جمله ابزارهای کار گلیم‌بافی می توان به دفتین و کارد و قلاب اشاره کرد که به‌وسیله آن رشته‌های نخ تار را گرفته و با خامه گره می‌زنند و از کارد فقط در بریدن سر ریشه‌ها استفاده می‌کنند.

از جمله ویژگی‌های گلیم نقش برجسته مرغوب می‌توان به سبکی وزن بواسطه استفاده از مواد اولیه ظریف، تقارن طرح و نقش، نداشتن سره یعنی نداشتن کجی ابعاد و ثبات رنگ الیاف به‌کار رفته در آن اشاره کرد.

* گزارش از حمید بختیاری کارشناس ارشد صنایع‌دستی

انتهای پیام/