به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی ، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس، مصطفی رخشنده‌خو امروز 13 مهرماه 1399 اظهار کرد: «کتیبه‌های شاپور اول ساسانی در غار حاجی‌آباد به خط و زبان پهلوی ساسانی و پارتی، در طول دهه‌های گذشته متحمل آسیب‌های زیادی شده‌اند که بخشی از آن ناشی از تأثیر عوامل طبیعی همچون تورق در بخش‌هایی از کتیبه و ایجاد لایه تیره بر سطح کتیبه‌ها و همچنین آسیب ناشی از عوامل انسانی همچون یادگاری نویسی با رنگ‌های صنعتی از دهه‌های گذشته، بوده است؛ بنابراین باهدف ایجاد شرایط حفاظتی بهتر برای این کتیبه‌های ارزشمند، انجام فعالیت‌های حفاظتی و ساماندهی در دستور کار قرار گرفت.»
او بیان کرد: «با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، گروه حفاظت با ترکیبی از مستندنگار، کارشناسان حفاظت و مرمت، باستان‌شناس، استادکاران و نیرو‌های فنی مرمت‌کار در بهار سال ۱۳۹۹، این پروژه را با تجهیز کارگاه در محل کتیبه‌ها آغاز کردند و طی مدت‌زمان فعالیت‌های خود، عملیات حفاظت از کتیبه و ساماندهی محیطی اثر را انجام دادند.»
سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به سرفصل و جزئیات مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده در این محوطه تاریخی پرداخت و افزود: «مستندنگاری با هدف ثبت و ضبط وضعیت موجود کتیبه‌ها، امکان پایش بهتر سطح اثر و استفاده از مستندات لازم در آسیب‌نگاری و حفاظت مؤثر کتیبه‌ها، از چند سال قبل در دستور کار قرار گرفته بود که نهایتاً با همکاری مشترک با پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی‌فرهنگی در قالب طرحی درزمینه مستندنگاری میراث صخره‌ای انجام شد.»
او ادامه داد: «مهم‌ترین فعالیت‌های مستندنگاری و داده‌های حاصل از آن شامل انجام فتوگرامتری و تهیه تصاویر تخت از کتیبه‌ها و همچنین تهیه مدل سه‌بعدی از اثر بوده است. همچنین در مرحله بعد از مستندنگاری، تنوع عوامل آسیب‌رسان و ایجاد تغییر در سطح و عمق سنگ‌نبشته‌ها مورد شناسایی و دسته‌بندی قرار گرفتند.»
رخشنده‌خو بیان کرد: «اساس و مبنای دسته‌بندی و ترسیم آسیب‌ها، الگو‌های استانداردی بوده که توسط مؤسسات بین‌المللی ازجمله کمیته سنگ ایکوموس مشخص‌شده‌اند و بر اساس آن انواع پدیده‌های وابسته به تخریب شیمیایی و فیزیکی و بیولوژیکی سنگ شناسایی بر روی نقشه‌های آسیب‌نگاری پیاده‌سازی شده است؛ لازم به ذکر است با توجه به اتمام مراحل لایه‌برداری چرکی‌ها و استحکام‌بخشی بخش‌های پوسته‌شده کتیبه، در نظر است وضعیت پس از حفاظت مجدد مورد مستندنگاری قرار گیرد و از مستندات آن در پایش تغییرات احتمالی سطح اثر در درازمدت استفاده شود.»
او پیرامون انجام مطالعات آزمایشگاهی بیان کرد: «بر اساس مطالعات زمین‌شناسی و سنگ‌شناسی به‌عمل‌آمده، محدوده غار حاجی‌آباد بخش عمده از رخ‌نمون‌های چهره‌ساز منطقه در طاقدیس‌های کوه حسین و از نوع سازند آهکی سروک است.»
سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: «این سازند آهکی با لایه‌های نازکی از مارن به‌صورت بین‌لایه‌ای همراه شده است و هوازدگی آن نامنظم و سازند آغشته به ترکیبات آهن است. به همین دلیل رخ‌نمون‌های سطحی این سازند آهکی در سطوح هوازده کرم‌رنگ تا قهوه‌ای روشن است.»
او عنوان کرد: «ازجمله بررسی‌های آغازشده در مورد کتیبه‌های غار حاجی‌آباد مطالعه فرسودگی‌های زیست‌محیطی آن بوده است. امروزه حفاظت از آثار تاریخی به دلیل تأثیر فزاینده و مخرب آلودگی‌های زیست‌محیطی، یک ضرورت است. لزوم انجام مطالعات حفاظتی به دلیل افزایش نگرانی‌ها در مورد آسیب‌هایی است که ممکن است در اثر حضور میکروارگانیسم‌ها به میراث تاریخی وارد شود. به‌منظور تکمیل بررسی‌های آسیب‌شناسی و تعیین ماهیت تغییرات و آسیب‌ها در سطح کتیبه حاجی‌آباد، اقدام به برداشت نمونه‌های کم مقدار شد.»
رخشنده‌خو بابیان اینکه از همکاران بخش مطالعات عوامل بیولوژیک بر روی کتیبه‌های غار حاجی‌آباد دکتر محمد سهرابی گلسنگ‌شناس، عضو هیئت‌علمی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مجری طرح بررسی و کنترل عوامل فرسودگی زیستی در تخت جمشید است، افزود: «بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از تحقیقات اولیه، پوشش سیاه و چرکینی که در اطراف کتیبه حاجی‌آباد شکل‌گرفته است مربوط به گونه‌هایی از سیانو باکتری رشته‌ای و برخی گونه‌های درون سنگی سیانو باکتری و نیز مربوط به برخی گلسنگ‌های خاص است.»
او ادامه داد :« دکتر سهرابی معتقد است با توجه به نمونه‌برداری‌های انجام‌شده و انجام مطالعات میکروسکوپ نوری و الکترونی، مشخص شده که این لکه‌ها مربوط به یک‌گونه سیانو باکتری رشته‌ای هستند.»
سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید عنوان کرد: «سیانو باکتری‌ها می‌توانند رنگ‌دانه‌های جمع کننده نور در ساختار سلولی خود را تنظیم کنند و با تولید رنگ‌دانه‌های مناسب منجر به بدرنگ‌تر شدن سطوح تاریخی شوند. همچنین تحقیقات تکمیلی در خصوص شناسایی دقیق گونه، میزان نیتروژن موجود در سطح سنگ ناشی از فعالیت این سیانو باکتری‌ها، انباشت فلزات سنگین، میزان کربن آلی، فسفات و سولفات و نیترات تولیدی این سیانو باکتری و همچنین میزان عمق نفوذ رشته‌ها به سطح سنگ‌ها که همه می‌تواند تأثیرات مخربی ایجاد کند در حال بررسی تکمیلی است این در حالی است که پاک‌سازی لایه‌های تیرگی و رسوبات و حفاظت و استحکام‌بخشی کتیبه انجام‌شده و موضوع پاک‌سازی تیرگی‌ها در سطح صخره و کتیبه با در نظر گرفتن تمامی نکات فنی و حفظ ارزش‌های تاریخی و زیبایی‌شناسی اثر دنبال شد.»
او افزود: «به‌منظور پاک‌سازی لایه‌های چرکی، حلال‌های مختلفی مورد آزمون قرار گرفت. استفاده از آب و ترکیب آب و الکل، حلال‌هایی بودند که تأثیر بهتری در حذف لایه تیره داشتند. به‌ویژه آب ولرم با محدوده دمای حدود ۳۰ درجه سانتی‌گراد نتیجه مطلوب‌تری در پاک‌سازی داشت، همچنین بخش‌هایی از رسوبات که از سختی بیشتری برخوردار بودند پس از طی آزمون‌های آزمایشگاهی اولیه، با استفاده از ضمادگذاری خمیرکاغذ و محلول ۱۰ درصد کربنات آمونیوم مورد پاک‌سازی قرار گرفت. رنگ‌هایی صنعتی که در دهه‌های گذشته در بخش‌هایی از صخره و کتیبه به‌عنوان یادگار نویسی استفاده شده بود با استفاده از حلال‌های استون و همچنین تینر پاک‌سازی شد.»
رخشنده‌خو افزود: «همچنین بخش‌هایی از سطح سنگ در محدوده کتیبه‌ها و قاب‌های پیرامونی آن‌ها دچار تورق و شکستگی بود و برای کنترل فرسایش اقدام به استحکام‌بخشی قسمت‌های سست از طریق تزریق مواد استحکام‌بخش به درون‌ریز ترک‌ها و پشت سطوح سست سنگ و ملات‌گذاری محدود در بخش‌های شکسته سطح کتیبه با استفاده از ملات‌های آهکی متناسب (موسوم به لدان) از جمله اقداماتی بود که انجام شد.»
او از کنترل آب‌های جاری بر روی کتیبه‌ها خبر داد و گفت: «موقعیت قرارگیری کتیبه‌ها بر سینه صخره به‌گونه‌ای است که به هنگام بارندگی، رطوبت نفوذی روی صخره و بر روی پیشانی غار حرکت کرده و بر روی کتیبه‌ها جاری می‌شد. همچنین وجود منافذی بر بالای کتیبه‌ها در سطح صخره باعث می‌شد تا ماه‌ها پس از بارندگی، همچنان رطوبت از منافذ خارج‌شده و لایه‌ای از رطوبت بر روی کتیبه‌ها نفوذ کند که خود عاملی برای حضور عوامل بیولوژیکی و ایجاد تیرگی در سطح صخره و کتیبه‌ها است.»
سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید تأکید کرد: «به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه در حفاظت بهتر کتیبه‌ها در مقابل سرازیر شدن آب‌های جاری ناشی از بارندگی و همچنین ممانعت از ته‌نشست مجدد تیرگی‌ها، اقدام به اجرای ماهیچه انحرافی باضخامت اندک و با شیب سه درصد بر پیشانی بالای صخره و بافاصله نسبتاً زیادی از کتیبه‌ها شد. این ماهیچه (آبراهه) که با فاصله حدود یک‌متری از قاب کتیبه‌ها، همچنین رطوبت نفوذی و دائمی را که در همه فصول سال از طریق چند روزن بالای کتیبه‌ها بر روی آثار جاری می‌شد را کنترل و به خارج از محدوده قاب کتیبه‌ها هدایت خواهد کرد.»
او به ساماندهی عرصه و محیط عمومی غار حاجی‌آباد هم اشاره کرد و گفت: «به‌موازات انجام فعالیت‌های پیش‌گفته، حذف علف‌های هرز در محوطه غار، ترمیم و تکمیل حصار‌های حفاظتی در ورودی غار، رنگ‌آمیزی حصار‌های حفاظتی، جمع‌آوری انبوه کود‌های حیوانی از کف غار (محوطه غار حاجی‌آباد در دهه‌های گذشته به‌عنوان پناهگاه دام و احشام مورداستفاده قرار می‌گرفته است)، محوطه‌سازی محدوده غار با ریختن لایه‌ای شن بر کف محوطه و نصب تابلوی معرفی در مقابل محوطه اقدامات دیگری است که به‌منظور حفاظت بهتر از عرصه غار و ساماندهی وضعیت محیطی اثر انجام شد.»
انتهای پیام/
