شواهد معماری و مجموعه منابع موجود و سفرنامه‌ها نشان از این دارد که در گرگان کنونی شهر تاریخی استرآباد قرار داشته و مطمئناً در لایه‌های تحتانی این شهر تاریخی، می‌توان آثار فرهنگی باارزشی به دست آورد و بیش‌ازپیش با تاریخ و گذشته منطقه استرآباد آشنا شد.

این گفت‌وگو به بهانه پایان کاوش باستان‌شناسی که حدود دو ماه در شهر تاریخی استرآباد در حال اجرا بود و آشنایی بیشتر یافته‌های آن، با حبیب رضایی سرپرست هیئت کاوش باستان‌شناسی شهر تاریخی استرآباد(گرگان) انجام‌شده است.

لطفاً خودتان را معرفی و از سوابق خود برای مخاطبان میراث‌آریا بگویید.

حبیب رضایی هستم. دانشجوی دکتری باستان‌شناسی با گرایش دوران تاریخی؛ در حال حاضر به‌عنوان  کارشناس ثبت آثار غیرمنقول در اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان مشغول فعالیت هستم و بیش از دو دهه فعالیت میدانی در حوزه باستان‌شناسی دشت گرگان دارم.

در طی این سال‌ها در کاوش‌هایی مانند دیوار بزرگ گرگان، شهر تاریخی گرگان، تپه بازگیر، قلعه‌خندان، پل تاریخی آق‌قلا، تپه پوکردوال، خرگوش‌تپه، تپه شریف و... به‌عنوان، عضو، معاون و سرپرست حضور داشته و البته مقالات و سخنرانی‌هایی نیز در حوزه باستان‌شناسی دشت گرگان در همایش‌های مختلف داشته‌ام.

در مورد کاوش اخیر در شهر تاریخی استرآباد و چگونگی اجرای آن توضیح دهید.

کاوش باستان‌شناسی اخیر در شهر تاریخی استرآباد که با اجرای دو ماه کار میدانی به اتمام رسید، از اواسط آبان‌ماه و در پی کشف اتفاقی تعدادی از اشیای فلزی در محله سرچشمه این شهر آغاز شد.

در این کشف اتفاقی تعداد بیش از 80 قلم شیء تاریخی‌فرهنگی در حین حفر چاه برای احداث بنایی مذهبی به وسیله کارگران ساختمانی به دست آمد و پس از اطلاع و حضور مسئولان و کارشناسان اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان در محل کشف، با اخذ مجوزهای لازم از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور، عملیات اولین فصل کاوش باستان‌شناسی در این محل آغاز شد و به‌مدت دو ماه ادامه یافت.

در این دو ماه کاوش باستان‌شناسی چه یافته‌هایی داشتید؟

درنتیجه‌ کاوش صورت‌گرفته در این فصل، آثار و شواهدی تاریخی از دوره‌های قاجار، صفوی، تیموری، ایلخانی و سلجوقی شناسایی شد. این آثار شامل بقایای معماری، یافته‌های سفالی و شیشه‌ای و همچنین اشیا و ظروف فلزی است.

مهم‌ترین یافته‌های فرهنگی به‌دست‌آمده از این کاوش مجموعه‌ای از اشیای فلزی (مس و مفرغ) مربوط به دوره سلجوقی با قدمتی نزدیک به هزار سال است. این اشیای فلزی شامل انواع شمعدان، پی‌سوز، بخوردان، عود سوز، قندیل، سراج و ظروف بزرگ و کوچک است که بعضاً دارای تزیینات و کتیبه نیز هستند.

تاکنون کشف چنین مجموعه‌ای فلزی از دوره سلجوقی که در بستری تاریخی و در حین کاوش‌های باستان‌شناسی به ‌دست‌آمده باشد، در ایران سابقه نداشته و بی‌نظیر است، اندک نمونه‌های مشابه کشف‌شده در ایران و دنیا، فاقد هویت و شناسنامه مشخص هستند و محل دقیق بستر باستان‌شناسی آن اشیا بر ما پوشیده است.

بر اساس یافته‌های اخیر، محل کشف‌شده در گذشته چه کارکردی داشته است؟

اعلام نظر قطعی در خصوص کارکرد این فضا نیازمند به ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی و ادامه پژوهش‌ها در این سایت است، زیرا هنوز شواهد و یافته‌های خیلی متقنی برای چیستی کارکرد این فضا به دست نیاوردیم، اما فرضیه محتمل‌تر در حال حاضر این است که اینجا احتمالاً محل ساخت این اشیای فلزی در دوران سلجوقی باشد.

آثار کشف‌شده از این کاوش در کجا نگهداری می‌شود؟

در پایان فصل اول کاوش در این سایت، این گنجینه ارزشمند و نفیس فلزی موجود از بستر تاریخی به شکل کامل برداشت و به آزمایشگاه حفاظت و مرمت موزه باستان‌شناسی گرگان انتقال داده شد تا عملیات نجات‌بخشی و حفاظت اولیه این یافته‌ها آغاز شود.

ادامه کاوش در این سایت برای رسیدن به خاک بکر و کامل شدن آگاهی‌های باستان‌شناختی این محوطه ارزشمند، نیاز به انجام کاوش‌های آتی و مطالعات تکمیلی دارد و می‌تواند در پاسخگویی به بسیاری از پرسش‌های ما در خصوص کارکرد فضایی محل کشف این گنجینه فلزی منحصربه‌فرد و همچنین مطالعه لایه و نهشته‌های فرهنگی تحتانی‌تر از دوران سلجوقی در این سایت کمک شایانی کند.

چه کسانی شما را در اولین فصل از کاوش شهر تاریخی استرآباد همراهی کردند؟

این کاوش با همراهی محمد اسماعیلی جلودار استادیار باستان‌شناسی دانشگاه تهران و از متخصصان دوره اسلامی در ایران و همچنین تعداد 10 نفر از کارشناسان باستان‌شناسی، مرمت آثار تاریخی، نقشه‌برداری، زمین‌شناسی و دیگر رشته‌های مرتبط انجام شد.

قدری در مورد تاریخ استرآباد قدیم برای علاقه‌مندان به تاریخ این منطقه بگویید.

شهری که امروزه گرگان نامیده می‌شود، در منابع و متون تاریخی مختلف از اوایل دوران اسلامی تا دوره پهلوی اول استرآباد نام داشت که در سال 1316 خورشیدی و به دستور رضاشاه پهلوی به گرگان تغییر نام پیدا کرد.

سکه‌های ضرب شده از قرون اولیه اسلامی که در شهر استرآباد ضرب شده، نشان از اهمیت و رونق این شهر در آن دوران دارد. علاوه بر آن در منابع و متون مختلف تاریخی برجای‌مانده از دوران متقدم تا متأخر اسلامی نیز به این موضوع اشاره شده است.

شواهد معماری زیادی از دوران گذشته مانند مناره مسجد جامع و بنای امامزاده نور از دوره سلجوقی، مدرسه عمادیه از دوران صفوی و بسیاری بناهای دیگر از دوران قاجار و پهلوی در این شهر باقی‌مانده است که بخشی از هویت و شناسنامۀ این شهر را تشکیل می‌دهند.

آیا در گذشته نیز کاوش‌هایی در شهر تاریخی استرآباد انجام شده است؟

بله، آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در محدوده شهر فعلی گرگان (استرآباد) در سال 1268 خورشیدی و زمان ناصرالدین‌شاه قاجار مربوط است که ژاک دمورگان فرانسوی اقدام به کاوش در خرگوش‌تپه کرد.

علاوه‌ بر آن می‌توان به کاوش‌های تپه انجیراب به وسیله ماتسوزاکی ژاپنی در سال 1352، کاوش تپه پوکردوال در سال 87-1386، کاوش قلعه‌خندان در سال 1388 و انجام گمانه‌زنی در کنار مناره مسجد جامع گرگان در سال 1391 اشاره کرد که پژوهش‌های اخیر به دست مرحوم عباسی صورت گرفت.

البته در محدودۀ فعلی شهرستان گرگان نیز کاوش‌هایی صورت‌گرفته که می‌توان از کاوش‌های نرگس‌تپه (واقع در 7 کیلومتری شمال گرگان) به وسیله مرحوم عباسی، شاه‌تپه (واقع در 10 کیلومتری شمال شرق گرگان) به وسیله آرنه سوئدی و ترنگ‌تپه (واقع در 15 کیلومتری شمال غرب گرگان) به وسیله وولسین آمریکایی و ژان دهه فرانسوی اشاره کرد.

و سخن پایانی با مخاطبان؟
با توجه به حجم اشیا چه از نظر کمی و چه ازنظر کیفی، ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی این شهر تاریخی در آینده به‌طور مستمر باید تداوم داشته باشد.

اعتبار مالی کاوش باستان‌شناسی محله سرچشمه از محل اعتبارات ملی پایگاه شهر تاریخی استرآباد تأمین شد که امیدوارم با در نظر گرفتن اهمیت لایه‌های باستان‌شناختی استرآباد و نیاز آن به کاوش و پژوهش‌های بیشتر، شاهد تأمین اعتبارات لازم و ادامه این کاوش‌ها در این شهر تاریخی باشیم.

می‌توان با تملک و تبدیل یکی از خانه‌های تاریخی بافت تاریخی گرگان برای ایجاد موزه باستان‌شناسی شهر تاریخی استرآباد، اشیای تاریخی حاصل از این کاوش‌ها و دیگر آثار تاریخی این شهر را در معرض نمایش عموم مردم قرار داد که ایجاد چنین مکانی علاوه بر هویت بخشی فرهنگی به رونق گردشگری پایدار در این منطقه کمک شایانی می‌کند.

با توجه به عدم وجود سایت موزه در استان، ایجاد سایت موزه باستان‌شناسی در محل فعلی کاوش و به نمایش گذاشتن این آثار باارزش در بستر تاریخی خود نیز می‌تواند به‌عنوان اقدامی دیگر در ارتباط با حفظ تاریخ و گذشته این منطقه اجرایی شود.

 

 

انتهای پیام/