واژه علفه در اصطلاح به معنی خیرات و اطعامی که برای مردگان درنظر می‌گیرند، اطلاق می‌شود و با اين هدف برگزار می‌شود که طی آن زندگان در پایان هر سال با انجام مراسم فاتحه‌خوانی و خیرات، یاد مردگان آن سال را گرامی می‌دارند و آماده ورود به سال جدید می‌شوند.
در سال‌های اخیر نیز این رسم زیبا برگزار می‌شود و اهالی، حتی آن‌هایی که در خارج از منطقه هستند، سعی دارند تا حد امکان خود را در روز علفه به زادگاه خود برسانند و در مراسم شرکت کنند.
معنی کلمه علفه در فرهنگ فارسی معین این‌چنین آمده است، علفه نام سنتی کهن در فرهنگ خراسانی‌ها است که در آستانه نوروز برای به یادآوردن رفتگان از دنيای فانی برگزار می‌شود. علفه در اكثر شهرها و روستاهای خطه خراسان با اندك تفاوتی در نوع و كيفيت اجرای آن برگزار می‌شود. مردم اين خطه معتقدند که بايد ارواح مردگان را هم در اين شادی سهيم و با ياد کردن آنان دعای خير برای خود و خانواده طلب کرد.
نام علفه به‌واسطه وجود علف و سبزی که یک پای سفره هفت‌سین و روز علفه است بر آن گذاشته شده است. علفه آیینی ویژه است که در آن هم یاد و جای رفتگان سبز می‌شود و هم سنتی زنده برای زندگان و سبزی زندگی است.
درون‌مایه علفه، تهیه و مقدمات و به استقبال نوروز رفتن و یاد کردن از درگذشتگان هر خانواده در سالی که گذشت است.
در بین اهالی خراسان شمالی سه روز مانده به نوروز علفه نامیده می‌شود، افراد به‌صورت گروهی به منازل آنان که در طول سال مرده‌ای داشته و صاحب‌عزا هستند، مراجعه و فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند.
به روی قبور هریک از رفتگان سال جاری فرش پهن و بر روی آن قرآن، خرما، شیرینی، حلوا و میوه قرار داده و خیرات می‌کنند. شرکت‌کنندگان زن و مرد به هر یک از قبور مراجعه و در پایان تمام افراد حاضر به‌صورت دایره‌وار می‌ایستند و فاتحه‌خوانی کرده و صاحبان عزا به‌صورت گروهی با دور زدن از افراد حاضر تشکر و قدردانی و سپس قبرستان را ترک می‌کنند.
صاحبان عزا که در طول سال عزیزانشان را از دست داده‌اند، هرکدام در منازلشان مراسم فاتحه‌خوانی و قرآن‌خوانی برگزار می‌کنند و مردم هم به منازل آن‌ها رفته و فاتحه‌خوانی کرده و صاحب‌عزا آن‌ها را برای صرف شام دعوت می‌کند.
آیین علفه در مناطق روستایی خراسان شمالی
در مناطق روستایی این مراسم در قالب‌های جذاب‌تر، زیباتر و سنتی‌تر اجرا می‌شود. اهالی این منطقه بر اساس همان اعتقادی که از ایرانیان باستان برجای‌مانده از چند روز به نوروز مانده در خانه مشک و عنبر می‌سوزانند و شمع می‌افروزند تا زمینه خوشحالی ارواح مردگانشان را فراهم کنند.
در روستای خراشا به روز قبل از عید علفه و به شب عید کلفه (kalafe) می‌گویند. در این روز صاحب‌کاران برای دهقانان خود یک دیس برنج پخته به‌عنوان شام شب عید می‌فرستند و دهقانان هم متقابلاً مرغ یا خروسی به آن‌ها هدیه می‌کنند.
ساکنان روستای زوعلیا یک جمعه مانده به عید را علفۀ مرده‌ها و روز عید را علفۀ زنده‌ها می‌دانند.
در شب عید یا علفۀ زنده‌ها، جوانان دستمالی را به ریسمان می‌بندند و از سوراخ پشت‌بام خانه یا جلوی پنجره آویزان می‌کنند که اصطلاحاً به آن خلته گلده (xalta galda) می‌گویند. صاحب‌خانه که از جریان امر باخبر است، مقداری تنقلات شامل گردو، کشمش، تخم‌مرغ و یا مبلغی پول داخل دستمال می‌گذارد و فرد مزبور دستمال را بالا می‌کشد.
همچنين در اغلب اين مناطق در اين روزها مردم ضمن پخت شیرینی‌های سنتی و محلی مثل کلوچه، نان قاق، فتیر، قطاب و... و غذاهای خاص، به خصوص آنان که در طول سال مرده‌ای داشته و صاحب‌عزا هستند، به‌صورت گروهی در مساجد مجلس ختم و فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند.
مردم با حضور در قبرستان به مقام والای شهیدان ادای حق‌شناسی و احترام می‌کنند.
آیین علفه، زیباترین مظهر فرهنگ ایران باستان
علفه آیینی از زیباترین مظهر فرهنگ ایران باستان و نوروز تا به امروز است.
ايرانيان از ديرباز برای رفتگان و درگذشتگان خود احترام خاصی قائل بودند و سعی می‌کردند که به‌نوعی روح آنان را از خود راضی نگه دارند، بر اساس همین سنت، مراسم گوناگونی برای تجليل از مردگان و شادی روح آن‌ها و طلب آمرزش در جای‌جای ایران‌زمین مرسوم است.
علی حسین‌پناه کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در مورد تأثیر این آیین بر وضعیت اجتماعی، اقـتصادی، فرهـنگی، جغرافـيايـی و كالبدی منطقه گفت: «شرکت اهالی منطقه در آيين علفه، علاوه بر کارکرد عمومی و همیشگی خود، کارکرد جدیدتری را آشکار می‌سازد و آن نمایش گوشه‌هایی از فرهنگ جامعه است.»
او عنوان کرد: «آيين علفه، از راهکارهای ابراز همدردی و بیان عواطف افراد داغدار محسوب می‌شود که از جنبه‌های تأثیرات اجتماعی این آیین است.»
حسین‌پناه با بیان اینکه آرامش، پذیرش و تسكین پس از آيين علفه برای افراد، می‌تواند غم ناشی از نبودن عزیزان را تحمل‌پذیر کند، اظهار کرد: «برگزاری اين آيين ريشه در باورها و اعتقادات مذهبی مردم منطقه دارد و هدف آن، اجرای آیین‌هایی از جمله طلب آمرزش و آرامش برای روح افراد درگذشته با حضور در اين آيين علفه است.»
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی افزود: «آیین علفه در آخرين جمعه سال یک سنت پسندیده است و در کنار زیارت اهل قبور به دلیل اینکه مدت سه روز اقوام و خویشان برای اجرای این مراسم در کنار هم هستند نوعی صله‌رحم هم به شمار می‌آید که تا پیش از شیوع کرونا همه‌ساله انجام می‌شد.»
آیین علفه با گستره موضوع فرهنگی ناملموس استان خراسان شمالی با شماره 1151 به ثبت ملی رسیده است.
انتهای پیام/
