بسیاری از افراد جامعه بازی را نوعی سرگرمی و تفریح می‌پندارند و هیچ رویکرد تربیتی یا علمی برای آن قائل نیستند؛ اما به باور بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه‌های علوم انسانی و تربیتی، «بازی» یک رفتار ساده و تنها برای سرگرم ساختن افراد نیست؛ چراکه بازی در عین سادگی وعدم جدیت، مفاهیم و مضامین دقیقی به همراه خواهد داشت و نوعی آموزش پیشرفته و مدرن است که آثار مثبت و کارکردهای اجتماعی فراوانی دارد. 

در حقیقت «بازی» را می‌توان الفبای یادگیری بسیاری از مهارت‌های اجتماعی و مدل مینیاتوری تعامل‌های بشری، در سنین کودکی تا سنین بزرگ‌سالی قلمداد کرد؛ بازی در فرهنگ ایرانی، به معنی غفلت و بیکاری نیست، بلکه بازی نوعی تمرین تعاون و کار گروهی قلمداد می‌شود. 

با نگاهی به محتوای بازی‌های بومی و محلی، مفاهیم درخشانی از قبیل تمرین کار گروهی، همگرایی، همدلی، تلاش جمعی برای رسیدن به موفقیت، کمک به دیگران برای فتح قله‌های موفقیت، پرهیز از تک‌روی و خودمحوری، تلاش برای جبران شکست و امید به پیروزی، دستگیری از افتادگان و ده‌ها تصویر زیبا از مفاهیم انسانی و توصیه‌های دینی را از لابلای بازی‌های بومی و محلی می‌توان مشاهده کرد. امروز بیش از ۴۰۰ بازی بومی و محلی از دل تاریخ کهن کشور عزیزمان به ثبت رسیده است که هرکدام نمادی از هویت تاریخی ایران اسلامی است و استان گلستان نیز با برخورداری از بازی‌های سنتی و محلی بومی و غیربومی اقوام متنوع حاضر در استان در تلاش است تا این آثار ناملموس فرهنگی را حفظ و احیا کند. 

بازی دوفر ازجمله بازی‌های محلی در روستای فارسیان شهرستان گالیکش است که در حال حاضر در ایام نوروز یا تابستان که غالباً افراد جوان در روستا حضور دارند و جمعیت روستا افزایش می‌یابد، اجرا می‌شود. ماهیت این بازی به‌نوعی دفاع از سرزمین است، به همین دلیل مختص مردان طراحی‌شده است. واژه «دوفر» از دو کلمه «دو» و «فر» تشکیل‌شده است که «دو» به معنی قلعه و «فر» یعنی قیچی کردن و به‌اصطلاح به بریدن راه و خارج کردن رقیب از دور بازی اشاره دارد. به این شکل که کسانی که «دو» را انجام می‌دهند، مهاجمینی هستند که به آن سرزمین حمله می‌برند و کسانی که «فر» را انجام می‌دهند، گروهی هستند که سرزمینشان موردحمله قرارگرفته است. 

بازی محلی دوفر روستای فارسیان شهرستان گالیکش در شهریور سال ۹۷ به شماره ۱۶۴۲ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید که در ادامه با مراحل و شیوه این بازی بیشتر آشنا می‌شویم. 

مراحل بازی

این بازی در مرحله اول، با یارگیری و تعیین افراد گروه شروع می‌شود. به این منظور دو نفر به‌عنوان سرگروه که به آن‌ها «اوسا» (استاد) گفته می‌شود در کنار زمین ایستاده و بقیه بازیکنان هم دوبه‌دو یارشان را انتخاب کرده و مقابل استاد قرار می‌گیرند. افراد، اسامی را که برای خود به‌طور فرضی انتخاب کرده‌اند (به‌عنوان‌مثال: جو و گندم، درخت مازی و درخت تَقَر، تقی و نقی و…) را به سرگروه به این شکل اعلام می‌کنند: «اوسا عالی عالی» به این معنا که: ای استاد عالی‌مرتبه اجازه می‌دهید که ما در گروه شما بازی کنیم؟ استاد هم در جواب می‌گوید: «عالی عالی» به این معنا که: من شمارا می‌پذیرم. آنگاه افراد خود را به این شکل که «من جوام» و یا دیگری می‌گوید «من گندمم» به سرگروه‌ها معرفی کرده و هر استاد یکی از آن‌ها را برای گروه خود انتخاب می‌کند و این مرحله به پایان می‌رسد. 

پس از یارگیری، مرحله تعیین گروه مهاجم و مدافع با انجام شیر یا خط انجام می‌شود که به زبان محلی به آن «تَر و خشک» کردن می‌گویند. در مرحله تَر و خشک، تعیین می‌شود که کدام گروه «میدان» یا «دو» و کدام گروه «دور» را بگیرند. در این هنگام، گروهی که روی «خشک» سنگ برایشان بیاید، باید روی «دو» یا قلعه بایستند و آن‌هایی که «تَر» برایشان بیاید، باید در «دور میدان» قرار بگیرند و نقش مهاجمین را در بازی ایفا کنند. 

درگذشته کفش‌های بازیکنان به‌عنوان «دو» یا نمادی از «تپه یا قلعه» در وسط میدان بازی قرار می‌گرفت اما امروزه هر عنصری که در دسترس باشد این نقش را ایفاء می‌کند. پس از مشخص کردن موقعیت قلعه، افرادی که روی «دو» خواهند ایستاد درواقع همان نگهبانان قلعه هستند که وظیفه‌شان مبارزه با مهاجمان است و می‌بایست اجازه ندهند تا گروه مقابل قلعه را فتح کنند. به همین منظور این گروه با پا مهاجمان را از قلعه دور کرده تا مانع هجوم آن‌ها شوند. کسانی هم که در «دور» یعنی به شکل دایره‌وار دور میدان یا قلعه می‌ایستند درواقع مهاجمانی هستند که باید به سمت نگهبانان قلعه رفته و آن‌ها را «فِر» کنند، یعنی قیچی‌شان کنند و آنان را از محل پستشان (دور قلعه) به در کنند. هنگامی‌که نگهبانان قلعه با پا رقیب را می‌زنند، رقبا باید پای نگهبانان را بگیرند و دورشان بچرخند یا آن‌ها را قیچی‌شان کنند. درنهایت یا گروه مهاجم قادر به فتح قلعه شده و یا نگهبانان موفق به حفظ قلعه می‌شوند. 

امروزه با رشد فزاینده بازی‌های رایانه‌ای، میلیون‌ها کودک و نوجوان در سراسر جهان با روی گرداندن از بازی‌های پرتحرک و شادی‌آفرین بومی و محلی، ساعت‌ها بی‌هیچ همراهی، وارد دنیای بازی‌های بی‌انتهای رایانهای شده و درنهایت با واردکردن آسیبهای جدی به جسم، روح و روان و… آن را رها می‌کنند؛ امید است با تغییر نگاه و توجه بیشتر دستگاه‌های فرهنگی و مرتبط با این حوزه شاهد احیا و اجرای دوباره این بازی‌های بومی و محلی در شهرها و روستاهای استان گلستان و سایر استان‌های کشور عزیزمان باشیم. 

* گزارش از مریم منصوری، کارشناس ثبت میراث ناملموس استان گلستان

انتهای پیام/