برای شناخت بیشتر آینده صنایع‌دستی کرمان باید به سراغ پژوهشگران برویم، کسانی که سال‌های متمادی از زندگی خود را به مطالعه و تحقیق در این حوزه گذارنده‌اند و نقش مهمی در احیای صنایع‌دستی داشته‌اند، این افراد با پژوهش‌های بین‌المللی خود صنایع‌دستی کرمان را به سایر جهان معرفی کرده‌اند و سهم مهمی در شناخته‌شدن صنایع‌دستی ایران در عرصه جهانی داشته‌اند.
در این خصوص به گفت‌وگو می‌نشینیم با پژوهشگری که ساعت‌های ارزشمند عمر خود را صرف پژوهش و بیشتر شناخته‌شدن صنایع‌دستی کرده است: عقیل سیستانی، پژوهشگری که کارشناسی خود را در رشته صنایع‌دستی و کارشناسی ارشدش را در رشته هنراسلامی گذرانده و هم اکنون دانشجوی دکتری تخصصی رشته پژوهش هنر دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه، پژوهشگر و مجسمه‌ساز است. سال‌های اخیر در حیطه پژوهش و تحقیقات فعالیت کرده و بیشتر افراد او را به دلیل سوابق پژوهشی، اداری و دانشگاهی بر روی فرش و صنایع‌دستی استان کرمان می‌شناسند.
چرا حوزه تحقیق و پژوهشتان بیشتر روی هنرهای سنتی استان کرمان است؟
من معتقدم فرش و صنایع‌دستی استان کرمان تنوع و جایگاه بسیار ارزشمندی دارد ولی متاسفانه مهجور مانده است. کشف، ثبت، مستند کردن ارزش‌ها و پتانسیل‌های صنایع‌دستی این اقلیم برایم بسیار لذت‌بخش و حائز اهمیت است. در عین حال لذت، عشق و شناخت نسبت به صنایع دستی استان کرمان به خصوص دستبافته‌ها عشایری، روستایی و شهری استان کرمان رسالت خود می‌دانم. پژوهش و تحقیقات من هنوز ادامه دارد و کماکان ادامه خواهد داشت و به نوعی پژوهش در صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، شغل من است.
درخصوص فعالیت‌های پژوهشی که در حوزه صنایع‌دستی استان کرمان انجام داده‌اید توضیحاتی رو بیان کنید؟
پژوهش من بر روی فرش و صنایع‌دستی استان کرمان است که می‌توان آن به سه دسته کتاب‌ها، طرح‌های پژوهشی و مقالات تقسیم کرد.
آیا کسب و کار شما در زمینه صنایع دستی است؟
بله.
آیا می‌توان به پژوهش در صنایع‌دستی به عنوان شغل نگاه کرد؟
بله؛ بدون شک پژوهش در رشته‌های صنایع‌دستی یکی از شغل‌های ازشمند و ماندگار است. نقش پژوهش در پیشبرد و توسعه کلیه جوامع در حال توسعه و پیشرفته در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. با نگاهی هر چه اندک به برنامه‌های تمامی کشورهای پیشرفته در ده‌های گذشته، به راحتی می‌توان به اهمیت پژوهش در رشد و توسعه این گونه کشورها پی برد.
امروزه کشور ما با بیشترین تنوع رشته و تکنیک ساخت آثار صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در دنیا دارای ۲۹۹ رشته و زیر رشته مصوب کددار، جزئی‌تر اینکه ۱۸ گروه از جمله نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیرداری، رودوزی‌های سنتی، صنایع‌دستی چوبی و حصیری، آبگینه، صنایع‌دستی سنگی، فلزی، چرمی و کاغذی و صنایع‌دستی دریایی، سازهای سنتی، میناکاری، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، چاپ‌های سنتی، پوشاک سنتی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع‌دستی استخوان، طراحی و نقاشی سنتی، و ۱۵۶ رشته و ۱۴۳زیر رشته با احتساب فرش است. بالطبع صنایع‌دستی استان کرمان هم دارای تنوع زیادی است که امروزه حدودا ۷۰ رشته صنایع‌دستی در این استان فعال است و در برخی رشته‌ها همانند پته‌دوزی، شال ترمه‌بافی، عریض‌بافی، مسگری، گلیم‌بافی (شیریکی پیچ و چهل ماشوله)، گلیم فرش، پود معلق و جفت قلاب، سفره‌بافی، خُرجین‌بافی، قالی‌بافی، چاقوسازی، رنگرزی سنتی در کشور شاخص است. با این تفاسیر متاسفانه امروزه جایگاه پژوهش علمی در صنایع‌دستی استان کرمان و همچنین کشور رضایت‌بخش نیست که هیچ، ناراحت کننده است.
حمایت دولت از پژوهشگران و محققان صنایع‌دستی در چه سطحی است؟
من تاکنون حمایت خاصی از دولتی نداشته‌ام. اگر با بخش دولتی کار کردم حمایت آن‌ها بابت خدماتی بوده که انجام داده‌ام و این یکی از ضعف‌های بسیار بزرگ فعالیت تحقیقاتی و پژوهشی در کشور ما است. در کشورهای پیشرفته، پژوهش و تحقیقات علمی لازمه اصلی فعالیت‌های اجرایی یا هر کار دیگری است. به عبارتی بهتر می‌توان گفت؛ هر نوع پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته، در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش و تحقیقات است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافته و صنعتی گویای این واقعیت است کشورهای پیشرفته صنعتی بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را به سرمایه‌گذاری در امور پژوهشی و تحقیقاتی اختصاص داده‌اند. به گفته کارشناسان، این رقم برای کشورهای صنعتی ۵ درصد است، حال آنکه در ایران این رقم حدود نیم درصد است.
و آیا این حمایت‌ها آن‌گونه است که فارغ‌التحصیلان این بخش بتوانند به راحتی از آن‌ها بهره‌مند و در این عرصه مشغول به کار شوند؟
خیر.
بزرگ‌ترین معضل در حوزه پژوهش صنایع‌دستی و شاغلین در این عرصه چیست؟
متاسفانه هنوز فرهنگ پژوهش و فعالیت اصولی یا اساسی در کشور و استان ما نهادینه نشده است که به همین دلیل ما در رشته‌های شاخص صنایع‌دستی استان کرمان منابع مکتوب و پژوهش‌های میدانی و در خور شانی نداریم؛ به عبارتی بهتر می‌توان گفت پیشینه و روند تولید محصولات صنایع‌دستی مورد پژوهش قرار نگرفته و ثبت مستندنگاری نیز نشده است و از همه بدتر نمونه‌های این محصولات طی زمان حفظ و جمع‌آوری نشده است که لازمه پایدار ماندن و توسعه یک رشته موارد مذکور است. امروزه اگر کسی بخواهد در یکی از رشته‌های صنایع‌دستی استان پژوهش یا فعالیت حرفه‌ای انجام دهد باید سیر تاریخی این هنرها را رویت کند ولی منابعی برای این مهم چه مکتوب و چه دیداری وجود ندارد. همانگونه پیشتر اشاره کردم تفکری و اهمیتی مبنی بر این ارزش وجود نداشته است و استان کرمان با این همه تنوع در رشته و محصولات صنایع‌دستی و فرش متاسفانه زیرساخت‌های اصلی آن همانند موزه که محلی برای حفظ و نمایش آثار صنایع‌دستی در دوران متمادی است، وجود ندارد بنابراین توقعی هم از شاغلین تولید، فروش و صادرات صنایع‌دستی و فرش نباید داشت.
به نظر شما در حوزه پژوهش‌های بین المللی چه کارهایی برای شناخته‌تر شدن صنایع‌دستی ایران و به‌خصوص کرمان باید انجام بگیرد؟
منابع مکتوب، مستند و علمی به زبان‌های مختلف وجود ندارد؛ اغلب منابعی هم است اصطلاحا دم‌دستی است. باید پیشینه این رشته‌های مورد پژوهش قرار گیرد و به زبان‌های مختلف دنیا انتشار یابند. همچنین با توجه به تحولات درعرصه بین‌المللی و شرایط ارتباط ایران با سایر کشورها، زمینه لازم را برای رشد و رونق بازار صنایع‌دستی به عنوان محور توسعه فراهم آورد و موفقیت در این امر نیازمند کار علمی و پژوهشی است.
پژوهش در حوزه صنایع‌دستی را در چه سطحی ارزیابی می‌کنید؟
در بخشی از رشته‌ها همانند دستبافته‌های عشایری و روستایی به خصوص رشته‌های گلیم‌بافی، سفره‌بافی، قالی‌بافی، خُرجین‌بافی، جاجیم‌بافی که در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوده و پژوهش‌های خوبی انجام شده است ولی هنوز جای کار دارد بطوریکه سطح پژوهش در اغلب رشته‌های‌صنایع دستی استان بسیار ضعیف و غیر علمی است.
به‌نظر شما مهم‌ترین مشکل رایج صنایع‌دستی کرمان چیست؟
کمبود نیروهای متخصص در حوزه‌های آموزش، پژوهش، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی استان کرمان، عدم وجود ساختار نظام‌مند و تشکیلاتی استاندارد و فعال و هدفمند در تولید و فروش فرش و صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان، نبود پژوهش، ثبت، مستندنگاری، حفظ و انتشار تاریخچه و روند تولید محصولات رشته‌های مختلف صنایع‌دستی، فقدان موزه صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی و سایر موزه‌های تخصصی مرتبط در استان کرمان برای حفظ، نمایش و ترویج گنجینه هنر گذشته این اقلیم به مخاطبین داخلی و خارجی، نبود دقت، ظرافت، ابداع، تنوع و ناهماهنگی در طرح، نقش و تولیدات صنایع‌دستی استان، متناسب با نیاز و سلیقه و ذائقه انسان امروزی، عدم حمایت‌های مالی و معنوی کافی از هنرمندان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع‌دستی کرمانی، فقدان آموزش فنی- تخصصی، تدوین استاندارد و نظارت بر استانداردهای لازم در بخش مواداولیه، تولید و تجارت محصولات صنایع دستی این استان وعدم استفاده از تجارت الکترونیک، تبلیغات و بازاریابی بهینه و نیروی متخصص و کارآمد آن در عرصه صنایع دستی.
پیشنهاد شما برای بهبود وضعیت صنایع‌دستی چیست؟
برنامه‌ریزی و انجام فعالیت‌های اساسی و هدفمند در عرصه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان راه گشا است. با یک نگاه اجمالی به وضعیت صنایع‌دستی استان کرمان می‌توان به این نتیجه رسید که برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری در این عرصه منطقی نبوده است؛ اگر بود امروزه به طور مثال شال‌بافی کرمان که در گذشته هزاران نفر امرار و معاش می‌کردند، منسوخ نمی‌شد و به حیات خودش بهتر از گذشته ادامه می‌داد.
پژوهش‌ها تا چه حد می‌تواند در این وضعیت کمک‌کننده باشد؟
بدون شک پژوهش یکی از نیازهای امروز کشور و استان برای ارائه رهیافت‌های جدید در حوزه‌های مختلف اجرایی به خصوص در عرصه صنایع‌دستی و فرش است. پژوهش‌های من بی‌تاثیر در ثبت جهانی گلیم سیرجان و ثبت ملی گلیم چهل ماشولهِ روستاهای بیدکردوئیه و زردشت شهرستان بافت نبوده است و با انتشار و ترجمه آن‌ها کمک بزرگی در معرفی و ثبت و مستندنگاری بخشی از هنر ارشمند این استان خواهد کرد.
انتهای پیام/
