میراث آریا: این هنر از گذشته تا به امروز بسیار محبوب و رایج بوده است و به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه آن در قسمت‌های جنوبی، شمالی و بخش‌هایی از مرکز ایران، از این هنر زیبا به‌عنوان یک فعالیت خانگی برای گذراندن وقت و تأمین مخارج زندگی خود استفاده می‌کردند.

در سال‌های اخیر نیز هنرمندان این حوزه با ذهن خلاق خود، طرح و نقش‌های جدیدی از حصیر ایجاد کرده‌اند که مورد استقبال افراد علاقه‌مند به هنر حصیر و حصیربافی قرارگرفته است.

شهرستان بافق به‌واسطه این رشته هنری بومی و منطقه‌ای و کثرت هنرمندان، با پیگیری‌های به‌عمل‌آمده از سوی نمایندگی شهرستان و معاونت صنایع‌دستی استان یزد در سال 1401 به‌عنوان شهر ملی حصیربافی ثبت‌شده است.

پیشینه حصیربافی در بافق

شهرستان بافق به علت قرارگیری در شرایط جغرافیایی گرم و خشک، محل مناسبی برای رویش درختان نخل است. شاخ و برگ این درختان که به‌اصطلاح محلی مغ گفته می‌شود، مواد اولیه در ساخت دست بافته‌های حصیری است. در حال حاضر بیش از 1000 نفر هنرمند حصیرباف در شهرستان بافق زندگی می‌کنند؛ اکثر این بافندگان خانم هستند و مشغول حصیربافی هستند.

منظور از حصیربافی که بامبو بافی، مروارید بافی، ترکه‌بافی، سبدبافی را نیز شامل می‌شود، همان بافت رشته‌های حاصل از الیاف سلولزی (گیاهی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، انواع سبد، کلاه، جارو و..... ساخته می‌شود.

مواد لازم جهت حصیربافی

 ماده اولیه اصلی حصیربافی شاخ و برگ درختان نخل است، که از نخلستان دست می‌آید. درگذر زمان و بعدها رنگ نیز وارد این هنر شد که مواد اولیه رنگرزی در قدیم معمولاً متکی به گونه‌های گیاهی منطقه مخصوصاً، روناس، پوست انار، پوست پیاز، کروزه پنبه بوده است.

طرح و نقش حصیر

دست بافته‌های حصیری به‌واسطه جایگاه خود در فرهنگ و سنت منطقه دارای گستردگی زیادی ازنظر طرح، شکل و اندازه است، مدعای این گستردگی وجود ۲۵ نوع طرح در تولید بادبزن حصیری است که برخی از این طرح‌ها مختص مردمان دیار بافق است.

حصیر معمولاً در 2 قالب بافته می‌شود: ریزبافت، درشت‌بافت، اگرچه امروزه با نوآوری و ذهن خلاق بافندگان این حوزه پرتنوع بافت و طرح افزوده‌شده اما اساس بافت همه آن‌ها یکسان است.

 بافته‌ها و تولیدات حاصل از درخت نخل بسیار گوناگون است به‌گونه‌ای که در حال حاضر تنوع این محصولات در شهرستان بافق بیش از 200 نوع وسیله کاربردی است.

ویژگی‌های حصیر

حصیر زیراندازی ساده و بهداشتی است که می‌تواند ساده یا نقش دار بافته شود، محصولات حصیری و زیرانداز حصیری کاملاً گیاهی بوده و سازگاری کاملی با طبیعت دارد و به علت عدم ایجاد ذرات معلق در هوا مناسب با سیستم تنفسی بدن است.

استفاده از زیرانداز حصیری در تابستان به علت گیاهی بودن، احساس خنکی ایجاد می‌کند.

 همه این ویژگی‌ها باعث شده تا زیراندازی حصیری و محصولات دیگر نیاز ساکنان منطقه را برطرف کند.

مراحل بافت حصیر

 مواد اولیه حصیربافی شاخ و برگ درختان نخل (که در گویش محلی به آن مُغ می‌گویند) است. برگ‌ها را بریده و در محلی مناسب (محلی که نه کاملاً آفتاب باشد نه کاملاً سایه) می‌گذارند تا خشک شود.

 مقداری از مغ‌ها را رنگ کرده و بقیه آن‌ها را به‌صورت طبیعی استفاده می‌کنند. شاخه‌هایی که طی مرحله اول خشک‌شده‌اند را داخل آب قرار می‌دهند تا خیس شوند و سپس برگ‌های آن را برای بافت از شاخه جدا می‌کنند. برگ‌های رنگ‌شده و برگ‌های طبیعی را با استفاده از سوزن ریش‌ریش کرده تا آماده بافت شود.

برگ‌ها را به‌اصطلاح تختو می‌کنند (هرگاه دو برگ خرما یا همان مغ‌ها را به حالت ضرب‌دری به روی‌هم قرار داده و شروع بافت کنند را تختئو میگویند) و برگ‌های تختو شده را کنار هم می‌گذارند که به این فرآیند جفیونو کردن می‌گویند. (به قرار دادن تختئو ها کنار هم و آماده بافت شدن را جفیونو می‌گویند).

 بافت اصلی شروع می‌شود و بافنده بسته به سلیقه طرح و نقش دلخواه خود را می‌بافد. بافته‌ها را به‌اصطلاح محلی زیری و رویی می‌کنند و کار تمام می‌شود. این مراحل در تمام بافت ها به همین صورت انجام می‌گیرد اما بسته به شکل احجام، نوع برخی از بافت ها متفاوت است.

با توجه به وجود بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار نخلستان در شهرستان بافق و تأمین مواد اولیه صنعت حصیربافی، این هنر یکی از صنایع اصیل و ریشه‌دار این شهرستان است که قدمتی کهن دارد و با توجه به در دسترس بودن مواد اولیه حصیربافی، این هنر می‌تواند موجب اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی منطقه شود.

گزارش از سمیه گلرسان کارشناس آموزش، توسعه و ترویج معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی یزد

انتهای پیام/