یاسر رعنایی در یادداشتی نوشت: امروزه در تعریف میراث فرهنگی صرفاً به وجوه ملموس از جمله آثار و بناهای تاریخی و همین‌طور مجموعه‌ای از اشیا بسنده نمی‌شود بلکه مهم‌تر از آن شامل وجوه ناملموس مانند دارایی‌ها و ذخایر فرهنگی مردم جهان را نیز در بر می‌گیرد. به بیانی دقیق‌تر میراث مادی و ملموس از دل میراث ناملموس پدیدار می‌شود.

سنن شفاهی،‌ هنرها و آداب بومی و محلی، فعالیت‌های جمعی، جشن‌ها، علوم و سبک‌های زندگی و مهارت‌های انطباق با طبیعت و تمام مهارت‏‌های مربوط به تولید صنایع‏‌دستی، همگی بخشی از ذخایر فرهنگی محسوب می‏‌شوند. این وجه از میراث‌فرهنگی که ناملموس گفته می‏‌شود از نسل‌های گذشته ‏به‏ نسل امروزی و سینه ‏به ‏سینه از اجداد بشر به انسان امروزی رسیده و طبیعتا به نسل‏‌های بعدی نیز منتقل ‌شود.

طبق مفاد بند دوم کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، میراث‌فرهنگی ناملموس، این گونه تعریف می‌شود: رویه‌ها (عُرف‌ها)، نمادها، دانش‌ها، مهارت‌ها، ابزارها، اشیا، آثار هنری و مکان‌های مرتبط با آنها، که جوامع و افراد، آنها را بخشی از میراث ناملموس خود می‌شناسند و همواره از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شود و پیوسته به وسیله انسان‌ها و جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محیط اطراف‌شان و در تقابل با طبیعت و تاریخشان خَلق می‌شود و سازگار با مفاد حقوق بشر بین‌المللی و شرایط احترام متقابل میان جوامع، گروه‌ها و اشخاص باشد.

میراث‌فرهنگی ناملموس اگر چه بسیار آسیب‌پذیر است اما عامل مهمی برای پاسداری از گوناگونی فرهنگی و احترام متقابل و گفت‌‏و‏گوی‌ بین ‌فرهنگ‌های مختلف ایفا می‌کند و فرصتی برای عرضه و ارائه فرهنگ و سبک زندگیِ اصیل کشورهای مختلف دنیا و مقاومت فرهنگی در برابر  یکسان‏‌سازی فرهنگیِ کشورها از سوی کشورهای قدرتمند است. این میراث چند ویژگی اساسی دارد: سنتی، معاصر و زنده است؛ فراگیر است؛ بازنمودی است و اجتماع‌محور است.

میراث‌فرهنگی ایران میراثی است جاودان، میراثی که سنگ خارای زمانه است. در پیچ و خم‌های تاریخی فراز و نشیب فراوان به خود دیده است. کشور کهنسالی چون ایران که چند هزارسال بر سر یکی از حساس‌ترین نقطه‌های جهان زندگی کرده و محل تلاقی و برخوردگاه شرق و غرب و شمال و جنوب بوده و در مرکز تلاقی تمدن‌ها و یورش‌ها و کشمکش‌ها قرار داشته، بدیهی است که کوله بار سنگینی از میراث فرهنگی و اعتقادی می‌اندوزد و شیوه تفکر و شیوه خاص بودن خود را بنیان می نهد که دست کم گرفتن این میراث فرهنگی و معنوی ناممکن است.

پیشینه غنی استان اردبیل از حیث تاریخی و ظرفیت‌های منحصربفرد از منظر جغرافیایی عامل اصلی شکل‌گیری، رشد و تنوع عناصر ناملموس در این بخش از ایران شده است. وجود طوایف کوچ‌نشین، زبان‌ها و گویش‌های مختلف، آیین‌ها و مراسمات گوناگون از جمله قابلیت‌های معنوی و غیرمادی اردبیل محسوب می‌شود.

ثبت 74 عنصر ناملموس استان اردبیل در فهرست آثار ملی ایران در طول پنج سال اخیر شاهدی بر غنای میراث معنوی استان است. آداب، رسوم، آیین‌ها، مهارت‌ها، ادبیات و فولکلور عشایر شاهسون با اختصاص نیمی از آثار ناملموس ثبت شده ملی به خود گواه اهمیت و جایگاه والای فرهنگی و هنری عشایر کوچرو است.

شیوه و طراحی معماری بی‌نظیر خانه‌های قابل جابجایی آلاچیق، پوشش و پوشاک، بازی‌ها، ذائقه‌های غذایی، آیین‌های اعتقادی و مهارت‌های تطبیق انسان با محیط بخشی از توانمندی‌ها و توانایی‌های غیر مادی عشایر شاهسون را نمایان می‌سازد.

آوازها و نغمه‌ها، داستان‌ها و قصه‌های محافل روستایی و عشایری استان اردبیل بخش مهمی از تاریخ شفاهی، اسطوره، حماسه و شجاعت‌های این منطقه است که با الهام از طبیعت و اندیشه‌های خلاقانه ساکنان آن شکل گرفته است. تاریخ در بستر جغرافیا حادث می‌شود و در داده‌های باستان‌شناسی ذخیره و در خاک دفن می‌شود اما با زبان فرهنگ از انسانی به انسان دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر نقل مکان می‌کند و اهمیت میراث ناملموس همین زنده بودن آن است.

طبق تعاریف کنواسیون میراث‌فرهنگی ناملموس، قلمرو میراث ناملموس شامل 5 بخش اصلی است که میراث ناملموس استان اردبیل در این قالب به شرح ذیل قابل توصیف است.

سنت شفاهی به عنوان موثرترین ابزار آموزش، توجیه و ابراز تمایزها در هویت­یابی حکایتی از نسل‌های گذشته در قالب واژه‌ها است که سینه به سینه در جریان است تا توزیع معرفت گذشته میان نسل‌­ها را به سامان رساند و نهادینه کند.

مردمان دیار اردبیل نیز از طریق کلام و به طور شفاهی درقالب آوازها، خطابه‌ها، متل‌ها و... میراث خود را به آیندگان منتقل می‌کردند که از جمله آنها می‌توان به داستان سارای (ادبیات شفاهی) اشاره کرد که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.

هنرنمایشی، بخشی از فرهنگ و تاریخ هر سرزمین و بن‌­مایه ارتباط است. مراسم شبیه‌خوانی که ریشه در شعایر دینی این خطه از کشور قرار دارد و به عنوان یکی از مواریث فرهنگی ناملموس در عرصه جهانی نیز مورد اقبال و توجه پژوهشگران هنرهای نمایشی دینی قرار گرفته است.

برگزاری آیین‌ها، جشن‌ها و مراسم‌های مختلف ملی، مذهبی، قومی و... یکی از مهم‌ترین عوامل هویت بخش هر جامعه است که می‌تواند علاوه بر انسجام و غرور ملی در پویایی فرهنگی و شکوفایی اقتصادی آن جامعه نیز میسر واقع گردد. در این راستا استان اردبیل نسبت به شناسایی و ثبت ملی آن اقدام کرده و معرفی آنها از جمله آیین‌های مذهبی و آیین‌های مربوط به نوروز را در اولویت کاری خود قرار داده است.

چگونگی حفظ، احیا، معرفی ‌و ‌توسعه میراث‌ ارزشمند ‌طبیعی از مولفه‌های اصلی میراث ملت‌هاست. منظر طبیعی فرهنگی سبلان ثبت شده در فهرست آثار ملی که پرونده ثبت جهانی آن نیز در حال تکمل است و حتی بخشی از بوم گردی‌های استان از جمله روستای تاریخی کزج از اقدامات موثر در این راستا است.

صنایع‌دستی و هنرهای بومی، بازتاب نگرش معنوی و فکری اقوام مختلف، یک کالای مادی است که امروزه جزئی از یک کالای فرهنگی محسوب می‌شود و می‌تواند معرف فرهنگ سرزمین ما نیز باشد. از این رو با ثبت آثار هنرهای صنایع‌دستی استان از جمله قلمزنی و همچنین با برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در سطوح مختلف ملی و بین‌المللی سعی در حفظ، احیا و انتقال این هنر به نسل آینده که باعث پویایی فرهنگی و اقتصادی جوامع محلی در استان می‌گردد.

انتهای پیام/