فرزان احمدنژاد کارشناس ارشد باستان شناسی در یادداشتی نوشت: محوطه ازبکی در ۵۰ کیلومتری غرب شهر کرج و در حدود ۲ کیلومتری غرب شهر سید جمال الدین اسد آبادی، در شمال شرق روستای ازبکی قرار دارد. ارتفاع زمین‌های اطراف آن از سطح دریا ۱۱۸۸ متر است. محوطه ازبکی شامل تپه مخروطی شکل بزرگی به قطر ۱۵۰ و ارتفاع ۲۶ متر است که در اطراف آن ۹ تپه قرار گرفته است.

محوطه ازبکی و تپه‌های اقماری آن بیش از صد هکتار وسعت دارد. تحقیقات به عمل آمده توسط سرپرست هیئت کاوش در محوطه حاکی از این است که تپه‌های اقماری واقع در شمال تپه مرتفع (تپه اصلی) تا ساحل رودخانه‌ای که از حدود ۵۰۰ متری آن می‌گذشته ادامه داشته است.

وجه تسمیه و پیشینه پژوهشی محوطه باستانی ازبکی

نام ازبکی برگرفته از روستایی به همین نام است که احتمالا از دوران صفویه به بعد "یوز بیگی" بوده و با گذشت زمان به" اوز بیگی "و" ازبکی" تغییر یافته است. این محوطه باستانی مهم در سال 1352 به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه باستانی ازبکی دربرگیرنده تاریخی از اواخر هزاره هفتم پ.م تا دوره اسلامی است. یکی از دلایل انتخاب کاوش دراین محوطه باستانی مهم، وجود نمونه‌هایی از سفال فلات مرکزی با قدمت هزاره چهارم پ.م و پیشتر است.

پس از سه سال تحقیقات پیرامون تاریخ و فرهنگ محوطه ازبکی سرانجام با پیشنهاد ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری، کاوش‌های باستان شناختی در سال ۱۳۷۷ با سرپرستی "دکتر یوسف مجیدزاده" آغاز شد. کاوش و پژوهش به مدت پنج فصل از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۱ به طور منظم و بی وقفه ادامه یافت.  

این محوطه شامل تپه های ارزشمندی از جمله یان تپه، مارال تپه، دوشان تپه، جیران تپه و همچنین دژ مادی است.

۱. یان تپه به معنای" تپه کناری" در حدود یک کیلومتری غرب تپه مرتفع ازبکی واقع شده است. ابعاد این تپه بیضی شکل ۷۷×۵۰ متر و ارتفاع آن از زمین های اطراف ۶ متر است نخستین فصل کاوش بر روی این تپه در سال ۱۳۷۸ شروع شد. آثار به دست آمده از دوشان تپه متعلق به دوره‌های پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی است.

در فصل اول کاوش (سال ۱۳۷۸) پنج لایه باستان شناختی مربوط به دو دوره فرهنگی شناسایی شد. در هر لایه آثار معماری از ملات گل و خشت به دست آمد. با توجه به نحوه چیدمان دیوارها در معماری نشان می‌دهد که ساکنان فلات مرکزی ایران در این مراحل نخستین معماری خشتی را پشت سر گذرانده در مجموع بیست و هشت تدفین به دست آمد، یک مورد از آن‌ها مربوط به دوره پیش از اسلام (دوره تاریخی)، هشت تدفین متعلق به دوره اسلامی و نوزده تدفین دیگر به دوره پیش از تاریخ مربوط می شود. ۵۷ درصد تدفین‌های پیش از تاریخی به کودکان تعلق دارد.

۲. مارال تپه به معنای "تپه آهوی نر" یکی از تپه های اقماری که حدود ۵۰ متری غرب تپه مرتفع ازبکی قرار دارد. کاوش مارال تپه در دومین فصل (سال ۱۳۷۸) کاوش های محوطه ازبکی آغاز شد و به مدت پنج فصل ادامه یافت معماری مارال تپه مربوط به دوره مادها است. تدفین‌های گورخمره ای در زیر انباشت سنگ های رودخانه ای به دست آمد که متعلق به افراد کم سن و سال است.

۳. جیران تپه در جنوب محوطه ازبکی با فاصله ۲۵۰ متر، به صورت مدور و تقریباً مسطح با ارتفاعی در حدود ۲ متر قرار گرفته است. جیران به معنای "آهوی ماده" است. در این تپه بقایای سه دوره عمده فرهنگی شامل اسلامی، عصر آهن و پیش از تاریخ شناسایی شد.

نخستین فصل کاوش در جیران تپه در سال ۱۳۷۹ آغاز شد. حاصل این فصل کاوش، نمایان شدن گورهای متعلق به دوره های اسلامی و عصر آهن در لایه‌های سطحی‌تر و بقایای لایه‌های فرهنگی متعلق به دوره پیش از تاریخ فلات مرکزی در لایه های عمیق‌تر بود. وجود بقایای معماری عظیم از هزاره اول و دوم پ.م و همزمان با آن و به دست آمدن گورستان‌هایی متعلق به این دوران در جیران تپه، محوطه ازبکی را به یکی از نادرترین محوطه های شناخته شده اثر عصرآهن معرفی می‌کند.  

۴.دوشان تپه به معنای"تپه خرگوش" در فاصله تقریبی سیصد متری شمال غرب تپه مرتفع ازبکی به طول ۱۵۰ و عرض ۱۰۰ و ارتفاع ۴ متر واقع شده است. طی پنج فصل (۱۳۷۷-۱۳۸۱) کاوش در دوشان تپه دو دوره فرهنگی مهم شامل عصر آهن ۳ (دوره ماد) و عصر آهن ۲ مشخص شد. پربارترین مدارک معماری از دوره دوم عصر آهن ۲ در سه لایه به دست آمد.

۵. دژ مادی معماری تقریبا سالمی بر روی تپه مرتفع مرکزی است که از مهم‌ترین آثار دوره ماد در فلات مرکزی است. این اثر دارای ویژگی‌های اصیلی از معماری نخستین فرمانروایان آریایی در ایران است و دارای هفده فضای معماری است که مهم ترین آن‌ها باروی پیرامون دژ، حیاط بزرگ شرقی، انبار جنوبی، تالار بزرگ جنوبی، تالار شمالی در میانه غرب دژ، اتاق بزرگ سکو دار، تالار معبد، اتاق نگهبانان، صندوقخانه، تاسیسات آشپزخانه ای، دروازه ورود به دژ است.

انتهای پیام/