میراث‌آریا: ضرورت پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس و اهمیت آن باز می‌گردد به از دست دادن حاملان و مجریان هنرهای سنتی و صنایع‌دستی که موجب شده تا رشته‌هایی ازاین‌دست در معرض خطر نابودی قرار گیرند. لازمه پاسداری پایدار از میراث ناملموس، تضمین تداوم و توسعه دانش آن‌ها و انتقال و آموزش آن به نسل‌های آینده است. به همین منظور گام اول در این مسیر، شناسایی حاملان و مجریان کم‌نظیر و تکریم از ایشان است و همچنین تمامی اقداماتی که منتج به حفظ این دانش و مهارت و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌شود.
فهرست ملی «مفاخر حامل میراث ناملموس» ایران در راستای پاسداری از این میراث ارزشمند در سال‌های گذشته توسط شورای عالی سیاست‌گذاری میراث‌فرهنگی ایجاد شد. در همین راستا و باهدف تحقق بخشیدن به سیاست‌های میراث‌فرهنگی کشور، تعدادی از هنرمندان حوزه صنایع‌دستی استان گلستان در فهرست مذکور به ثبت ملی رسیده‌اند که ازجمله این نادره کاران، سیدمحسن سادات مزنگی است.
حصیربافی یا بافت بوریا یکی از قدیمی‌ترین صنایع‌دستی و شاید کهن‌ترین آن‌هاست. حصیربافی در ایران دارای سابقه طولانی است. صنعت پررونق بافت حصیر و نی در بسیاری از مناطق چون شمال و جنوب کشور (شهرهایی که در حاشیه دریا قرار دارند) به حدی گسترده بود که فرآورده‌هایش به همه نقاط ایران فرستاده می‌شد. امروزه در مناطق مختلف کشورمان به‌ویژه مناطق شمال در استان‌های گیلان، گلستان و مازندران هرکجا که دسترسی به ساقه نی و ترکه امکان‌پذیر باشد می‌توان نشانه‌هایی از حصیر و سبدبافی را یافت.
حصیربافی در شمال کشور معمولاً با طرح‌های هندسی که از نی طبیعی خودرنگ بافته و تهیه می‌شود و گاهی برای زیباتر شدن تعدادی از نی‌ها را با مواد رنگ‌زای طبیعی مانند زردچوبه، روناس، پوست انار، پوست گردو و ... رنگ کرده و در لابه‌لای بافت از آن‌ها استفاده می‌کنند که جلوه زیباتری به محصول حصیر می‌دهد.
حصیربافی به‌عنوان یکی از صنایع‌دستی استان‌های شمال ایران و استان گلستان به‌حساب می‌آید و با استفاده از الیاف گیاهی و از درهم تنیدن آن‌ها با کمک دست و یا ابزار ساده انجام می‌شود و با شیوه‌های مختلف بافت، محصولات حصیری زیادی تولید می‌گردد که در زندگی روزمره کاربرد بسیار دارد.
بافت حصیر در استان گلستان توسط تعداد معدودی از صنعتگران انجام می‌شود که یکی از شاخص‌ترین هنرمندان این حوزه، استاد سید محسن سادات‌مزنگی است که در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی در روستای مزنگ شهرستان بندر گز و در خانواده‌ای کم‌بضاعت به دنیا آمد. او از سن ۱۴ سالگی در کنار شغل خانواده که کشاورزی بود به‌منظور کسب درآمد و امر معاش به صنایع‌دستی حصیربافی و کوب‌بافی نیز مشغول بود. او این هنرصنعت را از پدر خود آموخت.
اکنون او پس از ۷۰ سال عمر، همچنان حصیربافی را که از هنرهای ارزشمند و صنایع‌دستی این مرزوبوم است زنده نگه داشته است. استاد با بهره‌گیری از الیاف نازک و باکیفیت و بامهارت و در نظر داشتن ظرافت بسیار در بافت، محصولات کم‌نظیری را تولید می‌کند که او را در این رشته هنری شاخص و از هم‌رده‌های خود در این زمینه مجزا کرده است. شاخصه بافت و تولیدات استاد سادات‌مزنگی به ریز بودن، متراکم بودن و ظرافت بافت حصیر است.
سادات‌مزنگی مواد اولیه حصیر را که به آن «اِترا» گفته می‌شود، از مناطق اطراف محل زندگی خود و در کنار رودخانه‌ها و شالیزارها تهیه می‌کند. او در ماه‌های تیر و مرداد به جستجوی بهترین و ظریف‌ترین ساقه‌ها گشته و آن‌ها را درو می‌کند و در حیاط منزل به مدت یک هفته زیر نور آفتاب پهن می‌کند تا آماده بافت شود.
بافت به دو شیوه طنابی که به‌صورت مارپیچ بوده و نواری شکل بافته می‌شود. در وهله اول متراژ هر نوار به‌اندازه محصول موردنظر تولید شده و سپس نوارها به کمک سوزنی چوبی و الیاف نازک گیاه به هم دوخته می‌شود تا محصول به شکل مورد نظر درآید. ترازو، انواع سبد، ظرف نگهداری نان، سفره، آویز (وَندِه- درگذشته وسیله‌ای به‌منظور نگهداری مواد غذایی در محل خنک و دور از دسترس حیوانات بود)، ظرف میوه، سینی و… از محصولاتی است که توسط حصیربافی تولید می‌شود. در تولید محصولات حصیری از ساقه‌های گیاهان مردابی (مناطق مرطوب) بنام گالی (اِترا) برگ‌های نازک برای بافت طناب و برگ‌های کلفت به‌صورت نوارهای گیس‌باف استفاده می‌کنند.
برای شروع بافت، نوارهای حاصله را در کنار یکدیگر قرار داده و به‌صورت سه تا زیر، سه تا رو و روش دیگر به‌صورت ۹ تایی و ۱۸ تایی بافته می‌شود که هرکدام کاربرد خود را دارد. بعد از گیس بافت، به مقدار موردنیاز بافت را به‌وسیله سوزن که از جنس چوب بوده و نخی که از خود الیاف نازک گیاه بافته شده است به هم متصل و شکل موردنظر کلاه، زنبیل، ظرف نگهداری گندم و سایر محصولات کشاورزی را ایجاد می‌کند.
مزنگی با توجه به کهولت سن و مشکلات جسمی، به‌واسطه علاقه‌ای که به هنر حصیربافی دارد دست از تلاش برنداشته، ابتکار و نوآوری را در کار خود دخالت داده است تا رضایت نسل‌های بعد را در این رشته به دست آورد و کارهای جدید و نو به بازار هدف عرضه کند. هنرمند فاخر حصیربافت با فروش این محصولات در سطح منطقه، مخارج زندگی خود را تأمین می‌کند. استاد مدت ۵۵ سال است که به این حرفه مشغول بوده و شاگردان زیادی را آموزش داده است و امروزه بسیاری از شاگردان ایشان کارگاه‌های حصیربافی راه‌اندازی کرده و به تولید محصولات حصیری اشتغال دارند.
سید محسن سادات‌مزنگی گنجینه زنده بشری رشته حصیربافی در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ به شماره ۴۰ در فهرست ملی نادره کاران؛ حاملان میراث‌فرهنگی ناملموس کشور معرفی شد.
*گزارش از مریم منصوری کارشناس ثبت میراث ناملموس استان گلستان
*عکس: مهسا صفری
انتهای پیام/
نظر شما