مدیر مجموعه تاریخی‌فرهنگی حکیم ابوالقاسم فردوسی در یادداشتی نوشت: دستگاه در موسیقی اصیل ایرانی عبارت است از یک نظامواره که از اجزا و عناصر بهم پیوسته بنام گوشه تشکیل شده است. به‌عنوان مثال دستگاه شور دارای اجزا و گوشه‌های متعدد است. بعضی از این گوشه‌ها ضمن اتصال به دستگاه اصلی و مادر که ام‌النغماتش خوانند خود تبدیل به یک گوشه مستقل شده است، مثل گوشه دشتی، افشاری، بیات ترک و ابوعطا. پس در هر دستگاه هرگوشه‌ای می‌تواند ضمن اتصال خود به دستگاه یک هویت مستقل نیز برای خود داشته باشد.
این مثال که برای آشنایی بهتر و بیشتر با مفهوم دستگاه زده شد برای تقریب به ذهن بود اگر نه معنا و مفهوم دستگاه برای تشکیلات عزاداری امام حسین (ع) به‌لحاظ محتوا و معنا بسی عمیق‌تر و به‌لحاظ گستردگی در سطح بسی وسیع‌تر است. ضمن این‌که همه دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی در کلیت خود یک دستگاه برای تجلی و تبلور شخصیت امام حسین در آن وجود دارد.
بنا به نوشته پژوهشگران تاریخ موسیقی ایران و به بنا گفته بیشتر استادان هنر موسیقی، هنر تعزیه‌خوانی که از مهم‌ترین آیین‌ها و سنت‌های عزاداری امام حسین (ع) است باعث حفظ و اشاعه و صیانت از موسیقی اصیل ایرانی شده است اگر نه به‌واسطه عدم وجود تعزیه‌خوانان و مناقب‌خوانان در کنار سایر هنرمندان هنرهای آیینی دیگر همچون نقالان، حماسه‌خوانان، شبیه‌خوانان، مرثیه‌خوانان، پرده‌خوانان، شاهنامه‌خوانان و سایر هنرهای آیینی دیگر هیچ نشانی از موسیقی و آواز اصیل ایرانی باقی نمی‌ماند.
این هنرمندان گمنام در تاریخ بودند که برای انتقال مفاهیم و ارزش‌های نهفته در ادبیات دینی، مذهبی، حماسی وعرفانی ما هنر موسیقی و آواز اصیل ایرانی را حفظ کردند.
در گذشته نقالان وشاهنامه‌خوانان ما به هنگام نقل داستان‌های شاهنامه و به‌خصوص انتهای داستان رستم و سهراب اشاره‌ای به صحرای کربلا می‌کردند که ضرب المثل گریز به صحرای کربلا زدن در بین مردم اشاره به عمق ارتباط ادبیات حماسی و اتصال معنائی اثر سترگ فردوسی یعنی شاهنامه با حماسه عاشورای حسینی دارد.
بنابراین شاهنامه فردوسی را می‌توان مهم‌ترین اثر حماسی در تحکیم هویت دینی و ملی دانست که خود فردوسی با سرودن ابیاتی چند در ابتدای شاهنامه مرامنامه عقیدتی و فکری خود را نشان می‌دهد به‌نحوی که بر مبنای آن می‌توان حکیم وارسته توس را در زمره اولین وابستگان به دستگاه امام حسین (ع) دانست که راه رسیدن به آن دستگاه را به دیگران بعد از خود نیز نشان داده است.
دستگاه در سنت عزاداری ما ایرانیان و عاشقان حضرت ابا عبدلله الحسین (ع) یعنی یک نظامواره به هم پیوسته انسانی متکی به یک عقیده و باور دینی و معنوی مشترک که هر فردی ضمن انجام وظیفه در آن دستگاه بر حسب نیت خود ضمن تعالی روح و تهذیب نفس و معرفت افزایی دینی و مذهبی و سیاسی خود باعث پویائی و حرکت جامعه به سمت آرمان‌ها و اهداف راستین امام حسین (ع) می‌شود.
ارتباط و اتصال به این دستگاه معنوی دارای اثرات مثبت فردی و اجتماعی است، تعامل گرم درون هیئت‌های عزاداری نه براساس سود و منفعت فردی که براساس ایثار و از خودگذشتگی است که از کودکی در درون ما نهادینه می‌شود، همین عامل ایجاد همبستگی اجتماعی در یک جغرافیا و پهنه فرهنگی به‌نام محله ، روستا، شهر و در وسعتی فراگیرتر دستگاه امام حسین (ع) زمینه‌های تحکیم وحدت ملی واقتدار ملی و ماحصل آن امنیت ملی را با رجوع به بن‌مایه‌های حماسه و شور حسینی فراهم می‌کند.
در دستگاه امام حسین (ع) فردی که کفش عزاداران را جفت می‌کند شاید نقش همان نت شاهد را در دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی دارد که هویت دستگاه به آن وابسته است، مبادا در این دستگاه این اجزای کوچک را دست کم بگیریم که در این دستگاه همه چیز به‌جای خویش نیکو نشسته است، به‌قول شیخ محمود شبستری عارف و شاعر نامی و صاحب مثنوی عارفانه گلشن راز:
اگر یک نقطه را برگیری از جای خلل یابد همه عالم سرا پای
دستگاه امام حسین (ع) یک سمفونی موسیقی عظیم الهی است، سعی کنیم به‌قدر یک نت در این سمفونی الهی نقش داشته باشیم، مبادا با خارج زدن و یا مخالف خوانی و مخالف نوازی در این سمفونی الهی دستگاه حسینی خلل ایجاد کنیم، باید سعی کنیم به قدر یک نت در این دستگاه عظیم موسیقی الهی نقش داشته باشیم.
انتهای پیام/
نظر شما