میراث آریا: آیین‌های مردم تبریز با درهم تنیدگی ویژه خودشان با بازار و بازاریان، سال‌هاست که به حیات خود ادامه داده‌اند و بی‌شک محرم و عزای حسین (ع) یکی از مهم‌ترین آیین‌هایی است که در بازار تبریز شکلی ویژه به خود گرفته و هنوز و همه ساله مشتاقان بسیاری را جلب می‌کند.

بازار تبریز در طول تاریخ نبض فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و مذهبی بوده و یکی از مراسم ویژه در بازار، عزاداری در محرم است که دسته‌های مختلف عرب، عجم و زنجیرزنان در این مکان گرد هم می‌آیند.

آیین‌های مذهبی و دینی در تبریز، شهر اولین‌ها با آداب و رسوم و جلوه‌ای خاص که مختص این منطقه است، برگزار می‌شوند. از جمله این مراسم معنوی، برگزاری آیین‌ها و سوگواری‌های ماه محرم است که با شکوه، شور و شوق اصول خاصی، که ریشه در باورها و اعتقادات دینی مردمان این سرزمین دارد، برگزار می‌شود.

با این وجود، یکی از مکان‌های اصلی برگزاری این آیین‌های مذهبی، بازار تبریز است که بر اساس مستندات موجود و به گفته محققان و اساتید دانشگاه، این مکان از بدو شکل‌گیری تا به امروز به عنوان مهم‌ترین مرکز فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی بوده که یکی از این آیین‌های مذهبی مهم هم برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در این مکان اقتصادی و تجاری بوده است.

پیش از آغاز ماه محرم بازار تبریز رنگ و بوی دیگری به خود گرفته و تمام گذرهای آن حسینی می‌شوند. پرچم‌های سیاه و سبز در و دیوار و حجره‌های عاشقان حسینی را آراسته کرده و لباس‌های مزین به نام امام حسین(ع) و پرچم و سربندهای سیاه بیش از هر چیزی در حجره‌های بازار خودنمایی می‌کند و در این ایام خرید و فروش می‌شود. بازاریان هم حجره‌های خود را برای پذیرایی از دسته‌های عزاداری و مهمانان امام حسین(ع) آماده می‌کنند.

در آستانه ماه محرم و به ویژه روزهای هشتم تا دوازدهم محرم، بازار تبریز حال و هوای دیگری پیدا می‌کند.

برپایی آیین محرم به قدمتی کهن در بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان

با این وصف، هر ساله چند روز قبل از شروع ماه محرم و همزمان با فرارسیدن ایام سوگواری عزای حسینی، بازاریان تبریز، با نصب پرچم‌های سیاه و سبز، در و دیوار و حجره‌ها و به ویژه با پوشیدن لباس سیاه، مزین به نام امام حسین (ع) و یاران ایشان، ارادت خود را به اباعبدالله الحسین (ع) و حفظ اندیشه‌های حسینی اعلام می‌کنند.

در آستانه ماه محرم و به ویژه روزهای هشتم تا دوازدهم محرم، بازار تبریز حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. بر همین اساس فقط کافی است در این لحظه‌ها سری به بازارچه‌ها، تیمچه‌ها و سراهای، بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان بزنید.

آنچه که بر زیبایی بازار تبریز می افزاید، عزدارای هیئات اصیل محلات قدیمی شهر به سبک سنتی و مخصوص به خود است که همه ساله این هیئات سنتی در ایام محرم به ترتیب محلات، با حضور در بازار عزاداری کرده و پرچم امام حسین (ع) را بالا نگاه می‌دارند.

عرب، عجم، زنجیر

محلات قدیمی و اصیل تبریز همچون نوبر، خیابان، کوچه باغ، اهراب، ششگلان و بیش از 20 محله دیگر با اینکه این روزها با اسامی دیگری از آنها در تبریز یاد می‌شود، اما به رسم دیرین با نام قدیمی خود در بازار حضور می‌یابند و به سبک خود ندای لبیک یا حسین سر می‌دهند.

یکی از نکات جالب و قابل توجه عزاداری محلات در بازار، ترکیب منظم هئیت‌هاست؛ به طوری که هر محله، سه دسته عرب، عجم و زنجیززن دارد که با ورود محله به محل عزاداری در بازار به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه‌ها شده و عزادارای می‌کنند که غالبا در بازار مظفریه (بازار فرش‌فروشان) به کار خود پایان می‌دهند.

نخست دسته عرب محله با لباس‌هایی سر تا پا مشکی به سبک اعراب وارد بازار شده و با نظم و سبک خاص دو دستان خود را بر سینه‌هایشان می‌کوبند، سپس دسته عجم که کت و شلوار بر تن دارند به صورت آرام و منظم با یک دست بر سینه می‌کوبند و در پایان زنجیرزنان آن محله، بر کار محله در روز عزاداری خاتمه داده و هئیت‌ها به محله خود باز می‌گردند تا در مساجد عزاداری کنند.

البته شبیه‌خوانی، شمع‌افزونی، تعزیه‌گردانی و چندین عزاداری دیگر نیز در بازار تبریز صورت می‌گیرد که می‌توان شبیه‌خوانی محله شتربان با پوست شیر جنگلی در عاشورای حسینی را از بارزترین شبیه‌خوانی‌ها در بازار نام برد.

پرسه در کوچه پس کوچه‌های تاریخ بازار تبریز

به هر حال آنچه در این خصوص مهم است، این است که بازار تبریز و به بیان دیگر بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان و نخستین بازار جهان که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، در ایام محرم بیش از هر زمان دیگری شلوغ و پرتردد می‌شود.

بدین گونه و با این اوصاف بنیان اولیه بازار تاریخی تبریز به صدر اسلام برمی‌گردد که گواه این مطلب واقع شدن مسجد جامع کبیر شهر در همجواری بازار است که در این میان گذر جاده ابریشم از شهر و بازار تبریز، اهمیت موضوع را به اثبات می‌رساند.

از این رو، به عقیده کارشناسان حوزه گردشگری، مجموعه بازار تاریخی تبریز شامل زیرمجموعه‌های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی و بهداشتی و ورزشی و سکونت برای تجار دیگر شهرها در خود بازار و خانه‌های تاجران مقیم در اطراف بازار بوده است. در چنین مجموعه‌ای چگونگی ارتباط عناصر مجموعه با یکدیگر حائز اهمیت است.

اغلب مورخان و جهانگردان که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده‌اند، اسناد و مدارک مهم و با ارزشی را درباره بازار و وضعیت اقتصادی تبریز از خود به جا گذاشته‌اند که در این ارتباط می‌توان از شخصیت‌های فوق به مقدسی، یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن و جملی کارری و... اشاره کرد.

معیار عزاداری‌های رسمی و عمومی در تبریز بر مبنای بازار تبریز

در همین زمینه نیز، فریبا کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و محمد پورناجی، پژوهشگر نیز در تحقیقی به نحوه برگزاری آیین‌های مذهبی در بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان پرداخته‌اند.

این محققان در این خصوص معتقدند که معیار عزاداری‌های رسمی و عمومی در تبریز بر مبنای آیین‌های سوگواری محرم در بازار جهانی تبریز است.‌

به هر حال نتایج یافته‌های این پژوهشگران نشان می‌دهد که بازار تبریز با دارا بودن قابلیت‌های ویژه خود و با مدیریت و سازمان‌دهی مناسب از سوی مجریان امر می‌تواند، به یک قطب گردشگری مذهبی تبدیل شود که از زوایای مختلف از جمله تبلیغ و ترویج شعاعر اسلامی و دینی، جذب توریسم از سراسر جهان، رونق اقتصادی و اجتماعی و سیاسی توسعه یابد.

محرم در قاب تصویر بزرگ‌ترین بازار زیبا و سرپوشیده جهان

به عقیده کارشناسان حوزه شهری در سال‌های اخیر با ثبت جهانی بازار تبریز در یونسکو به عنوان بزرگ‌ترین بازار زیبا و سرپوشیده جهان، گردشگران مذهبی نیز در این ایام در عزاداری‌های بازار به چشم می‌خورند که در ترویج آیین‌های حسینی در کشورهای آسیای میانه و قفقاز و مسلمانان اروپا و ترکیه تاثیرگذار بوده است.

در حقیقت، اوج ایام عزاداری در بازار تبریز از روز هشتم تا دوازدهم محرم است که در این ایام تمام حجره‌ها و مغازه‌ها تعطیل هستند و مهم‌ترین دسته‌های عزاداری در بازار تبریز را هم به رسم دیرین عجم‌ها تشکیل می‌دهند، عجم‌ها با جوراب و کفش، کت و شلوار و با پیشانی‌بند سیاه عزاداری می‌کنند.

عزاداری در بازار تبریز نماد صحیح فرهنگ عزادارای

از عزاداری در بازار تبریز می‌توان به عنوان یک نماد صحیح فرهنگ عزاداری در جامعه یاد کرد، چرا که بازارها بعد از مساجد یکی از مناسب‌ترین مکان‌ها برای عزاداری هستند و پیر و جوان خالصانه در کنار همدیگر ندای یاحسین سر داده و عزاداری می‌کنند.

تبریز که با دارا بودن بیشترین تعداد هیئت‌ها به شهر ام الهیئات معروف است، می‌تواند پایلوتی برای عزاداری سایر شهرهای کشور باشد به شرطی که دسته‌جات خیابانی شهر بیش از پیش سامان‌دهی شده و جوانان رغبت بیشتری به عزاداری در مساجد و بازار داشته باشند که این مسئله نیز در سایه فرهنگ‌سازی صحیح عملی می‌شود.

عزاداری در بازار تبریز آبان ماه سال 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/