میراث آریا: گنبد جبلیه در بخش شرقی شهر تاریخی کرمان قرار گرفته است، در غرب این گنبد شهر کرمان و در چند متری غرب آن کوه های سر به فلک کشیده صالحب الزمان و جنگلی انبوه قرار دارد.

تاریخ دقیق ساخت این گنبد مشخص نیست اما برخی زمان ساخت آن را به اوایل اسلام و برخی نیز با اهتمام به نامش که از گبر گرفته شده به پیش از اسلام و ساسانیان نسبت می دهند.

مردم کرمان عقیده دارند که این بنا که در ایام تاریخ توانسته سر بلند و استوار باقی بماند از مصالحی خاص ساخته شده که بسیار محکم و غیر قابل تخریب است.

کرمانیان می گویند که معمار این بنا که تماما از سنگ ساخته شده از مصالحی اسرار آمیز استفاده کرده که شامل شیر شتر، خاکستر و سفیده تخم مرغ بوده است.

عرض پی این بنای هشت ضلعی در حدود سه متر است در هر طرف این بنای دیدنی دری قرار دارد که عرض آن دو متر است گنبد بنا از آجر ساخته شده است این بنا همچنین گچبریهایی داشته که به مرور زمان از بین رفته است.

در منابع تاریخی به تعمیر این بنا در زمان ابو علی محمد بن الیاس در سالهای 322 تا 356 ه ق برمی گردد که علاوه بر آن ارگ بم را نیز تعمیر کرده است.

این بنا به نام گنبد گبری نیز در تواریخ یاد شده است و در تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام ساسانیان نسبت داده می شود. گویا آتشکده بوده است یا قبر یکی از زرتشتیان اما در جایی اشاره ای نیز شده است که بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این که به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعا چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمانان در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبک ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی دقیق ذکر نشده سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد: از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن آجری و منتهی الیه آن دایره است. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.

این مستشرق می نویسد که ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می‌کنند.

بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده‌اند سنگ این مقبره را برداشته‌اند و برای نمایی بکار برده‌اند برخی این گنبد را متعلق به سلجوقیان می‌دانند ولی این ادعا درست نیست «جبلی» تحریف یافته کلمه «گبری» است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی «گ» به «ج» بدل شده‌است قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد «گبر» نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد.

از سبک معماری آن نیز استنباط می‌شود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی است که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده‌است و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا شده است.

در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده‌اند که از تفرجگاه‌های کرمان است این بنا در سال ۱۳۸۸ به موزه تبدیل شده‌ است.

انتهای پیام/