میراث آریا: خانه‌های معاصر از الگوی خانه‌های سنتی که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی، فاصله گرفته است. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر، نیازمند بازیابی ارزش ها و اصول مورد توجه معماری سنتی است. شکل خانه متاثر از عوامل متعددی است که تمامی آن‌ها از نظر میزان اهمیت و تاثیرگذاری در یک سطح قرار ندارند. فضاهای زیستی در هر منطقه، تحت تاثیر خاستگاه‌های فرهنگی، محیطی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی آن منطقه شکل گرفته است.
استان سمنان از نظر موقعیت جغرافیایی به گونه‌ای استقرار دارد که هر چه از غرب به شرق آن پیش می‌رویم، به میزان ارتفاع آن از سطح دریا افزوده می‌شود؛ به نحوی که شهر گرمسار که غربی‌ترین شهر استان محسوب می‌شود ۸۲۵ متر و شهر شاهرود که شرقی‌ترین شهر استان است، ۱۳۶۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارند. از آنجایی که عامل ارتفاع با حرارت جو نسبت معکوس دارد، یعنی هر قدر ارتفاع بیشتر می‌شود حرارت نیز به همان نسبت تقلیل می‌یابد. این استان به دلیل همجواری با سلسله کوه های البرز در شمال و زمین‌های هموار و کویر در جنوب از شمال به جنوب دارای شیب است و شیب عمومی منطقه از شمال به جنوب ۸ تا ۱۰ در هزار است.
خانه ادب، یکی از ابنیه تاریخی و فرهنگی بسیار فاخر و زیبا، یادگار معماری دوران قاجاریه است که در مرکز بافت تاریخی مصوب شهر سمنان، گذر تاریخی و ثبت‌شده کهنه دژ، در محوریت بازار تاریخی و هسته مرکزی بافت ویژه ۴۲ هکتاری قرار دارد. این اثر دارای سه حیاط با شرایط کالبدی یک حیاط درونی و یک حیاط میانی و یک حیاط بیرونی است. ورودی آن از طریق هشتی بوده که هشتی ورودی از هفت ضلع تشکیل‌شده است.
این خانه تاریخی با مساحتی بالغ‌بر ۷۰۰ مترمربع درمجموع، دارای فضاهای متعدد معماری است. داشتن دو دوره معماری قاجار و پهلوی اول ازجمله ویژگی‌های این خانه تاریخی است و توالی معماری این دو دوره در بنا مشهود است. این بنا یادگاری از دوره قاجاریه و ازجمله بناهای شاخصی است که به تملک اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان درآمده و دارای نارنجستان و دو حیاط درونی و بیرونی است که از طریق هشتی به هم متصل هستند.
حیاط شمالی بزرگ‌ترین حیاط موجود بنا است که به‌عنوان باغچه به‌حساب می‌آید و بنا دارای سه درب خروجی که یکی از طریق هشتی و ورودی دیگر از طریق حیاط میانی و آخرین از زیرزمین حیاط میانی است. بنای قسمت کلیه بخش‌ها به‌خصوص جبهه شمالی حیاط دارای الگوی معماری قاجاریه است. مساحت اعیانی خانه ترابی مذکور ۴۱۰ مترمربع است.
مهم‌ترین ویژگی اثر، وجود دو دوره معماری در بنا مربوط به دوران قاجار و پهلوی است و سقف طاق آهنگ در قسمت شمالی بنا، دارای حیاط‌های اندرونی و بیرونی و فضاهای مختص به این نوع معماری دارای فضای تقسیم هشتی در ورودی و راهروهای دالان شکل در قسمت شمالی بنا فضاهای آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی در دوران معاصر الحاق شده است. در قسمت شمالی به‌وسیله دیوار الحاقی فضای راهرو به وجود آمده است. در قسمت حیاط میانی و نزدیک دیوار شمالی و درب ورودی حیاط به خیابان پله‌ها به‌صورت مستقیم احداث‌شده است. مطابق الگوهای معماری بناهای تاریخی و فرهنگی شهر سمنان، معمولاً بناهای دوره قاجاری دارای تزئینات خاص و ویژه‌ای، به‌استثنای برخی بناهای شاخص یا اربابی، نیستند و سادگی فضایی و عناصر معماری خاص آن‌هاست که وجه تمایز و تفاوت هر بنا را با آثار هم‌دوره در سطح استان و ایران ایجاد می‌کند. ازاین‌رو خانه ادب سمنان نیز از این قائله و الگو مستثنی نیست و از عناصر و جزئیات معماری منحصربه‌فرد خود را برای معرفی به همگان، بهره‌مند است.
نظر به‌قرار گیری بنا در محور تاریخی و فرهنگی کهن دژ و امتداد ورودی تکیه ناسار و راسته‌بازار تاریخی شهر سمنان، این بنا می‌تواند به‌عنوان مکان مناسب جهت جذب سرمایه‌گذار به‌منظور ارائه خدمات گردشگری مورد بهره‌برداری و استفاده قرار گیرد. پیش‌بینی می‌شود پس از مرمت به‌عنوان دفتر پایگاه بافت تاریخی سمنان بهره‌برداری شود. با توجه به ایجاد پایگاه بافت تاریخی سمنان و لزوم استقرار دفتر آن در بافت حفاظت‌شده شهر سمنان، مرمت فاز نخست خانه تاریخی ادب آغاز شده و آماده بهره‌برداری جهت کاربری مکان پایگاه شهر تاریخی سمنان یا اهداف گردشگری باشد.
در پروسه مرمت این اثر تاکنون اقداماتی نظیر اجرای فرش اتاق‌ها، پی‌بندی پی‌های فرسوده، اجرای طاق فروریخته و بام‌سازی، اجرای تأسیسات برقی، حذف الحاقات ناهمگون و اجرای تأسیسات آب‌رسانی، برای مرمت و احیاء این خانه تاریخی انجام‌شده است. این بنای تاریخی یادگار دوران قاجار دارای نارنجستان و دو حیاط درونی و بیرونی است که از طریق هشتی به هم متصل هستند. باغ مجموعه در حیاط شمالی بنا واقع است و با توجه به طرح مرمت و احیای مجموعه می‌تواند در فاز دوم عملیات مرمتی به‌عنوان باغ سنتی احیاء و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
خانه ادب سمنان به شماره ۳۳۵۱۳ در تاریخ ۱۰ آبان ۱۴۰۰ به همت دفتر ثبت آثار و تعیین حریم میراث ملی استان سمنان در فهرست میراث ملی غیرمنقول ایران به ثبت رسیده است.
هانی رستگاران، مسئول ثبت میراث ملی و جهانی استان سمنان
انتهای پیام/
نظر شما