محمدرضا پهلوان، فعال حوزه موزه‌داری در یادداشتی نوشت: شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) از سال ۱۹۹۷، در آستانه روز جهانی موزه‌ها (۱۸ می)، با انتخاب شعاری سالانه، نقشه‌راه فعالیت موزه‌ها را ترسیم می‌کند. شعار سال ۲۰۲۵ با عنوان «آینده موزه‌ها در جوامعی که به‌سرعت در حال تغییرند» (The Future of Museums in Rapidly Changing Communities) بیانگر لزوم بازاندیشی در نقش موزه‌ها در مواجهه با تحولات شتابنده اجتماعی، فرهنگی، فناوری و زیست‌محیطی است.

موزه‌ها امروزه تنها مکان‌هایی برای نگهداری اشیا و روایت گذشته نیستند؛ بلکه به نهادهایی زنده، پویا و آینده‌ساز بدل شده‌اند. آنان باید پاسخ‌گوی نسل جدید مخاطبان باشند؛ نسلی که در فضای دیجیتال پرورش یافته، ارزش‌محور است و انتظاراتی فراتر از نمایش صرف اشیا دارد. این نسل به دنبال تجربه، مشارکت، معنا و تعامل دوسویه با نهادهای فرهنگی است.

در این بستر، موزه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در تحقق توسعه پایدار ایفا کنند؛ نقشی که فراتر از آموزش و حفاظت از میراث فرهنگی است. موزه‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی، می‌توانند تجربه بازدید را شخصی‌سازی کرده، روایتی جذاب‌تر از آثار ارائه دهند و در فرایند آموزش، قصه‌پردازی، تحلیل داده‌ها، مستندسازی، مرمت و حتی بازآفرینی آثار مشارکت فعال داشته باشند. در عصر تحولات دیجیتال، اگر موزه‌ها از این فرصت بهره نگیرند، به‌تدریج از جریان تحول جهانی عقب خواهند ماند.

آینده‌ موزه، وابسته به توان آن در سازگاری با تغییرات محیطی و اجتماعی و بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌هایی مانند واقعیت افزوده، واقعیت مجازی و پلتفرم‌های تعاملی است. در کشورهای توسعه‌یافته، موزه‌ها به رکن اصلی صنعت گردشگری فرهنگی بدل شده‌اند.

برخی شهرها به واسطه موزه‌های خود هویت یافته‌اند و حتی به «شهر-موزه» معروف شده‌اند. این الگو، نقش موزه را از یک نهاد صرفاً نگهدارنده به عاملی در ارتقاء جایگاه فرهنگی، هویتی و اقتصادی شهرها و کشورها ارتقا داده است. از سوی دیگر، پیوند میان فرهنگ، هنر و توسعه پایدار امری اجتناب‌ناپذیر است.

اگر این پیوست فرهنگی در تمامی برنامه‌های توسعه‌ای لحاظ شود، می‌تواند بستر مناسبی برای شکوفایی اقتصاد گردشگری، رشد فرهنگی و پایداری اجتماعی فراهم آورد. موزه‌ها به عنوان بازتاب‌دهنده هویت و حافظان حافظه تاریخی، نقشی محوری در تحقق این اهداف دارند.

ایران، با پیشینه‌ای کهن، تنوع فرهنگی چشمگیر و بیش از یک میلیون اثر تاریخی و موزه‌ای در حوزه میراث ملموس، و گنجینه‌ای غنی از میراث ناملموس همچون آیین‌ها، زبان‌ها، آداب، سنت‌ها و دانش بومی، از ظرفیت بی‌بدیلی برای توسعه موزه‌های تخصصی برخوردار است.

سرمایه‌گذاری در ایجاد و ارتقای این موزه‌ها، همراه با تحقیق، مستندسازی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌تواند آینده‌ای روشن و مبتنی بر پایداری را رقم بزند. در نهایت، موزه‌ها اگر خود را با اقتضائات روز جامعه، نیازهای نسل نو و تحولات فناورانه همراه سازند، نه تنها حافظان گذشته، بلکه معماران آینده‌ای آگاهانه، پویا و پایدار خواهند بود.

انتهای پیام/