علی اکبر بنی اسدی، پژوهشگر حوزه گردشگری و توسعه پایدار در یادداشتی نوشت: جهان بهسوی نقرهای شدن پیش میرود. بر اساس گزارش سازمان ملل، تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۲ میلیارد نفر از جمعیت دنیا را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل خواهند داد. این موج سالمندی اگرچه در نگاه نخست چالشی برای نظامهای سلامت و رفاه تلقی میشود، اما در بطن خود گنجینهای از فرصتهای تازه را نهفته دارد؛ بهویژه در عرصه گردشگری. در این میان، اصطلاح «گردشگری نقرهای» بهعنوان یکی از گرایشهای نوظهور در صنعت گردشگری، به سفرهایی اشاره دارد که بهطور خاص برای سالمندان طراحی شدهاند؛ سفرهایی آرام، معنادار، همراه با احترام، و سرشار از فرصت برای ارتباط انسانی، تجربه فرهنگی، و احیای حس تعلق.
گردشگری نقرهای، که از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی توجه جهانی را به خود جلب کرده است، به نوعی از گردشگری اطلاق میشود که به طور خاص به نیازها و ترجیحات افراد سالمند (معمولاً در رده سنی ۵۰ یا ۵۵ سال به بالا) در طول سفر میپردازد. این گروه جمعیتی، نه تنها از پتانسیل مالی و زمانی کافی برای سفر برخوردارند، بلکه دارای انگیزه و نگرش ذهنی مناسبی برای جابجایی و کشف مقاصد جدید هستند. سازمان جهانی گردشگری این بخش از بازار را تحت عنوان «گردشگری سالمندان» یا «گردشگری عصر سوم» به رسمیت شناخته و بر اهمیت آن تأکید کرده است. کارشناسان، پدیده رو به رشد پیری جمعیت و تأثیرات گسترده آن بر اقتصاد جهانی را «اقتصاد نقرهای» نامیدهاند، که پیشبینی میشود در آیندهای نزدیک تقریباً بر تمامی بخشهای اقتصادی تأثیرگذار باشد. این نامگذاری، نشاندهنده وزن و اهمیت فزاینده این گروه سنی در معادلات اقتصادی و اجتماعی است.
در ایران نیز، این روند با سرعت قابل توجهی در حال پیشرفت است. سهم سالمندان (بالای ۶۰ سال) در ایران از ۵ درصد در دهه ۱۳۸۰ به ۱۰ درصد در حال حاضر رسیده است که معادل بیش از ۸ میلیون نفر است. برآوردهای متخصصان نشان میدهد که ایران در حال حاضر در فاز اول سالمندی قرار دارد و با عبور از سهم ۱۴ درصدی جمعیت کشور، وارد فاز دوم سالمندی خواهد شد. پیشبینی میشود این سهم در سال ۱۴۱۰ به ۱۴ درصد، در سال ۱۴۲۰ به ۱۹ درصد (که مرز سالمندی مفرط جمعیتی تلقی میشود) و در سال ۱۴۳۰ به ۲۶ درصد از کل جمعیت کشور برسد. این تحول جمعیتی، ضرورت برنامهریزی جامع برای پاسخگویی به نیازهای این قشر و بهرهبرداری از پتانسیلهای اقتصادی و اجتماعی آنان را بیش از پیش نمایان میسازد.
با این حال، توسعه این بخش در ایران با چالشهای قابل توجهی در زمینه زیرساختهای دسترسپذیر، خدمات تخصصی، و محدودیتهای مالی سالمندان داخلی مواجه است. ایران با دارا بودن جاذبههای غنی تاریخی، فرهنگی، طبیعی، و ظرفیتهای چشمگیر در گردشگری سلامت، از پتانسیل بالایی برای جذب این بازار برخوردار است. برای بهرهبرداری کامل از این فرصت، نیاز به یک رویکرد جامع و چندوجهی است که شامل سیاستگذاریهای حمایتی، سرمایهگذاری در زیرساختهای دوستدار سالمند، توسعه خدمات و محصولات تخصصی، آموزش نیروی انسانی، و بازاریابی هدفمند باشد. اما آیا زیرساخت گردشگری ما برای پاسخگویی به نیازهای آنان آماده است؟ پاسخ کوتاه آن است که هنوز خیر. نه مسیرها مناسبسازی شدهاند، نه خدمات درمانی و رفاهی همراه سفر طراحی شدهاند، و نه بستههای سفر ویژه این گروه سنی در بازار دیده میشود. این در حالی است که کشورهای پیشرو چون ژاپن، پرتغال و نیوزیلند، سالهاست که گردشگری نقرهای را بهعنوان یکی از راهبردهای توسعه گردشگری پایدار خود برگزیدهاند.
در ژاپن، رباتهای دستیار، مسیرهای ویلچرنشین، و اقامتگاههای هوشمند ویژه سالمندان طراحی شدهاند. در پرتغال، سالمندان نهفقط گردشگر، بلکه خالق تجربهاند؛ در کارگاههای محلی مشارکت میکنند و بخشی از فرهنگ زنده مقصد میشوند. و در نیوزیلند، اکوتوریسم با برنامههایی چون «حلقههای بازتاب سفر» برای سالمندان پویای طبیعتدوست توسعه یافته است.
ایران با تنوع اقلیمی بینظیر، فرهنگ میهماننواز، چشمههای آبگرم، طب سنتی، و شبکه گسترده خانوادهمحور، از ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری نقرهای برخوردار است. اما این ظرفیت هنوز بالفعل نشده است.آنچه نیاز داریم، یک رویکرد جامع، مشارکتی و توانمندساز است؛ با اصولی همچون طراحی سفرهای آرام و سالمندمحور ، آموزش راهنمایان و هتلداران برای تعامل با سالمندان ، توسعه اقامتگاههای سازگار با سنین بالا ، حمایت از کارآفرینی سالمندی در گردشگری و مهمتر از همه، ترویج فرهنگ احترام و توجه فعال به سالمندان.
گردشگری نقرهای نه تنها فرصتی برای رشد اقتصادی است، بلکه میتواند نقش محوری در تحقق توسعه پایدار، ایجاد فرصتهای کارآفرینی نوین و بازتعریف ماهیت تجربه سفر برای سالمندان در ایران ایفا کند.
توسعه گردشگری نقرهای میتواند منبع قابل توجهی برای درآمدزایی و ایجاد اشتغال پایدار باشد. صنعت گردشگری به طور کلی، اشتغالزایی را ۲/۱۱ برابر سریعتر از سایر بخشها افزایش میدهد و بیش از ۱۰۰ میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد میکند. با جذب سالمندان، که اغلب دارای پسانداز و تعهدات مالی کمتری هستند ، این بخش میتواند به کاهش نرخ بیکاری، افزایش سطح درآمد ملی، و رونق بازار صنایع دستی محلی کمک کند. همچنین، تمایل سالمندان به سفر در فصول کمتقاضا، به توزیع یکنواختتر تقاضا در طول سال و کاهش فصلی بودن صنعت گردشگری منجر میشود، که پایداری اقتصادی مقاصد را افزایش میدهد.
گردشگری نقرهای، بهویژه با تمرکز بر طبیعتگردی و گردشگری روستایی که در میان سالمندان محبوبیت دارد ، میتواند به ترویج شیوههای مسئولانه سفر و حفظ محیط زیست کمک کند. انتخاب اقامتگاههای دوستدار محیط زیست و فعالیتهایی که به حفظ طبیعت کمک میکنند، از جنبههای مهم این پایداری است.
رشد جمعیت سالمند در ایران، فرصتهای کارآفرینی فراوانی را در بخش گردشگری و خدمات مرتبط ایجاد میکند.از برگزاری تورهای تخصصی سالمندان تا دایرکردن اقامتگاه های نقره ای و خدمات سلامت محور . یکی از ایدههای اجرایی قابلطرح، ایجاد «خانههای گردشگری سالمندان» در شهرهای بزرگ و توریستی کشور است؛ مراکزی برای مشاوره، طراحی برنامه سفر، آموزش، و تبادل تجربه. چنین مراکزی میتوانند کانونی برای ایجاد شبکه سفرهای سالمندمحور و ارتقای کیفیت زندگی در دوران بازنشستگی باشند.
بنابراین گردشگری نقرهای در ایران، با توجه به روند شتابان پیری جمعیت و پتانسیلهای بینظیر کشور در ابعاد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و سلامت، یک فرصت استراتژیک و نوین برای توسعه پایدار، کارآفرینی و بازتعریف تجربه سفر محسوب میشود. این بخش از بازار، نه تنها میتواند به عنوان یک محرک اقتصادی قدرتمند عمل کند و با جذب تقاضا در فصول کمبار، به ثبات درآمد صنعت گردشگری کمک کند، بلکه نقش حیاتی در ارتقاء کیفیت زندگی، سلامت جسمی و روانی، و مشارکت اجتماعی سالمندان ایفا مینماید.
با این حال، برای تحقق این پتانسیل، لازم است چالشهای موجود، بهویژه در زمینه زیرساختهای دسترسپذیر، کمبود خدمات تخصصی و محدودیتهای مالی برخی از سالمندان داخلی، به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. توسعه گردشگری نقرهای در ایران، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ در سطح ملی است که فراتر از برنامهریزیهای مقطعی عمل کند.
انتهای پیام/
نظر شما