میراث آریا: این استان به دلیل پیشینه تاریخی غنی، طبیعت متنوع و حضور اقوام مختلف، به یکی از مراکز مهم فرهنگی و هنری ایران تبدیل شده است. هدف این گزارش، معرفی مختصر ویژگیهای جغرافیایی، فرهنگی و هنرهای سنتی استان فارس است تا اهمیت این منطقه در حفظ میراث فرهنگی کشور روشنتر شود.
ویژگیهای جغرافیایی:
استان فارس در مرکز جنوب ایران قرار دارد و از شمال به استانهای چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از غرب به استان بوشهر، از جنوب به خلیج فارس و از شرق به استان هرمزگان محدود میشود. این استان دارای مناطق کوهستانی، دشتهای گسترده و مناطق ساحلی است که موجب تنوع آب و هوایی از اقلیم معتدل کوهستانی تا اقلیم گرم و خشک شده است. این تنوع اقلیمی باعث شده است که استان فارس در کشاورزی و پرورش انواع محصولات مختلف، از مرکبات تا غلات و محصولات باغی، جایگاه ویژهای داشته باشد.
اقوام:
استان فارس که عمدتاً فارسزبان هستند، اما اقوام دیگری مانند ترکهای قشقایی، لرها، کردها و عربها نیز در این استان زندگی میکنند. این اقوام با حفظ زبان، آداب و رسوم و هنرهای خاص خود، زمینه غنای فرهنگی و اجتماعی استان را فراهم کردهاند. زندگی عشایری قشقاییها و سبک زندگی روستایی در کنار شهرنشینی مدرن، تنوع فرهنگی استان را دوچندان کرده است.
زبان و فرهنگ:
زبان فارسی با لهجه شیرازی زبان اصلی مردم است، اما در میان اقوام مختلف زبانهای ترکی، لری و کردی نیز رایج است. فرهنگ استان فارس بازتابی از تاریخ چند هزار ساله ایران است؛ شهری مثل شیراز مرکز شاعران بزرگ فارسی مانند حافظ و سعدی بوده و این امر باعث شده فرهنگ ادبی و هنری استان در تمام کشور زبانزد باشد. جشنها، آیینهای سنتی و موسیقی محلی استان نیز نشاندهنده عمق و تنوع فرهنگی آن است.
هنرهای سنتی استان فارس:
یکی از ویژگیهای مهم استان فارس، هنرهای سنتی و صنایع دستی آن است که از دیرباز نسل به نسل منتقل شده و امروزه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی مردم شناخته میشود. مهمترین هنرهای سنتی استان عبارتند از:
خاتمکاری: این هنر نفیس شامل تزئین سطوح با قطعات بسیار کوچک چوب، استخوان، فلز و صدف است که به شکلهای هندسی و بسیار دقیق کنار هم قرار میگیرند. خاتمکاری فارس در ساخت جعبههای نفیس، قابها و وسایل دکوری کاربرد فراوان دارد و از لحاظ ظرافت و کیفیت از بهترین نمونههای ایران است.
منبتکاری: هنر حکاکی روی چوب که در فارس کاربرد فراوان دارد. منبتکاران با خلق طرحهای سنتی و طبیعی، مبلمان، تابلو و اشیاء تزئینی زیبا میسازند. این هنر نه تنها جنبه زینتی بلکه کاربردی نیز دارد.
قالیبافی و گلیمبافی: قالیهای استان فارس به خصوص قالیهای قشقایی شهرت جهانی دارند. نقوش و رنگهای زنده و اصیل این قالیها معرف فرهنگ و سبک زندگی عشایر منطقه است. گلیمبافی نیز در میان عشایر فارس متداول است که با طرحهای سادهتر اما با ارزش هنری بالا تولید میشود.
حصیربافی و سیاهچادر بافی: این هنرها که بیشتر در میان عشایر رواج دارد، شامل بافت حصیر از برگ درختان و ساخت سیاهچادرهای مخصوص عشایر است. این محصولات علاوه بر کاربردی بودن، نشانگر سبک زندگی سنتی و مهارتهای دستساز مردم است.
سوزندوزی و لباسهای محلی: زنان استان فارس، به ویژه در مناطق عشایری و روستایی، به دوخت لباسهای محلی با استفاده از سوزندوزی و نقوش سنتی مشغول هستند که این لباسها در مراسم و جشنهای محلی مورد استفاده قرار میگیرند و نمایانگر هویت فرهنگی منطقه هستند.
گرهچینی چوب:
گرهچینی هنری است ظریف که با استفاده از چوبهای مرغوبی همچون چنار، گردو، گلابی، نارنج و عناب و همراهی شیشههای رنگی ایجاد میشود. نقوش هندسی حاصل از این هنر جلوهای چشمنواز پدید میآورد که در بناهای تاریخی همچون مسجد نصیرالملک، ارگ کریمخان زند و سرای مشیر شیراز مشاهده میشود.
خراطی:
خراطی عبارت است از شکلدهی چوب توسط دستگاه خراطی. ابتدا چوب به صورت شمشهای مکعبی آماده شده و سپس به وسیله ابزارهایی چون مغار تراش داده میشود. در پایان نیز پرداخت نهایی با سمباده صورت میگیرد. این هنر در ساخت وسایلی همچون میز، صندلی، پایه چراغ، چوبلباسی و ... کاربرد فراوان دارد.
جوککاری:
جوککاری ایجاد نقوش هندسی با کنار هم قرار دادن چوبهای رنگی است. در این هنر مقاطع مختلف مثلث، مستطیل و لوزی به کار میرود. جوک از نظر ساختار شباهت زیادی به خاتم دارد، اما تنها از چوب استفاده میکند. به همین دلیل از جوک به عنوان مادر هنر خاتم یاد میشود.
پیکرتراشی:
پیکرتراشی از هنرهای کهن استان فارس است که با استفاده از موادی چون چوب، سنگ و گچ انجام میشود. ابزار مورد استفاده بسته به جنس مواد اولیه متفاوت است. گاه هنرمندان با ظرافتی کمنظیر پیکرههایی چوبی با ضخامت چند میلیمتر خلق میکنند.
قلمزنی:
قلمزنی هنر ایجاد نقوش و خطوط برجسته یا فرورفته بر روی فلزاتی همچون مس، نقره، طلا و برنج است. این هنر در شیراز از سابقهای دیرینه برخوردار بوده و قلمزنی نقره شیراز شهرتی جهانی دارد. ویژگیهای مهم قلمزنی شیراز عبارتاند از:
پیوند با نقشها و طرحهای باستانی دوران هخامنشی و ساسانی
استفاده از نقوش گل و مرغ و طرحهای اسلیمی با ظرافت بالا
تنوع نقشاندازی با سرقلمهای مختلف
تمرکز ویژه بر قلمزنی نقره
اجرای نقوش به صورت برجسته و فرورفته
زرگری
زرگری هنر ساخت اشیاء طلا از شمشهای ذوبشده است. طرحهای ساختهشده اغلب برگرفته از نقوش سنتی و باستانیاند. هنرمندان پس از ریختهگری، با قلمزنی جزئیات طرح را بر روی اثر ایجاد میکنند.
مسگری
مسگری شامل مجموعه عملیاتی است که با ابزار دستی به ساخت ظروف مسی میانجامد. این هنر در فارس پیشینهای طولانی دارد و در کنار آن از هنرهای دواتگری و قلمزنی نیز بهره گرفته میشود.
چلنگری
چلنگری در گذشته به تولید حفاظهای فلزی برای پنجرهها اختصاص داشت. امروزه بیشتر جنبه تزئینی یافته و در ساخت وسایل هنری و دکوراتیو به کار میرود.
علامتسازی
علامتسازی ریشه در پرچمها و نشانههای لشکریان ایران باستان دارد. پس از اسلام و خصوصاً در دوره صفویه، این هنر در قالب ساخت علامتهای مذهبی برای مراسم عزاداری امام حسین (ع) تداوم یافت. در شیراز نیز این هنر در کنار شهرهایی چون اصفهان و زنجان به صورت محدود ادامه دارد.
دواتگری
دواتگری هنری فلزکاری است که سابقهای چند هزار ساله دارد. این هنر شامل ساخت اشیاء فلزی به روش سرد است؛ به این ترتیب که ابتدا ورق فلز توسط دواتگر شکل داده میشود و سپس هنرمند قلمزن طرحهای مورد نظر را بر روی آن ایجاد میکند.
نقرهسازی
نقرهسازی از دیرباز در ایران رواج داشته است. امروزه شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و تهران از مراکز اصلی این هنر به شمار میروند. ماده اولیه مورد استفاده هنرمندان، نقره با عیار ۸۴ است که به صورت ورق، سکه و اشیاء قدیمی تأمین میشود. شیراز بهویژه در زمینه نقرهسازی و قلمزنی روی نقره جایگاهی ممتاز دارد.
چاقوسازی
چاقوسازی یکی از صنایع دستی قدیمی ایران و استان فارس است. سابقه این هنر در شهرستان نیریز به دوران هخامنشیان بازمیگردد. امروزه نیز چاقوهای دستساز نیریز به دلیل کیفیت و زیبایی، از بهترین نمونههای ایران به شمار میآیند.
نتیجهگیری:
استان فارس با وجود تاریخ طولانی، تنوع اقوام و فرهنگ، و هنرهای سنتی غنی، یکی از مهمترین مراکز فرهنگی ایران است. حفظ و معرفی این هنرها و فرهنگها نه تنها به حفظ هویت منطقه کمک میکند بلکه میتواند در توسعه اقتصادی و گردشگری استان نیز موثر باشد. حمایت از هنرمندان بومی و انتقال این میراث به نسلهای آینده باید در اولویت قرار گیرد تا استان فارس همواره به عنوان نگین فرهنگی ایران باقی بماند.
انتهای پیام/
نظر شما