امیرهوشنگ عارفیان، پژوهشگر میراثفرهنگی در یادداشتی نوشت: انار، این میوه سرخفام و پردانه، تنها یک خوراکی خوشطعم نیست؛ بلکه نمادی است از زیبایی، باروری، روشنایی و پیوندی عمیق با فرهنگ ایرانزمین و بهویژه قوم لر، در گستره جغرافیایی لرهای شمال خوزستان، از اندیمشک تا الوار گرمسیری، انار نهتنها در باغها بلکه در باورها، آیینها، و ادبیات مردم ریشه دوانده است؛ آنچنان که گویی شاخهای از فرهنگ لرهاست، نه صرفاً شاخهای از درخت.
در داستان اسفندیار، انار نقشی جادویی دارد؛ زرتشت آن را آماده میکند و با خوردنش، اسفندیار رویینتن میشود. در آیینهای نوروزی و مهرگان، شاخهای از درخت انار بر سفرهها مینهادند و با آن تفأل میزدند. هنوز هم انار در هفتسین نوروزی جای دارد؛ پردانگیاش نماد فراوانی و نوزایی است.
در مفرغهای لرستان، نقش انار بر میلههای نذری الههی مادر و بر دستان گیلگمش با شاخ گاو دیده میشود؛ نمادی از باروری و فراوانی. پورداوود در «خرده اوستا» مینویسد که در آتشکدهها درخت انار میکاشتند و شاخههایش را بهعنوان برسم بهکار میبردند. گل انار، غنچهوار و آتشدانگونه، نماد روشنایی و خورشید است؛ و پردانگیاش، نماد ناهید، زنانگی، فریبایی و زیبایی.
در کاخ کیش، نقش انار در گچبریها دیده میشود. در سنگنگارههای هخامنشی، داریوش سوم گل انار در دست دارد؛ نماد صلح و دوستی با ملتها. در آیین پیوند زرتشتی، انار را با آرزوی باروری بر سفرهی پیمان زناشویی میگذارند.
انار در شعر فارسی، نماد رخسار گلگون معشوق است. فردوسی میگوید: «صد و شصت یاقوت چون ناردان / پسندیدهی مردم کاردان». و در داستان زال و رودابه، چهرهی گلنارگون رودابه با انار مقایسه میشود.
سعدی میسراید: «عقل حیران شود از خوشهی پروین عنب / فهم عاجز شود از حقهی یاقوت انار»
و خاقانی میگوید: «وان دهن تنگ تو گویی کسی / دانهگکی نار به دو نیم کرد»
در اشعار عطار، نظامی، سنایی، صائب تبریزی و دیگران نیز، انار نماد زیبایی، حیا، و وقار معشوقه است.
در سوره الرحمن، انار بهعنوان میوهای بهشتی آمده است. در باور لرها، انار مقدس است؛ هنگام خوردن آن میگویند: «دانهای از آن زمین نیفتد»، چرا که ممکن است سهمی از بهشت در همان یک دانه باشد.
در گویش لری، انار حضوری پررنگ دارد. وقتی کسی پراکندگی رفتاری دارد، میگویند: «منی ترکه اناریها ودسش»؛ یعنی انگار چوب اناری در دست دارد. وقتی زیبایی کسی خیرهکننده است، میگویند: «منی انار گله ورچنه»؛ یعنی همچون اناری گلدار، خاص و منحصربهفرد است.
در ترانههای لری آمده: «هم شیرین سوزه هم گل اناره / هم ترس و شیرین شفای بیماره»
و در نسخهای دیگر: «هم شیرین سوزه هم گل اناره / هم ترس و شیرین چی گل بهاره»
در بیت دیگری: «سر گرین کور دیاره / نشونه کور تلی اناره»
گرین و کور، دو کوه در مناطق لرنشیناند؛ فاصلهشان زیاد است، اما شاخهی انار از آنسوی دیده میشود؛ نماد چشمنوازی معشوقه از دور.
در شادیانههای عروسی میخوانند: «پیلی بسیم چو چنار شلطی انار / د بالای کور دوما همه مو چاروا سوار»
پل چوبی از چنار، نماد استحکام و سرسبزی، و شاخههای انار، نماد دوری از بدیها. عبور از این پل، آغاز تعهد زوج جوان است.
در وصف معشوقه آمده: «چی انار گل داری سیت هلاکم / نه دستم چت میرسه نه چو گلاکم»
یعنی معشوقه همچون انار بر شاخهای بلند است؛ حتی با گلاک (ابزار چوبی مخصوص چیدن انار) نیز دستیافتنی نیست.
در بیت پایانی: «اناریان مشکنی مر ایما انار حوریم / اسبیان زین کنی تا عروس و ریش بریم»
یعنی انارها با همهی زیباییشان، در برابر عروس ما رنگ میبازند؛ اسبها را زین کنید تا عروس را ببریم.
انار، در فرهنگ قوم لر، نهتنها میوهای بهشتی، بلکه نمادی از زیبایی، پاکی، باروری، و پیوند با طبیعت و آیینهاست. هر دانهاش، قصهای است از عشق، ایمان و احترام به هستی.
انتهای پیام/
نظر شما