یلدا، کهنترین جشن ایرانی، در هر گوشه از این سرزمین رنگ و بوی خاص خود را دارد. در استان لرستان، این شب بلند با نامهای «شو چله»، «تک چله» یا «اول قاره» شناخته میشود و ترکیبی زیبا از باورهای باستانی، معیشت سنتی و پیوندهای خانوادگی را به نمایش میگذارد. پژوهشی مردمنگارانه که توسط معصومه رخشا، کارشناس پژوهشی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری انجام شده، به بررسی دقیق این آیینها در مناطق مختلف لرستان پرداخته و نشان میدهد چگونه یک جشن ملی، در بستر فرهنگ بومی این استان، عمق و معنای تازهای یافته است.
ریشهها و نمادها: نبرد نور و ظلمت در دل کوهستانها
یلدا در لرستان نه تنها آغاز زمستان، بلکه نمادی از پیروزی روشنایی بر تاریکی است؛ باوری ریشهدار در اساطیر زرتشتی که با زندگی کشاورزی و دامداری مردم این دیار آمیخته شده. یکی از برجستهترین رسوم، «پروار کردن دام» یا «بنی چله» است. خانوادهها ماهها پیش از یلدا، گوسفند یا بوقلمونی را انتخاب و پروار میکنند تا در این شب قربانی شود. این عمل، فراتر از یک غذای مفصل، آیینی برای دفع بلا، طلب برکت و خونریزی نمادین در برابر سلطه اهریمن است. حتی خانوادههای داغدار نیز با کمک اقوام و همسایگان در این سنت شریک میشوند تا هیچ خانهای از این برکت بینصیب نماند.
سفرهای پر از رنگ و معنای زمستانی
سفره یلدا در لرستان، نماد فراوانی و ذخیره برای روزهای سرد پیش رو است. هندوانه و انار با رنگ سرخشان، یادآور خورشید و گرما هستند؛ باور بر این است که خوردن هندوانه، سرمای زمستان را کم میکند و عطش تابستان را کاهش میدهد. کدو حلوایی شیرین، نان سنتی «گرده» که در خاکستر داغ پخته میشود، و «گنم شیر» (گندم بوداده در شیر با مغزها و کشمش) از خوراکیهای اصیل این شباند. شام نیز اغلب با کبابهای محلی مانند چنجه، جگروز، دنده کباب یا کباب بوقلمون همراه است.
رسوم شادیآور: از قاشقزنی تا شالاندازی
جوانان لرستان شب چله را با رسوم بازیگوشانهای زنده نگه میدارند. «قاشقزنی» که در آن جوانان با چهره پوشیده به در خانهها میروند و با شعر لری «امشو اول قاره / خیر دِ حونت بَواره...» تنقلات میگیرند، یا «شالاندازی» که از پشتبام و دودکش، شال پایین میاندازند تا آجیل و شیرینی بگیرند. رسم زیبای «کاسم سا» نیز همسایگان و اقوام را در شادی سهیم میکند؛ ارسال بخشی از شام و تنقلات به خانههای دیگران، نمادی از تعاون و همدلی است.
شبنشینی؛ قلب تپنده یلدا
یلدا در لرستان بدون شبنشینی معنا ندارد. دور هم جمع شدن، فرصتی برای بازیهای سنتی مانند «زورو» (زورآزمایی با چوب) و «شونه برکی»، چیستانگویی، شاهنامهخوانی و تفأل به دیوان حافظ است. یکی از رسوم منحصربهفرد، «فال چل سرو» به زبان لکی است؛ جایی که با تسبیح چهلدانه و خواندن ابیات سنتی، فال هر فرد گرفته میشود و بیت آخر، سرنوشت سال پیش رو را پیشبینی میکند. حتی خواب این شب را تعبیر دقیقتری میدانند.
یلدا؛ پلی میان گذشته و آینده
این پژوهش نشان میدهد که یلدا در لرستان چهار مؤلفه کلیدی دارد: نمادهای آیینی (قربانی و روشنایی)، کارکردهای اجتماعی (همبستگی و دیدوبازدید)، جنبههای شفاهی (داستان و شعر) و پیوند با طبیعت و معیشت. این جشن، بیش از یک شبنشینی خوراکی، بستری برای انتقال فرهنگ بومی، تقویت هویت محلی و زنده نگه داشتن امید در دل تاریکی زمستان است.
در روزگاری که جهانیشدن بسیاری از سنتها را تهدید میکند، مستندسازی چنین آیینهایی ضرورتی فرهنگی است. یلدا در لرستان به ما یادآوری میکند که حتی در طولانیترین شب سال، نور خانواده، همدلی و امید به طلوع، همیشه پیروز است.
انتهای پیام/
نظر شما