سعید پالیز کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت: تدوین معیارهای مدون و چارچوب‌های از پیش تعیین‌شده در حوزه حفاظت، مرمت و احیای بناهای تاریخی، ضرورتی انکارناپذیر است که می‌تواند این فعالیت‌ها را در مسیری اصولی هدایت کرده و از اتلاف منابع، اعمال سلیقه‌های شخصی و بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.

در همین راستا، اسناد و منشورهای بین‌المللی متعددی با هدف ایجاد انسجام و وحدت رویه در فرآیندهای حفاظتی تدوین شده‌اند. این اسناد که توسط نهادهای تخصصی بین‌المللی نظیر مرکز بین‌المللی مطالعات حفظ و مرمت اموال فرهنگی (ICCROM)، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) و شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ICOMOS) تهیه و تصویب می‌شوند، نقش تعیین‌کننده‌ای در تضمین مسیر صحیح حفاظت و مرمت آثار تاریخی ایفا می‌کنند.

در ایران، نهادهای متولی حفاظت از اماکن و آثار تاریخی همواره بر ضرورت تدوین معیارهای بومی متناسب با شرایط مکانی، زمانی، تاریخی و فرهنگی کشور تأکید داشته‌اند. با این حال، تحقق این هدف به دلایلی همچون گستردگی و تنوع آثار تاریخی، محدودیت منابع مالی و انسانی و پیچیدگی‌های اداری، تاکنون با چالش‌های جدی مواجه بوده و به تعویق افتاده است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری با پیشینه‌ای غنی در عرصه تمدن و فرهنگ جهانی، بخش عمده‌ای از منشورها و اسناد بین‌المللی حفاظت را به‌طور رسمی پذیرفته و اجرای مفاد آن‌ها را تعهدی حرفه‌ای و اخلاقی تلقی می‌کند.

از سوی دیگر، تحول مستمر این اسناد بین‌المللی نشان‌دهنده پویایی نگاه جهانی به مفهوم حفاظت و مرمت بناهای تاریخی است. این نگرش در گذر زمان از تمرکز صرف بر حفاظت کالبدی به سوی رویکردهای کاربردی، توجه به ابعاد غیرمادی، و گذار از یکسان‌نگری به تأکید بر تنوع و تفاوت‌های فرهنگی حرکت کرده است؛ به‌گونه‌ای که مفاهیمی نظیر «اصالت» بیش از پیش وابسته به ارزش‌ها و اعتبارهای محلی و بومی تلقی می‌شوند.با این وجود، باید اذعان داشت که اندیشه‌ها و رویکردهای رایج در میان فعالان عرصه حفاظت در ایران، همگام با این تحولات جهانی پیش نرفته و این مسئله در حوزه‌های دانشگاهی و اجرایی مشکلات متعددی را به وجود آورده است.

نبود استانداردهای فنی مورد توافق، تعدد دیدگاه‌ها و روش‌ها، ناهمگونی مفهومی و فقدان زبان مشترک میان متخصصان، از جمله عواملی هستند که بر سردرگمی موجود در این حوزه دامن زده‌اند.در این میان، یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی در زمینه آموزش حفاظت، «دستورالعمل کلمبو» است که توسط کمیته آموزش ایکوموس تدوین و در سال ۱۹۹۳ در مجمع عمومی این نهاد در سریلانکا به تصویب رسید. هدف اصلی این دستورالعمل، تبیین استانداردها و چارچوب‌های آموزشی مرتبط با حفاظت از یادمان‌ها، مجموعه‌ها و محوطه‌های تاریخی است که مطابق کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو به‌عنوان میراث فرهنگی شناخته می‌شوند.

این آثار شامل بناهای تاریخی، بافت‌ها و محدوده‌های شهری تاریخی، محوطه‌های باستان‌شناسی و همچنین چشم‌اندازهای فرهنگی و تاریخی می‌گردد.دستورالعمل کلمبو بر ترویج نگرشی کل‌نگر و مبتنی بر به‌رسمیت شناختن تنوع فرهنگی تأکید دارد و حفاظت را فرآیندی می‌داند که نیازمند توانمندی در مشاهده، تحلیل و استنتاج است. بر اساس این سند، حفاظت‌گر باید ضمن برخورداری از رویکردی انعطاف‌پذیر، در عرصه‌های اجرایی و آموزشی نیز عمل‌گرا باشد. آموزش حفاظت از دیدگاه این دستورالعمل باید متخصصانی را پرورش دهد که توانایی شناسایی ارزش‌های فرهنگی، کاربردی و احساسی مکان‌های تاریخی را داشته باشند، تاریخ، فناوری ساخت و هویت آثار را درک کنند و بتوانند برای حفاظت از آن‌ها برنامه‌ریزی علمی انجام دهند.همچنین این متخصصان باید قادر باشند نظم فضایی و ارتباط میان بناها، محوطه‌ها، باغ‌ها و چشم‌اندازهای پیرامونی را تحلیل کرده، منابع اطلاعاتی مرتبط با مکان‌های تاریخی را شناسایی و جذب کنند، عوامل درونی و بیرونی فرسایش را تشخیص دهند و نتایج بررسی‌های خود را به زبان ساده برای غیرمتخصصان ارائه دهند.

آشنایی با اسناد و قطعنامه‌های یونسکو، ایکوموس و سایر مراجع رسمی، پایبندی به اصول اخلاقی مشترک، توانایی مستندسازی و مشارکت در فعالیت‌های گروهی تخصصی، از دیگر توانمندی‌های مورد تأکید این سند به شمار می‌رود.در نهایت، با توجه به جایگاه جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از ده کشور شاخص جهان در حوزه تمدن و میراث تاریخی و نقش تأثیرگذار آن در عرصه بین‌المللی، ضرورت تدوین ضوابط، استانداردها و چارچوب‌های بومی در زمینه مرمت و حفاظت از بناهای تاریخی بیش از پیش احساس می‌شود. دستیابی به این هدف می‌تواند زمینه‌ساز انسجام علمی، ارتقای کیفیت مداخلات حفاظتی و صیانت پایدار از میراث فرهنگی کشور در بلندمدت باشد.

انتهای پیام/