مزارابوبکر بن اسمعیل تبریزی سله باف، پیر و مراد شیخ شمس الدین محمدبن علی بن ملک داد تبریزی مشهور به\"شمس تبریزی\" نیز در چرنداب بوده است حکایتی در \"بوستان\" شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی مسطور است در باب کمالات ابوبکر تبریزی سله باف که با این ابیات آغاز می شود:          

عزیزی در اقصی تبریز بود

که همواره بیدار و شب خیز بود

شبی دید جایی که دزدی کمند

بپیچید و بر طرف بامی فکند

سلمان ساوجی یکی از شعرای بزرگ ایران درقرن هشتم هجری به شمار می آید. خواجه جمال الدین سلمان، مشهور به سلمان ساوجی درسال 709ﻫ.ق درساوه تولد یافت، در ابتدای کار به خدمت خواجه غیاث الدین محمد وزیر، فرزند رشیدالدین فضل الله در آمد، درسال 745 ﻫ.ق به دربار شیخ حسن بزرگ جلایری رفت و پس از او به پسرش \"سلطان اویس جلایری\" پیوست، او روابط نزدیکی با اویس داشته و تا پایان عمر همنشین سلطان بود. زندگانی سلمان با بزرگانی چون خواجوی کرمانی، حافظ شیرازی و… مقارن بود، لسان الغیب حافظ، سلمان را مدح گفته و این بیت از حافظ است درتمجید از سلمان ساوجی :

شهنشه فضلا پادشاه ملک سخن

جمال ملت و دین خواجه جهان سلمان

آثار سلمان ساوجی عبارتند از: \"دیوان غزلیات ، مثنوی جمشید و خورشید و مثنوی فراقنامه\"، سلمان در سال778 ﻫ.ق وفات یافته و در چرنداب مدفون است .

 ناصرالدین عبدا...بن امام الدین عمر بن فخرالدین محمدبن صدرالدین علی بیضاوی، مشهور به قاضی بیضاوی، در دوره حکومت ایلخانان مغول از فارس عازم تبریز شد، او در زمره مفسران بزرگ جهان اسلام بود، قاضی با بزرگانی چون: خواجه نصیر الدین طوسی، خواجه محمد کججانی، قطب الدین شیرازی، رشیدالدین فضل ا... همدانی و... معاصر و معاشر بود، تالیفات قاضی عبارتند از:                                                         

انوار التنزیل و اسرار التاویل (تفسیر بیضاوی)، الایضاح( دراصول دین ) ،تهذیب الاخلاق (در تصوف)، شرح التنبیه (در فقه)، شرح الکافیه (در علم نحو) و بیش از ده رساله و تالیف دیگر در فقه و اصول و کلام. وفات قاضی درسال 685 ﻫ.ق به روزگار ایلخانی ارغون در تبریز واقع شده است.

مولانا حاجی محمد عصارتبریزی ، از مشاهیر سخنوران سده هشتم ﻫ.ق نیز در زمره بزرگانی است که در قرن هشتم ﻫ.ق در تبریز و گورستان چرنداب این شهر بخاک سپرده شد. او در اشعار خود \"عصار\" و گاهی بنام \"محمد\" تخلص می کند، او باسلطان اویس معاصر بوده و در حق او قصاید و مدایح دارد، او در علوم ریاضی و نجوم و اسطرلاب نیز دست داشته و از شاگردان مولانا نظام الدین عبدالصمد منجم تبریزی بوده، از مشرب تصوف نیز بهره کافی داشته و مرید شیخ اسماعیل سیسی و معاصر و مصاحب شیخ کمال خجندی و مولانا محمد مغربی بوده است.

علامه قطب الدین محمود بن مسعود شیرازی حکیم، طبیب و موسیقی شناس قرن هفتم هجری از دانشمندان بزرگ و در زمره نوابغ ایران زمین است، قطب الدین شیرازی که طبابت را در نزد پدر آموخته بود، در مسقط الراس خود شیراز، از محضراستادانی چون شمس الدین کیشی، شرف الدین زکی بومشکانی و... بهره برد، او برای تکمیل معلومات خویش عازم قزوین شده و به خدمت نجم الدین کاتبی معروف به دبیران رسید. در این زمان با خواجه نصیر الدین طوسی آشنا وبا وی همراه شده به مراغه می رود. قطب الدین علاوه بر تحصیل علوم از جمله هیات در نزد خواجه، در کار ایجاد رصدخانه مراغه نیز با استادخویش همکاری داشته است. او سرانجام بسال 710 ﻫ.ق در تبریز چشم از جهان فروبسته، در قبرستان چرنداب به خاک سپرده شد.

خواجه عبدا... صیرفی، فرزند محمود صراف تبریزی از مشاهیر خوشنویسان و کتیبه نویسان قرن هشتم هجری که در چرنداب به خاک سپرده شد، زندگانی صیرفی معاصر است با حکمرانی \"الجایتو سلطان محمد خدابنده، سلطان ابوسعید بهادرخان و سلیمان خان\". صیرفی شاگرد بلاواسطه سید حیدر گنده نویس و سید حیدر نیز شاگرد یاقوت مستعصمی بود. تقریباً تمام منابع تاریخی از صیرفی با عنوان خطاط و کتیبه نویس یادکرده اند و در برخی منابع به مهارت او درکاشی تراشی، مقصود از کاشی تراشی همان کاشی معرق است، نیز اشاره شده است. از آن جمله قاضی احمد در گلستان هنر در باره صیرفی می نویسد:

«در کتیبه نویسی استاد و از کاشی تراشی وقوف تمام داشت، عمارات دارالسلطنه تبریز، خصوصاً عمارت استاد شاگرد و کتیبه های بیرون و درون وگنبد ها و سردرها تمامی بخط اوست و در مدرسه دمشقیه دارالسلطنه تبریز کتیبه طاقی بخط اوست و در راه بیلانکوه تبریز، در مسجدی قریب به بقعه سلیمانیه کتیبه ای کاشی کاری بخط اوست. میرزاحبیب اصفهانی در تذکره خط وخطاطان وفات صیرفی را در سال 742 ﻫ.ق نوشته است. برخی نمونه های منحصر بفرد از خط خواجه عبدا... صیرفی در مجموعه های هنری و موزه های نقاط مختلف جهان از جمله ترکیه، ایرلند، ایران و ... نگهداری می شود.

از حاجی محمد بند گیر، سعد الدین تبریزی، خیرالدین مرعشی و شمس الدین خطایی یا قطاعی بعنوان شاگردان صیرفی یاد شده است. ولی بی شک نامدارترین شاگرد او همانا حاجی محمد بندگیر خواهرزاده صیرفی است که استاد را در نگارش کتیبه های مسجد استاد شاگرد تبریز، یاری رسانده و از این روی نام مسجد نیز ملهم از رابطه این استاد و شاگرد، به \"استاد شاگرد\" موسوم گشته است.

اهمیت تاریخی چرنداب در دوره صفوی

سلسله صفویه در سال 907 ﻫ.ق با اعلام پادشاهی شاه اسماعیل صفوی در تبریز موجودیت خود را رسماً اعلام نمود و شهرتبریز بعنوان اولین پایتخت دولت نوپای صفویه مطرح گردید، در تمام دوران حکومت شاه اسماعیل و تا میانه، سلطنت شاه تهماسب صفوی این شهر تختگاه صفویان بود. ولی درسال 962 ﻫ.ق به دلیل تهاجمات متعدد عثمانی، شاه تهماسب پایتخت را به قزوین منتقل ساخت.

مروری بر منابع تاریخی دوره صفوی مبین اهمیت منطقه چرنداب در این دوره است و از چرنداب بارها در منابع مختلف این دوره یاد شده است، مهمترین منبع تاریخی درباره مزارات تبریز از جمله مزارت چرنداب مقارن با حکومت صفویان و توسط \"حافظ حسین\" تالیف یافته و مولف اطلاعات ارزشمندی درباره مزارات چرنداب در کتاب خود ذکر کرده است.

با تشکیل حکومت قاجار، تبریز به دلیل موقعیت و اهمیت خویش بعنوان ولیعهدنشینی و مرکز استقرار ولیعهد قاجار تعیین می شود.\"تاریخ و جغرافیای دارالسطنه تبریز\"عنوان کتابی است که در این دوره تالیف یافته و مولف اطلاعات متنوع و ذیقیمتی درباره تاریخ شهر تبریز ارائه می دهد. همچنین نقشه دارالسلطنه تبریز که به سال 1297ﻫ.ق بدستور ولیعهد، مظفر الدین میرزا در تبریز ترسیم یافته، سندی با ارزش برای تاریخ این شهر محسوب می شود و اطلاعات ارزشمندی از ساختار شهر تبریز و محلات و اماکن تاریخی آن و از جمله موقعیت مزارات چرنداب تبریز به دست می دهد.

نکته پایانی اینکه با توجه به بررسی های بعمل آمده و نظر به اینکه عمده مقابر اشاره شده در چرنداب مربوط به دوره ایلخانی است، به نظر می رسد، گورستان چرنداب در دوره مذکور از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و شاید بتوان دلیل این امر را حضور و تجمع دانشمندانی از اطراف و اکناف ایران در دوره ایلخانی در مراکزی چون ربع رشیدی و شنب غازان تبریز دانست.

 

* گزارش از مهدی بزاز دست‌فروش عضو کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم ایران )

انتهای پیام/